ანალიტიკა

სომხეთის შეტევა საქართველოზე და 1918 წლის ქართულ-სომხური ომი - ისტორიული ფაქტები (ნაწილი 1)
20.05.20 10:00

1918 წლის ქართულ-სომხური ომის დაწყების გარემოებები, სომეხ ნაციონალისტებს არ ახსოვთ. მასში, სომხეთი მოქმედებდა არა მხოლოდ როგორც აგრესორი, რომელმაც დაიწყო საქართველოს ტერიტორიების დაპყრობა, არამედ, ავანტიურის შედეგად, განიცადა გამანადგურებელი მარცხი და მხოლოდ ბრიტანეთის ჩარევამ გადაარჩინა სომხური არმია სრულ დამარცხებას.

ახლა, როდესაც ისინი პირდაპირ კითხვას სვამენ "ვინ დაიწყო 1918 წლის ომი?", სომეხი ნაციონალისტები, რომლებიც გულწრფელად მოგიყვებიან დეტალურ "ისტორიულ ამბებს" ტიგრან დიდის ყველა ბრძოლების შესახებ, რომელიც მოხდა 2 ათასი წლის წინ (თითქოს ისინი იქ იყვნენ ომის კორესპოდენტებად!) „სასაზღვრო დავის“ შესახებ გაუგებარი საუბრით შემოიფარგლებიან. სომხურმა მხარემ თავი არ აღიარა, როგორც აგრესორმა და ომის ინიციატორმა.

საქართველოს სამხრეთ საზღვარი იმ დროს გადიოდა ტფილისის გუბერნიის სამხრეთ საზღვრის გასწვრივ. ეს ფაქტი დაადასტურეს გერმანიამ და თურქეთმა, რომლებმაც პირველებმა აღიარეს საქართველოს დამოუკიდებლობა.

მართალია, თურქეთმა სთხოვა საქართველოს მთავრობას დროებით განელაგებინა ჯარი ტფილისის ბორჩალოს რაიონის ლორის მონაკვეთის ვიწრო ზოლზე - ეს აუცილებელი იყო ბოლშევიკებისა და დაშნაკების მიერ ოკუპირებული ბაქოს განთავისუფლების ოპერაციის უზრუნველსაყოფად. შევნიშნოთ, რომ თურქეთმა სთხოვა საქართველოს და არა სომხეთს. ანუ, თურქეთისთვის, საკითხი, თუ ვისია ბორჩალოს მაზრა არ იდგა.

აქ საქართველო დათანხმდა თურქული არმიის დანაყოფების დროებით განლაგებას. ამასთან, მთელი სამოქალაქო ადმინისტრაცია და პოლიცია აქ ქართული იყო. არავის ეპარებოდა ეჭვი ამ ტერიტორიის სომხეთის სახელმწიფოს გადაცემაზე. ორ ქვეყანას შორის სახელმწიფო საზღვარი შეთანხმებული უნდა ყოფილიყო, მაგრამ ისევ ის უნდა გასულიყო ტფილისისა და ერევნის პროვინციების ადმინისტრაციულ საზღვარზე. საუბარი იმაზე, რომ თბილისის გუბერნიის ბორჩალოს მაზრის რომელიმე ნაწილის გადაცემა სომხეთისთვის საერთოდ არ იყო.

სომხეთმა გადაწყვიტა ესარგებლა პირველი მსოფლიო ომის დასრულების დაბნეულობით, სადაც დამარცხდნენ თურქეთი და გერმანია და სხვა ხალხისთვის ტერიტორიების წართმევა.

მხოლოდ თურქულმა ჯარებმა დაიწყეს ბორჩალოს მაზრის სამხრეთ ნაწილის დატოვება და ქართულმა ჯარმა ვერ მოახერხა მისი დაპყრობა - და ქართულ მხარეს შემოიჭრნენ სომეხი სამედროები.

წიგნში „სომეხ – ქართული ურთიერთობების ისტორიიდან“ 1918 წელს (სასაზღვრო კონფლიქტები; მოლაპარაკებები; ომი; შეთანხმება), რომელიც 1919 წელს თბილისში გამოიცა დამხმარე დოკუმენტაციებით, რომელიც გვიყვებოდა ქართულ-სომხური ომის დასაწყისზე.

მოგვყავს ამონარიდები ამ წიგნიდან:
”1918 წლის 18 ოქტომბერს დაიწყო თურქეთის ჯარების მიერ ამ ზოლის თანდათანობითი ევაკუაცია. ამ გარემოებამ განაპირობა საქართველოსა და სომხეთის კონფლიქტის დასაწყისი.

1918 წლის 18 ოქტომბერი. მთავრობამ მიიღო მოკლე ცნობა სანაინ კიასოვის სადგურისგან, რომ იმავე 18 ოქტომბრის კობერი დაიპყრო სომეხთა რაზმმა. 19 ოქტომბერს ეს ინფორმაცია დასტურდება სანაინის არაერთი ტელეგრამით, საქართველოს ხელისუფლების ადგილობრივი წარმომადგენლებისგან. ამ ტელეგრამებიდან პირველი, რომელიც საოლქო პოლიციის უფროსის კრავჩენკოსგან მოდის, შემდეგს ამბობდა:

”თურქულმა ჯარებმა გაასუფთავეს ტერიტორია კობერიდან შაგალამდე და თურქული ერთეულების წასვლის შემდეგ სომხურმა ჯარმა დაიკავა საქართველოს ტერიტორია შაგალიდან კობერამდე კერძოდ, 1 და 4 სომხური პოლკები იყვნენ. გერმანიის ხელისუფლებამ სომხები მოიწვია საქართველოს ტერიტორიის გასათავისუფლებლად, მაგრამ ეს მოთხოვნა არ შესრულებულა; სასწრაფოდ ვითხოვ ბრძანებებს საქართველოს რესპუბლიკის საზღვრების გასანთავისუფლებლად გამოუშვან ჯარები და კობერში პოლიციის გასაძლიერებლად. ასევე აუცილებელია დაინიშნოს შერჩევის კომიტეტი სარკინიგზო მონაკვეთის მისაღებად. ”

მეორე დეპეშა მთავარ საბაჟო დირექტორს გაუგზავნა სანაინის კომენდანტმა თუშაბრამაშვილთან ერთად:

”სიტუაცია სერიოზულია. 18 ოქტომბერს, ჩვენს ტერიტორიას, კობერის კვეთიდან სასაზღვრო ხიდამდე, სანაინის მიმდებარე უბნებთან ოკუპირებული აქვთ რეგულარულ სომხურ ჯარებს, კერძოდ: პირველი და მეოთხე თოფის პოლკებს. ადგილობრივმა ხელისუფლებამ გუშინ, 19 ოქტომბერს საღამოს 7 საათზე, საქართველოს ტერიტორიის გაწმენდისთვის ულტიმატუმი შესთავაზა. ამის მიუხედავად, ჯარები განაგრძობენ ახალ ადგილებზე შემოსვლას, როგორც საზღვრის ამ მხარეს, გერმანელების გასვლის გათვალისწინებით, ხოლო მეორე მხარეს კი - თურქების გამგზავრებით. ალექსანდროპოლისკენ მიმავალი ტერიტორია თითქმის გაათავისუფლეს თურქებმა.

ამ გარემოებით აღშფოთებული, გერმანული რაზმის უფროსები, სანაინის სადგურის გერმანელი კომენდანტი, საკმარისი სამხედრო ძალების არარსებობის გამო, მეკითხებიან, რომ ჩემი ზემდგომობის ქვეშ წამოიწყონ შუამდგომლობა, რომ მიიღონ ზომები, რაც შეიძლება მალე მოხდეს მესაზღვრეების განდევნა, ან რაიმე სხვა რეალური ძალა, რომ მოახდინონ ჩვენი ტერიტორიის საზღვრების დაკავება. ველოდები თქვენს პასუხს“.

მესამე ტელეგრამა იყო საქართველოს რესპუბლიკის გენერალური შტაბის უფროსისთვის (1918 წლის 19 ოქტომბრის 69 69), რომელიც სრულად ასახავს დღის მოვლენების მთელ სერიას, ასეთი შინაარსის იყო:

”თქვენი ტელეგრაფის საპასუხოდ, გთხოვთ, რომ ომის შესახებ მინისტრს წარუდგინოთ ანგარიში: დღეს, 19 ოქტომბერს, საღამოს 2 საათზე. მე მივიღე ორი ცნობა კობერის სადგურის რკინიგზის წარმომადგენლებისგან, რომ კობერის სადგური დაიკავა 20 კაციანმა სომხურმა რაზმმა 3 ოფიცრით. მე პირადად ვმოგზაურობდი საბაჟო და სარკინიგზო ხელისუფლებასთან, რომ დავრწმუნებულიყავი შეტყობინების შესახებ. მატარებელი შეჩერდა გვირაბის წინ, სანამ მივიდოდით შეიარაღებული სომხების მიერ დაკავებულ კობერის სადგურამდე... ოფიცერმა ახსნა-განმარტებით გამოაცხადა, მათ მიიღეს ბრძანება, რომ წინ წასულიყვნენ კობერის სადგურიდან და დაიკავეს სარკინიგზო ხაზები კალაგერიდან აღნიშნულ წერტილამდე; მათ არ შეუძლიათ სხვა ახსნა-განმარტებების გაკეთება და არ უპასუხეს ჩემს კითხვას, ნიშნავს თუ არა ეს სომხეთის შეიარაღებული ძალების შემოჭრა საქართველოს რესპუბლიკის ტერიტორიაზე და სამხედრო მოქმედებების დაწყებას. ხვალ, 20 ოქტომბერს, ველოდები კალაგერანის რაზმის ხელმძღვანელს.

სოფელ კორინჯიდან დაბრუნებული, ლეიტენანტი კუპიელი აცხადებს, რომ სომხეთის ერთეულებმა გუშინ, ლეიტენანტი უინტერის მიერ წამოყენებული ულტიმატუმით დღეს 19:00 საათზე კორინჯის დატოვება განაცხადეს, ეს მოთხოვნა შეასრულეს სომხებმა ...

სომხებმა დაიკავეს საქართველოს ტერიტორია რკინიგზიდან კობერის გვირაბამდე, მათ შორის, ყველა მიმდებარე სიმაღლე, ბილიკის ორივე მხრიდან, გვირაბებით და სოფელ ცატერით ... შეჩერებულია სარკინიგზო მიმოსვლა.

მატარებლები არ ჩადიან კობერის სადგურამდე, ჩერდებიან სომხური პოსტების ბრძანებით... და გამცილებლებიც არ დაუშვეს კობერის სადგურამდე. ვორონცოვსკასთან არანაირი კავშირი არ არსებობს. ასევე, არ არის საკმარისი ხალხი, რომ შეისწავლონ სხვა მრავალი სასაზღვრო სოფელი და დაეკონტაქტონ ვორონცოვკას. სანაინის ჯარში შედიან: 14 გერმანული ჯარი და ერთი ოფიცერი ლეიტენანტი კუშელი და 4 პოლიციელი მეთაურით. ცვლილებების შესახებ დაუყოვნებლივ გაცნობებთ“.

ზემოხსენებული ინფორმაცია საფუძველი იყო საგარეო საქმეთა მინისტრის მიერ სომხეთის მთავრობამდე წარდგენისა, ტფილისში მისი დიპლომატიური წარმომადგენლის ჯამალიანის შემდეგი პროტესტით, რომელიც მითითებულია 1918 წლის 19 ოქტომბრის # 4303 ნოტით:
”საქართველოს რესპუბლიკის მთავრობისთვის ცნობილია, რომ ტიფლისის გუბერნიის ნაწილი, კობერის კვეთიდან სასაზღვრო ხიდამდე და ასევე სანაინის მიმდებარე ტერიტორია, 18 ოქტომბერს დაიკავეს სომეხმა რეგულარულმა ჯარებმა, კერძოდ, პირველი და მეოთხე თოფის პოლკებმა.

საქართველოს მთავრობა, ყოველთვის მზად არის მშვიდობიანად, ურთიერთთანამშრომლობის გზით მოაგვაროს მეგობრული სომხეთის რესპუბლიკასთან საზღვრების საკითხი, თუმცა, თავის მოვალეობად მიიჩნევს განაცხადოს, რომ სანამ ასეთი შეთანხმება არ მიიღწევა, სომხეთის სამხედრო ნაწილების შესვლა ტფილისის პროვინციაში, საქართველოს მთავრობა განიხილავს, როგორც აშკარად მტრობის მოქმედებას სომხეთის მხრიდან საქართველოს მიმართ ”.


(გაგრძელება იქნება)

წაკითხულია : 397