ანალიტიკა

სად არის სომხური მონეტები?

07.10.19 10:15


ნუმიზმატიკა ან მონეტების მეცნიერება, ფაქტობრივად, ნებისმიერი სახელმწიფოს ისტორიის დადასტურებაა. უფრო მეტიც, მონეტებს ჭრიდნენ არა მხოლოდ მთლიანად სუვერენული სახელმწიფოები და იმპერიები, არამედ სახელმწიფოებრივი წარმონაქმნებიც, რომლებსაც ჰქონდათ შეზღუდული სუვერენიტეტი, ხდებოდა ვასალურ და შენაკად ურთიერთობებში უფრო დიდი იმპერიების და სახელმწიფო ასოციაციების წარმომადგენლებთან.

მიუხედავად ამისა, საკუთარი მონეტების არსებობა, როგორც წესი, ადასტურებს ნამდვილი სახელმწიფოებრიობის არსებობას. ბევრ ხალხს აქვს ნამდვილი "ნუმიზმატიკური მემატიანე“ ათეულობით, ან თუნდაც ასობით ტიპის მონეტისა და ფულადი ერთეულებისა, რომლებიც მიეკუთვნებიან სხვადასხვა ეპოქასა და სხვადასხვა მმართველებს. უფრო მეტიც, რაც უფრო ძველია ხალხი, მით უფრო მრავალი მონეტა რჩება მისგან, რომელიც მუზეუმებში მთელ დარბაზებს იკავებს.

როგორც სომეხი ისტორიკოსები ამბობენ, სომხეთი ასეთი "უძველესია" და სომხებს ჰქონდათ ასეთი "დიდი სახელმწიფოები" და "ასეთი ძლიერი მეფეები", რადგან მათ აქვთ ასეთი „საინტერესო ისტორიული სიუჟეტები“, მაშინ მრავალი ნუმიზმატიკური არტეფაქტი უნდა დარჩენილიყო სომხური სახელმწიფოს ისტორიიდან. უნდა არსებობდეს სხვადასხვა ხანის სხვადასხვა უნიკალური, „სომხური“ მონეტების მთელი კოლექციები, სხვადასხვა სომხური წარწერებითა და სახელებით და სხვადასხვა სომეხი მეფეების გამოსახულებით.

თუმცა, აქ დამოუკიდებელ ისტორიკოსებს დიდი იმედგაცრუება ელოდებათ. „სომხეთის უძველესი ისტორიის“ მთლიანი ეპოქები, რომლებიც ასე მრავალფეროვნად არის აღწერილი სომეხი ისტორიკოსების მიერ არ დატოვეს არანაირი მონეტა.

გარკვეულწილად ცნობილია მხოლოდ ტიგრანე დიდის მონეტები, როდესაც მართლაც, დაახლოებით ორი ათეული წლის განმავლობაში (ძვ. წ. 95-56) არსებობდა სახელმწიფო სახელწოდებით "სომხეთი". მაგრამ თავად ტიგრანს საერთო არაფერი ჰქონდა ჰაის ეთნიკურ ჯგუფთან, ხოლო მონეტის წარწერები ბერძნულ ენაზე გაკეთდა, რომელიც იმ დროს იყო ახლო აღმოსავლეთში ”საერთაშორისო კომუნიკაციის” ენა.

მე –4 საუკუნეში, მესროპ მაშტოცის მითის თანახმად, სომხებს ჰქონდათ თავიანთი წერილობითი ენა. მაგრამ ამ პერიოდიდან ჩვ.წ. XI საუკუნის დასასრულამდე არცერთი (!) სომხური მონეტა არ აღმოჩნდა. მიუხედავად იმისა, რომ სომეხი ისტორიკოსები ასახელებენ ბევრ სომხურ "სამეფოსა" და "მეფეებს".

ე.ი. ირკვევა, რომ 7 საუკუნეზე მეტი ხნის განმავლობაში სომხური "სახელმწიფოები" არ არსებობდნენ, რომელთაგან არცერთი არ ჭედავდა საკუთარ მონეტებს. ე.ი. ირკვევა, რომ სახელმწიფოებრიობა, თუნდაც „ბეჭდური სახით“ სომხებს იმ დროს არ ჰქონდათ.

მხოლოდ XI საუკუნის დასასრულს თარიღდება მხოლოდ ნაპოვნი და აღიარებული ავთენტური მცირე სპილენძის მონეტა, რომელზეც წარწერა არის სომხურ ენაზე. ის ამოჭედილია კიურიკე ІІ ტაშირ-ძორაგეთის მმართველის, როგორც თურქ-სელჩუქთა დახმარებით (რომლის ვასალიც ის იყო) მოვიდა ხელისუფლებაში ქვემო ქართლისა და ლორეს ქართული ტერიტორიების ნაწილში.

კიურიკე II და მისი ვაჟები აბასი და დავით II, თურქთ სელჩუკთა სამხედრო ძალის დახმარებით, ცდილობდნენ ტაშირ-ძოვრეთში სომხურ-გრიგორიანული რელიგია (აქედან გამომდინარეობს სომხური წარწერა)დაენერგათ, რაც უცხო იყო მკვიდრი მართლმადიდებლური ქართველებისა და თურქების მოსახლეობის უმეტესი ნაწილისთვის. ამ მცდელობებს გადამწყვეტი შედეგი მოუტანა მეფე დავით ამაშენებელმა, რომელმაც, ყივჩაღების დახმარებით, ამ მიწებს დაურთო ერთიანი ქართული სამეფო.

ე.ი. სომხური წარწერით ერთადერთი მონეტა უკავშირდება ქართულ მიწებს და სომხების მიერ მათზე ძალაუფლების ხელში ჩაგდების მცდელობას.

მორჩა! მეტი არანაირი სომხური მონეტა თურქულ, ქართულ და აზერბაიჯანულ მიწებზე, რომელსაც სომეხი ნაციონალისტები რთავენ საკუთარ მითიურ „დიდ სომხეთში“ არ არის. ე.ი სომხური სახელმწიფოებრიობა ამოჭედილი სახითაც კი არ იყო.

მხოლოდ კილიკიაში, სადაც სომხებმა ჯვაროსანთა დახმარებით შეძლეს გამაგრება, რომელთაც დიდი რაოდენობით ჰქონდათ მცირე ზომის „სახელმწიფოების“ მონეტები, აღმოჩნდა მონეტები, რომლებიც ეკუთვნის სომეხთა ლიდერებს, რომლებიც ემსახურებოდნენ ჯვაროსნებს, რომლებიც სერიოზული ისტორიკოსების მიერ განიხილება მხოლოდ როგორც მოკლევადიანი „ჯვაროსნული სახელმწიფოების“ შესწავლის ნაწილი.

მიუხედავად ამისა, სომეხი ფალსიფიკატორები თურქეთის სახელმწიფოების მონეტებს ასაღებენ „სომხურ“ მონეტებად. მაგალითად, ყარა-ყოიუნლუსა და აყ ყოიუნლუს მხოლოდ იმ მოტივით, რომ ისინი იჭედებოდა იმ ტერიტორიებზე, რომელსაც სომეხი ისტორიკოსები მითიურ "დიდ სომხეთს" უწოდებენ. მიუხედავად ამისა, სომეხი ფალსიფიკატორები ცდილობენ ეს თურქული მონეტები საკუთარ თავს მიაკუთვნონ:

”ცნობილია მცირე ზომის ვერცხლის მონეტები, რომლებიც აღმოჩენილია სომხეთში და მის მიმდებარე ტერიტორიებზე, რომლებიც მოჭრილია ჯალაიდების დინასტიის მმართველების, ყარა-ყოიუნლუსა და აყ-ყოიუნლუს მიერ. აყ-ყოიუნლუს დინასტიის მცირე ვერცხლის მონეტა, რომელიც შეიცავს არაბულ წარწერებს და მოჭრილი იყო ქალაქ ანში“ (http://www.panarmenian.net/rus/news/244324/).

სხვათა შორის, აქ სომხური ფალსიფიკატორები ეწინააღმდეგებიან საკუთარ თავს. თუ მათ მოვუსმენთ, მაშინ მე -11 საუკუნეში ანის ქალაქი გაანადგურეს "თურქმა დამპყრობლებმა". სწორედ ამ მითიურ „ისტორიულ ფაქტზე“ ძირითადად დაფუძნებულია მათი ველური თურქოფობია. შემდეგ, ისინი ამბობენ, რომ ქალაქი "მთლიანად მიტოვებული იყო" 1319 წლის მიწისძვრის შემდეგ. ამის შემდეგ გამოდის, რომ აყ-ყოიუნლუს თურქი მმართველები ანისში მშვიდად ჭრიდნენ საკუთარ მონეტებს მე -15 საუკუნეში. ეს ნიშნავს, რომ ქალაქი არ იყო გაანადგურებული და მიტოვებული, ის არსებობდა და ძირითადად თურქული იყო.

განსაკუთრებით ველურად ჩანს სომეხი ფალსიფიკატორების მცდელობა მიითვისოს აზერბაიჯანული სახელმწიფოების მონეტები, რომლებსაც უწოდებენ „აღმოსავლეთ სომხების სახანოები“. თვითონ ასეთი შესატყვისი ნონსენსია. მოგეხსენებათ, რომ ბოლო ათწლეულის მანძილზე სომხებს არ ჰქონდათ სახელმწიფოებრიობა და არც მმართველები ჰყავდათ და მით უმეტეს, ხანები, რადგან ეს წმინდა თურქული ტიტულია.

მიუხედავად ამისა, სხვა ქვეყნებისა და ხალხების, უპირველეს ყოვლისა, თურქების, მონეტების მითვისების მცდელობები და მათი ჩვენება, როგორც "სომხური", არ მთავრდება. ცოტა ხნის წინ, სომეხმა ფალსიფიკატორებმა სცადეს მოაწყონ ასეთი პრეზენტაცია „მითვისებული მონეტების" სანკტ-პეტერბურგის ერმიტაჟში.

ასე რომ, 2016 წლის 26-29 სექტემბერს სანკტ – პეტერბურგში ერმიტაჟში გაიმართა მეორე საერთაშორისო ნუმიზმატიკური კონფერენცია „İCON II“ თემაზე: „აღმოსავლეთ ნუმიზმატიკა“. კიდევ ერთხელ, სომხებს სურდათ აზერბაიჯანის ისტორიის დამახინჯება აზერბაიჯანული სახანოების მითვისებით, როგორიცაა ყარაბაღი, განჯა, ნახიჩევანი და ირევანი.

სომეხი "მეცნიერი" ალექსანდრე აკოპიანი, პ. პეტროვის თანაავტორობით მოხსენებაში "აღმოსავლეთ სომხეთის სახანოების მონეტები (ირევანი, ნახიჩევანი, განჯა და ყარაბაღი) 1747-1827 წლებში", სურდათ ეჩვენებინათ აზერბაიჯანული სახანოები, როგორც „სომხური“ . ამისათვის აზერბაიჯანის წარმომადგენლები არ იყვნენ მიწვეულნი კონფერენციაზე რუსეთის სახელმწიფო ერმიტაჟში.

ამასთან, აზერბაიჯანის საგარეო საქმეთა სამინისტროს ოპერატიული მუშაობის შედეგად, აზერბაიჯანელმა ექსპერტებმა მონაწილეობა მიიღეს კონფერენციაში და სიმართლე მოუყვეს აზერბაიჯანულ სახანოებში ნუმიზმატიკის შესახებ, გამოამჟღავნეს სომეხთა მიერ სხვისი მონეტებისა და უცხო სახელმწიფოებრიობის მითვისების მცდელობები.

საკუთარი მონეტების ნაკლებობა იმ ხალხს შორის, რომელიც, ფაქტობრივად, მხოლოდ ფინანსურად სავაჭრო ოპერაციებით იყო დაკავებული, ყველაზე მჭერმეტყველურად მიანიშნებს, რომ სომხური სახელმწიფოებრიობა მითია და გამოგონილია. საუკეთესო შემთხვევაში, ესენი იყვნენ სომხურ-გრიგორიანული რელიგიის თვითმართველი რელიგიური საზოგადოებები, თურქი მმართველების მმართველობის დროს.

უფრო მეტიც, ისინი შეადგენდნენ არა მხოლოდ ჰაის ეთნიკური ჯგუფის წარმომადგენლებს, არამედ სხვადასხვა წარმოშობის ხალხს, მათ შორის თურქებს (სომეხ-ყივჩაღები). მოგეხსენებათ, რომ თურქული სახელმწიფოები ყოველთვის გამოირჩეოდა რელიგიური შემწყნარებლობით.

ახლა იმავე თურქეთში ცხოვრობს დიდი სომხური საზოგადოება (ძირითადად სტამბოლში). ამასთან, არავინ მის ლიდერებს "სომეხ მეფეებს" არ უწოდებს და უფრო მეტიც, არ აძლევს უფლებას ფულის დაბეჭდვის.

ეგრეთ წოდებული სომეხი მელიქები არასოდეს იყვნენ სუვერენული მმართველები. ისინი მხოლოდ თემის ლიდერები იყვნენ და მათი ძალა მხოლოდ სომხურ-გრიგორიანული საზოგადოების წევრებით შემოიფარგლებოდა. მელიქსებს არ ჰქონდათ მიწის უფლებები, რომელიც, როგორც წესი, თურქული სახელმწიფოს კონტროლის ქვეშ იყო. მათ უბრალოდ აძლევდნენ უფლებას ეცხოვრათ ამ მიწაზე. მიუხედავად ამისა, თურქი მმართველების მფარველობით, სომხებმა დაგროვეს დიდი ქონება და უზარმაზარი კაპიტალი. ისინი ფლობენ სხვადასხვა სახელმწიფოს უამრავ მონეტას. მაგრამ სინამდვილეში მათ არ ჰქონდათ სომხური მონეტები.

ამაში, სხვათა შორის, ძალიან დიდი განსხვავებაა სომხებისა და ქართველების ისტორიას შორის, რადგან ქართველი მეფეები ჭრიდნენ მონეტებს საუკენეების განმავლობაში. უფრო მეტიც, საქართველოში მონეტების ჭრა გაგრძელდა რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაშიც კი.

შეგახსენებთ, რომ როდესაც საქართველო დაყოფილი იყო სხვადასხვა ქართულ სახელმწიფოებზე და შედიოდა სხვადასხვა იმპერიების - ოსმალებისა და სეფევიდების - შემადგენლობაში, მას ჰქონდა უფლება მონეტების ჭრის. ეს არის ყველაზე ნათელი მტკიცებულება იმისა, რომ ქართული სახელმწიფოებრიობა არსებობდა.

კერძოდ სეფევიდთა დროს აღმოსავლეთ საქართველოში იჭრებოდა მონეტების სახელწოდებით აბაზი ან აბბასი შაჰ აბას I საპატივსაცემოდ.

წარწერები ქართულ მონეტებზე კეთდებოდა როგორც სპარსულად, ასევე მონეტების ნაწილზე იყო ორენოვანი წარწერები - ქართულად და სპარსულად. თარიღი დგინდებოდა ჰიჯრის მიხედვით და ყოველ მონეტაზე იყო შაჰის სახელი.

აღმოსავლეთ საქართველოს ქართლ-კახეთის სამეფოში გაერთიანების და გეორგიევსკის ტრაქტატის დადების შემდეგ, ეკატერინე II უფლება მისცა მეფე ერეკლე II მონეტების ჭრა მისი პორტრეტით, აგრეთვე ქართლის, კახეთისა და რუსეთის გერბებით.

ამავდროულად საქართველოში იწარმოებოდა მონეტები რუსული ორთავიანი არწივით და ერთთავიანი არწივით. არსებობს ამ ფაქტის ახსნის რამოდენიმე ვერსია. ერთის მიხედვით, ერეკლე II, რომელიც იყო იმედგაცრუებული რუსეთის უუნარობით საქართველოს ვერ დაცვით გეორგიევსკის ტრაქტატის მიხედვით აღა მუჰამედ შაჰ კაჯარის შემოსებისაგან, გადაწყვიტა შეცვალოს რუსული გერბი. სხვა ვერსიით ერეკლე II იძულებული გახდა შეეცვალა რუსული გერბი იმავე კაჯართა ზეწოლის გამო, რომელიც მოითხოვდა რუსეთთან მოკავშირეთა ურთიერთობების შეწყვეტას. ასევე არსებობს სხვა ვერსიაც, რომ ეს იყო მხოლოდ საჭრელი შეცდომა, რომელიც იმ დროს საკმაოდ გავრცელებული იყო.

საქართველოს რუსეთში საბოლოოდ შესვლის შემდეგ, მონეტების ჭრა გაგრძელდა ტფილისში. სამონეტო ეზო მოეწყო ყოფილი ქვის სამეფო აბანოებში.

ე.ი. მას შემდეგ რაც 1801 წელს აღმოსავლეთ საქართველოს სახელმწიფომ შეწყვიტა არსებობა, რუსეთის იმპერიაში შესვლისთანავე, ქართული მონეტების ქართული წარწერების არსებობა "ინერციით" კიდევ 34 წელი გაგრძელდა!

თუ სომეხ ისტორიკოს-ფალსიფიკატორებს ექნებოდათ მეათე ნაწილის იმ ნუმიზმატიკური არტეფექტების, რომლებიც ამტკიცებენ ქართული სახელმწიფოების არსებობას, მაშინ შეიძლება წარმოვიდგინოთ, როგორი იქნებოდა მათი ისტორიული ფანტაზიები, მაგრამ მონეტები არ არის!

ამავდროულად, სერიოზულ ისტორიკოსებს ყოველთვის შეუძლიათ შეაჩერონ სომხური მითები ერთი მარტივი კითხვით: ”გთხოვთ, მაჩვენეთ ამ” დიდი სომხური სახელმწიფოს ”და“ დიდი მეფის ”მონეტები?




Kavkazplus

წაკითხულია : 415


დატოვეთ კომენტარები

(გთხოვთ, კომენტარებში თავი შეიკავოთ რელიგიური, რასობრივი და ნაციონალური დისკრიმინაციის გამოხატვისაგან, ნუ გამოიყენებთ სალანძღავ და დამამცირებელ გამოთქმებს, ასევე კანონსაწინააღმდეგო მოწოდებებს.)

გამოაქვეყნეთ
დასაშვებია 512 სიმბოლოს შეყვანა

ახალი ამბები