1918 წლის სომხეთ-საქართველოს ომი და სომხეთ-საქართველოს ტერიტორიალური საკითხი XX საუკუნეში (ნაწილი 8)

26.07.16 21:25


1918 წლის სომხეთ-საქართველოს ომის დასკვნები და შედეგები

პირველი მსოფლიო ომისა და რუსეთის არეულობის შედეგად გაჩენილ რესპუბლიკას შორის ორკვირიანი სამხედრო კონფლიქტი ორთავე მხარეს დაუჯდა რამდენიმე ათასი კაცის სოცოცხლედ, მიაყენა მნიშვნელოვანი მატერიალური ზარალი და სერიოზულად გაართულა სახელმწიფოთა შორის ისედაც რთული ვითარება. 17 დეკემბერს ხელმოწერილი შეთანხმებით კონფლიქტის არც ერთი მხარე არ დარჩენილა კმაყოფილი, საქართველომ ვერ შეძლო სასაზღვრო ხაზის შენარჩუნება, რომელსაც ის სამართლიანად და უდავოდ თვლიდა, არამედ დაკარგა ტერიტორიის მცირე მონაკვეთი (ნეიტრალური ზონა), რომელსაც კონფლიქტის დაწყებამდის აკონტროლებდა.



სომხეთის ტერიტორიული მოგება (მიწის მცირედი ხაზი ბორჩალოს მაზრაში), არარაობა იყო იმასთან შედარებით, რომელსაც მისი ლიდერები ომის მსვლელობისას ვარაუდობდნენ. გარდა ამისა, გადაისროლა რა ყველა მისი ძალა საქართველოსთან ომში, სომხებმა დაკარგეს ერევნის გუბერნიის სამხრეთით (ნახიჭევანი და შარური) გაცილებით დიდი და მნიშვნელოვანი ტერიტორიის თავის სტაბილური კონტროლის ქვეშ მოქცევის შესაძლებლობა. [1]

სამხედროები – როგორც ქართველები, ასევე სომხები თვლიდნენ, რომ ომი ფაქტიურად მათმა მხარემ მოიგო და ანტანტის სახელმწიფოებს იმაში ადანაშაულებდნენ, რომ მათ თავიანთი ჩარევით „ხელიდან გამოსტაცეს გამარჯვება". ორთავე ქვეყნის საზოგადოებაში წარმოიშვა და განმტკიცდა გაუცხოება, მრისხანება და გააცოცხლა ძველი აკვიატებული აზრი მეზობელი ხალხის წინააღმდეგ. ომის ერთ-ერთი შედეგი იყო საქართველოსა და სომხეთს შორის სატრანსპორტო კავშირების დესტაბილიზაცია, რამაც არსებითად გააძნელა სომხეთში უამისოდაც სატირალი ეკონომიური მდგომარეობა, სრულიად მოაქცია რა რესპუბლიკა გარე სამყაროსაგან იზოლიაციაში. [2]

რეგიონალურ დონეზე ზემოთქმულ შედეგებთან ერთად, სომხეთ-საქართველოს კონფლიქტს მოჰყვა უარყოფითი შედეგები საერთაშორისო დონეზე ორთავე რესპუბლიკისათვის. დღეს ისტორიკოსთა აბსოლუტური უმრავლესობა, რომლებიც სერიოზულად სწავლობენ მოცემულ კონფლიქტს, თანხმდებიან მასზედ, რომ 1918 წლის დეკემბრის ომმა ახლადშექმნილი ორი სახელმწიფოს რეპუტაციას უმძიმესი ზარალი მიაყენა და არსებითად შეამცირა მათი წარმატების შანსები პარიზის სამშვიდობო კონფერენციის ფარგლებში, მათ შორის მათი დამოუკიდებლობის აღიარებასაც. [3]

აქ ჩვენ თავს მივეცით უფლება გამოგვეთქვა რამდენიმე ალტერნატიული აზრი. არავითარ შემთხვევაში ეჭვის ქვეშ არ ვაყენებთ აქსიომას იმის შესახებ, რომ მშვიდობა ომზედ უკეთესია, საჭიროა აღინიშნოს, რომ საქართველოსა და სომხეთის პოლიტიკა დამოუკიდებლობის აღდგენის პირველ წლებში მცირედ განსხვავდებოდა XIX საუკუნის დასასრულისა და XX საუკუნის დასაწყისის ევროპის ახალი და ძველი ნაციების პოლიტიკისაგან. საკმარისია გავიხსენოთ სისხლიანი კონფლიქტები ბალკანეთის სახელმწიფოებს შორის ორი ბალკანური ომის დროს 1912-1913 წლებში. შემდეგ ტერიტორიული კონფლიქტები იმ ქვეყნებს შორის, რომლებიც აღმოცენდნენ ავსტრო-უნგრეთის დამსხვრეული იმპერიის ნანგრევებზე (კონფლიქტი პოლონეთსა და ჩეხეთს შორის, კონფლიქტი პოლონეთსა და დასავლეთ უკრაინას შორის, უნგრეთის კონფლიქტი ყველა მოსაზღვრე სახელმწიფოსთან მთელი საზღვრების პერიმეტრზე და სხვა). დიახაც, რითი განსხვავდებოდა მათგან ძველი კონფლიქტი გერმანიასა და საფრანგეთს შორის ელზას-ლოტარინგიის გამო? ჩვენთვის ძნელია დავინახოთ სხვაობა ერთის მხრივ 1918-1920 წლების სომხეთის საქართველოსადმი ტერიტორიულ პრეტენზიებსა და მეორე მხრივ ათობით სხვა „მიწების შემგროვებელ" სახელმწიფოთა მოქმედებათა შორის. ამიტომ ვკითხულობთ რა ოციანი წლების ევროპელ პოლიტიკოსთა და მთელ რიგ ისტორიკოსთა სამხრეთ კავკასიის სახელმწოფოების კრიტიკას, რომლებიც ადანაშაულებენ მთელს ხალხებს „მშვიდობიანი ცხოვრების უუნარობაში" და რამდენიმე კვადრატული მილისა და რამოდენიმე სოფლის გამო ბრძოლაში", გინდა თუ არ გინდა აქ აზრად მოგდის ისეთი ტერმინი როგორიცაა „ორმაგი სტანდარტები".

1919 წლის სომხეთ-საქართველოს ომზე დასკვნების გამოტანისას, აუცილებლობად მიგვაჩნია შემდეგის აღნიშვნა, რომ მიუხედავად მთელი რიგი ექსცესებისა, რომელიც გარდაუვალია ნებისმიერი საომარი შეტაკებისას, ამ კონფლიქტს თან არ ახლდა მასობრივი მკვლელობები და ეთნიკური წმენდები, რაც არსებითად ანსხვავებს მას სხვა ომებისაგან, რომლებიც მოცემულ პერიოდში მიმდინარეობდა სამხრეთ კავკასიაში.

——————–

[1] Hovannisian, Vol. I, р. 1229-230
[2] J.G. Harbord, "American Military Mission to Armenia", International Conciliation, No. 151, June 1920. (New York, 1920), pp.13-54
[3] Kazemzadeh, pp. 182-183. Hovannisian, Vol. I, р. 93

წაკითხულია : 469


დატოვეთ კომენტარები

(გთხოვთ, კომენტარებში თავი შეიკავოთ რელიგიური, რასობრივი და ნაციონალური დისკრიმინაციის გამოხატვისაგან, ნუ გამოიყენებთ სალანძღავ და დამამცირებელ გამოთქმებს, ასევე კანონსაწინააღმდეგო მოწოდებებს.)

გამოაქვეყნეთ
დასაშვებია 512 სიმბოლოს შეყვანა

ახალი ამბები