ანალიტიკა

სომხეთმა საქართველოს მოსთხოვა ახალი სეპარატიზმის უფლება
13.01.20 13:20

დაინტერესებული ბათუმის პორტის ბედით, ირევანი გეგმავს სახსრების შეგროვებას დიდი შეძენისთვის. 600 მილიონი დოლარი, თანამედროვეობაშიც კი, არც თუ ისე მცირე თანხაა, მაგრამ სომხეთისთვის, რომელიც თვითიზოლაციით არის განწირული და გადაქცეულია უღირს სუბიექტად, მითუმეტეს.

მართალია, თბილისმა უარყო გარიგების შესახებ ინფორმაცია, დაასკვნა, რომ პორტი არ იყიდება. ამასთან, სომხეთში მათ ამ ამბავს უგულებელყოფენ, რაც დასტურდება მიმდინარე დისკუსიებში.

გეგმის განხორციელების შესახებ ფორმალური მიზეზი არის მოცემული, თითქოს სომხეთი მიდრეკილია, რომ ჩამოაყალიბოს ლოგისტიკური კონფიგურაცია ქვეყანაში საქონლის გლუვი მიწოდებისა და სხვადასხვა რესურსების საპირისპირო გაგზავნისთვის. გამოდის, რომ სერიოზული საკითხია დაყენებული და მისი წარმატებული გადაწყვეტისთვის შემუშავებულია სააქციო საზოგადოების შექმნის გეგმა. არსებობს იდეები დიასპორის ბიზნესმენებისგან სახსრების დაგროვების პროცესის დაწყება.

გამოდის, რომ თითქმის უსიცოცხლო ნაციონალური ეკონომიკა და ყველამ, ვინც გამოაცხადა ხმამაღალი აღორძინება პაშინიანის რევოლუციის ტალღაზე, მზად არის თითით აჩვენოს მათზე, ვისაც შორიდან უყვარს სამშობლო.

გამორიცხული არ არის, რომ მდიდარი და წარმატებული სომხები ერევანში წავლენ ვაჭრობაზე ყაზახურ სახელმწიფო კომპანიის "ყაზმუნაიგაზის" ბათუმის პორტის მფლობელთან. ვრცელდება ინფორმაცია, რომ პრემიერ მინისტრმა პაშინიანმა შეხვედრა გამართა თავის ქართველ კოლეგასთან, გიორგი გახარიასთან და როგორც ჩანს, თბილისი წინააღმდეგი არ არის.

ამასთან, ჩნდება რეზონანსული კითხვა - რისთვის სჭირდება სომხეთს თავისი კოჭლი ეკონომიკით ასეთი ძვირადღირებული შენაძენით? ქვეყანა აგრძელებს სტაგნაციას, მთავრობამ პირობა დადო, რომ ეროვნული წარმოების აღორძინება არ არის მოსალოდნელი.

ყარაბაღის დილემის ველებში, რომელიც ქვეყანამ მტაცებლური ნელი ძილის მძევლად გადააქცია, ირევანი ჩარჩა უიმედობის ლაბირინთში.

შინაგნმა პოლიტიკურმა დაპირისპირებამ მთავრობასა და ოპოზიციას შორის კოლექტიური გონება დაამსხვრია. ნათელია, რომ უძლურება გაბატონებული გაურკვევლობის პირობებში ქვეყნისთვის საშინელებად იქცა.

მწირი ეროვნული ექსპორტი მიწის ზედა არტერიების გვერდის ავლით ზემო ლარსის საშუალებით ხდება, ირევანი იმპორტს უფრო მეტს აწარმოებს, ვიდრე ექსპორტს. შთამბეჭდავი ვითარების გადალახვის შესაძლებლობების შესახებ საშინელი დისკუსიები განწირულია წარუმატებლობისთვის, სანამ ირევანი არ დატოვებს აზერბაიჯანულ ტერიტორიებს, რომელიც ოკუპირებული ჰყავს, მაგრამ აქ არის რაზეც შესაძლებელია იფიქრო.

ირევანი ტერიტორიულ პრეტენზიებს უყენებს საქართველოსაც. სომხური ისტებლიშმენტი მოწესრიგებულია „ძველი“ მიწების დაბრუნების პრობლემაზე და შესაძლებელია თუ არა ვივარაუდოთ, რომ ეს ქვეყანა მიდრეკილია კეთილმეზობლობისთვის?

სომეხთა აზრით, გეოპოლიტიკური კონტექსტი ჭარბობს ეკონომიკურ კომპონენტზე, ამიტომ ირევანის ყველა თხოვნა უნდა იქნას განხილული ტრანსცენდენტური ექსპანსიონალიზმის პრიზმაში. შავი ზღვის პორტის შეძენის პრობლემა, უფრო სწორად, ზღვის სანაპიროზე დაშვების პრობლემა პირველ რიგში.

მოდით მივმართოთ საკითხის ისტორიას. "ტრაგიკული მოვლენების 100 წლის იუბილეს" კონტექსტში, ოფიციალურმა ირევანმა კვლავ მიაბრუნა ძველი დისკი გადაწყვეტილების მიღებაზე, რათა უზრუნველყოს დაკარგულის უფლებები. რას ნიშნავს ეს?

სომხებს სერიოზულად სურთ საუკუნის წინანდელი მოვლენების დაბრუნება იმის გასარკევად, თუ რატომ მოატყუეს ისინი პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ, რატომ დატოვეს ისინი სახელმწიფოს გარეშე.

ისინი კეთილი სიტყვებით იხსენებენ ამერიკის პრეზიდენტს ვუდრო ვილსონს, რომელიც გეგმავდა საკუთარი არბიტრაჟის ჩატარებას 1915 წლის მოვლენებთან დაკავშირებით, სომხეთის შესახებ მანდატის შემდგომი განხორციელებით. ჩვენით დავამატოთ - სომხეთის მასშტაბით, რომელიც იმ დროს არ არსებობდა.

ვ. ვილსონი ამ რუკით ხელმძღვანელობდა პარიზის სამშვიდობო კონფერენციაზე, სადაც ხელი მოეწერა ვერსალის ხელშეკრულებას.

გულმოდგინედ ლობირებდა პროექტს სომზებისთვის დღევანდელი თურქეთის უზარმაზარი ტერიტორიის გადაცემისთვის, რომელიც მოიცავდა ტრაპიზონს, ვანს, ბითლისსა და ერზრუმს და შავი ზღვის სანაპიროზე გასვლის უზრუნველყოფით. მან თავისი დიპლომატი ნახჩივანში გააგზავნა სომხური ინტერესების დასაცავად(!).

ამერიკის პრეზიდენტის გეგმის თანახმად, ერთ-ერთი ნავსადგურის შეძენის შემდეგ, დაგეგმილი იყო ბათუმში რკინიგზის აშენება სომეხთა საჭიროებისთვის, სატრანზიტო პრეფერენციებისა და ნავსადგურის ნაწილის იჯარის გარანტიით.

თეთრი სახლის გეგმა ჩაიშალა თურქული არმიის ფართომასშტაბიანი შეტევის გამო, მუსტაფა ქემალის მეთაურობით. მიმდინარე ეპოქის ლექსიკის გამოსაყენებლად, თურქულმა და რუსულმა (ბოლშევიკურმა) ჯარებმა ჩაატარეს ერთობლივი ანტიტერორისტული ოპერაცია, პირველი მსოფლიო ომის ფრონტიდან დაბრუნებული სომეხი ავაზაკების გასანეირტალებლად. ორი წლის განმავლობაში მათ ჩაიდინეს სისასტიკე იმ ტერიტორიებზე, რომელთა დაპყრობაც სურდათ სომხური სახელმწიფოსთვის, რომელიც არასდროს არსებულა ანატოლიურ-კავკასიურ სივრცეში.

დასავლეთის მხრიდან ზეწოლის შედეგად, თურქეთმა და რუსეთმა შეიცოდეს სომეხთა ბანდიტური რაზმების საშინელი ნაშთები და ისეთი პოლიტიკოსები, რომლებმაც სანქცირებული ომი დაუწყეს თურქთა და ქურთების მაღალთა მშვიდობიან მოსახლეობას.

როდესაც სომეხი მითიელები ირწმუნებიან, რომ თურქებმა, რუსებთან ერთად, მაშინდელი სომხეთი დაიკავეს, ისინი უსინდისოდ იტყუებიან.

როგორ უნდა მოახდინოთ ქვეყნის ოკუპირება, რომელიც არ არსებობდა?
სომხები ბლეფობენ, საუბრობენ ისტორიული ოსმალეთის და აზერბაიჯანის მიწების უფლებებზე და იმედოვნებენ 1921 წლის თურქეთ-რუსეთის ხელშეკრულებების დენონსაციას. ეს არ მოხდება.

თუკი ირევანი ისეთ სისულელეებს იზამს, როგორც ეს მოხდა 1920 წლის ნოემბერში, ან თუ ის აპირებს ყარაბაღში სავარაუდო წარმატების დამაგრებას, ის გარდაუვალად ჩაეშვება კონტრშეტევაში. დღის წესრიგში კიდევ ერთი უკუქცევაა.

საუბარია შავი ზღვის მიმართულებით ექსპანსიის გაფართოების შესახებ.

ირევანში დაფიქრდნენ ვილსონის იმდროინდელი მიღწევების რეანიმაციაზე. ისინი იკვებებიან შავ ზღვამდე მიღწევის იდეით. ამ კონტექსტში გათვალისწინებული უნდა იქნეს თეზისი „სომეხი ხალხის სამშობლოში ცხოვრების უფლებაზე“. ირევანი წინ მიდის. ამჯერად საქართველოს წინააღმდეგ.

შეიძლება ითქვას, რომ აფხაზეთი დაიპყრო სომხურმა ბიზნესმა. ყარაბაღში, სანამ ბაქო ელოდება ყარაბაღის სეპარატისტებსა და ირევანს შორის დაპირისპირების დასრულებას, ყალბი თვითგამორკვეული აზატიუტიუნები კვლავ იარაღს ურტყამენ. სამცხე-ჯავახეთში მიმდინარეობს ყარაბაღის სცენარის პრაქტიკული დუბლირება და სეპარატისტების აჯანყების სუნი დგას. რუსეთის სამხრეთით სომეხთა შორსმჭვრეტელი მზადება ხორციელდება, რომლებმაც მოახერხეს ავტონომიის მინიჭება, არგუმენტად მოიხსენიეს კომპაქტური მოსახლეობის ფაქტორი.

უცხოეთის დიასპორის ლიდერები შეეცადნენ განახორციელონ გლობალური გეგმა ტერიტორიული საკითხის გადასაჭრელად და ამის საფუძველზე მიიღეს გაეროს 1958 წლის კონვენციის დებულებები. მისივე რეცეპტების თანახმად, შიდაკონტინენტურ სახელმწიფოებს უნდა ჰქონდეთ თავისუფალი დაშვება ზღვაზე.

ამასთან, სომხების იდეების შესახებ თავისუფლებების შესახებ (მათ შორის ზღვის სანაპირო ქვეყნებთან თანაბარი პირობებით სარგებლობის უფლების ჩათვლით), ბელის კაზუსი, რა თქმა უნდა, ჩნდება. ეს უკვე მოხდა ოსმალეთის იმპერიის დროს, რომლის დროსაც სომხები პირველად შეირყნენ შიგნიდან ანტანტის ინტერესებში. იგივე მოხდა სპარსეთში, სადაც სომხები წავიდნენ ურმიის აზერბაიჯანული მოსახლეობის ქალაქებისა და სოფლების მშვიდობიანი მოსახლეობის მოსაკლავად. ანალოგიური სცენარი ორჯერ განმეორდა აზერბაიჯანულ ყარაბაღში.

უცხო მიწების ბინძური ბრძოლის ისტორია მიგვითითებს იმაზე, რომ ისინი ყოველთვის მტაცებელ როლში არიან. მათი უპირატესობებით უზრუნველყოფა აუცილებლად გამოიწვევს ტერიტორიების ლეგიტიმურ მფლობელებთან ურთიერთობის ახალ შეიარაღებულ განმარტებებს, რომლებიც სომხებს მხოლოდ პირველყოფილ დონეზე აღიქვამენ.

თუ თბილისი ნამდვილად არ აპირებს სომხეთის პორტის გაყიდვას, მაშინ ეს არის გონივრული გადაწყვეტილება. თუ არა, მაშინ ქართულმა მხარემ სერიოზულად უნდა იფიქროს შაფიქრებულის შედეგებზე.

ამასთან, 1897 და 1918 წლების სომხურ-ქართული ომების ისტორია, ირევანის დღევანდელი პრეტენზიები ჯავახეთზე, საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის საეკლესიო საკუთრება აშკარად იძლევა სრულყოფილი პასუხების გაცემას ფუნდამენტურ კითხვაზე შავი ზღვის მიმართულებით ირევანის ჭეშმარიტი მიზნების შესახებ.

ტოფიკ აბასოვი, ანალიტიკოსი


Minval.az

წაკითხულია : 883