ანალიტიკა

სომეხი ნაციონალისტები და მათი სეპარატისტული დივერსიები და ”პრეტენზიები” მოლდოვაში
28.05.20 10:00

დავიწყოთ იმით, რომ პირველი სეპარატისტული ომი აზერბაიჯანის ყარაბაღის ფარგლებს გარეთ, სომეხთა ლობის მიერ, მოლდოვაში იყო გაჩაღებული. მაშინ პრო-სომხურმა პროპაგანდამ მკაცრად და ხაზგასმით აღნიშნა, რომ ზოგიერთი „დნესტრისპირეთის და“არწახის” ხალხები, ვითომ, ”შევიწროებულნი” არიან მოლდავეთისა და აზერბაიჯანის მიერ.

მართალია, მოლდავეთის დნესტრისპირეთში ეთნიკური წმენდის ორგანიზება არ მომხდარა, რადგან სეპარატისტულ წარმონაქმნს ეწოდა ”დნესტრისპირეთის მოლდავეთის რესპუბლიკა” და იქიდან ყველა ეთნიკური მოლდოველის განდევნა სისულელე იქნებოდა (თუმცა, მოლდოვის ერთიანობის ასობით მომხრე მაინც გააძევეს ან რეპრესირებულნი იყვნენ). მაგრამ სეპარატისტული ომის გამოცდილება მაინც მოპოვებულ იქნა. შემდეგ დნესტრისპირეთის მრავალი სეპარატისტული მეომარი სომეხ მებრძოლებთან და სეპარატისტებთან ერთად იბრძოდა აფხაზეთში.

ამჟამად, სომხეთი ყველაფერს აკეთებს მოლდოვას დაყოფისათვის. ოკუპირებულ აზერბაიჯანულ მიწებზე ორგანიზებული სეპარატისტული წარმონაქმნის „მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის“ მეშვეობით იგი აღიარებს ე.წ. "დნესტრისპირეთის მოლდავეთის რესპუბლიკის" "დამოუკიდებლობას". თავის მხრივ, „დნესტრისპირეთი“ ცნობს არამარტო „მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკას“, არამედ სეპარატისტულ აფხაზეთს და ე.წ. ”სამხრეთ ოსეთსაც”.

ისევე, როგორც საქართველოში, მოლდოვაში, სომეხი ნაციონალისტები და "ისტორიკოსები" აცხადებენ თავიანთ "სომეხთა განსაკუთრებულ როლს მოლდავეთის ისტორიაში". ამას ხელს უწყობს კერძოდ კიშინიოვში მცხოვრები სომეხი “ისტორიკოსი”, ედუარდ ალხაზოვი, რომლის შესახებაც ერთ დროს გამოქვეყნდა მასალა გამომცემლობაში ”Sputnik მოლდოვა”: ”დავიწყებული მოლდავეთის სომეხთა ისტორია: ბატონები, ვაჭრები და დიპლომატები” (https://ru.sputnik.md /socience/20180629/20210608/armjane-moldova-manuc-bej.html). მოგვყავს ნაწყვეტები სტატიიდან:

„მოლდავეთის სომხებზე საუბრისას, მან გაიხსენა მოლდავეთის სომეხთა მმართველი იოანე ლუთი, რომელიც ევროპულ წყაროებში ცნობილია როგორც ივონია, რომელიც იბრძოდა თურქეთის მმართველობის წინააღმდეგ.

მოგვიანებით, მოლდოვურ ბატონებს შორის სომხები გამოჩნდნენ. მაგალითად, ცნობილი მანუკ ბეი მირზოიანი - თურქული, შემდეგ კი ბოლოს რუსული სახელმწიფოების XVIII - XIX საუკუნეების დასაწყისის მოღვაწე.

"ის იყო მრავალი მაღალი რანგის თურქეთის ოფიციალური პირების კონსულტანტი, მიაღწია ოსმალეთის იმპერიის ერთ-ერთი მთავარი დამფინანსებლის და დრაკომანის დონეს - საგარეო საქმეთა მინისტრის თანაშემწე გახდა. ამ პოლიტიკურ ვითარებაში მირზოიანმა გადაწყვიტა ემსახურა რუსეთისთვის. მანუკ ბეი აქტიურ მონაწილეობას იღებდა 1812 წლის ბუქარესტის სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერაში, რომელიც მოხდა მის სასახლეში. ”- თქვა ექსპერტმა.

სომეხთა დიდი თემები მდებარეობდნენ კიშინიოვში. მოლდოვას ამჟამინდელ დედაქალაქში დაცულია ყოვლადწმინდა ღვთისმშობლის სომხური ეკლესიები (1804) და ქრისტეს აღდგომის სამლოცველო ეკლესია (1915). ამ უკანასკნელის მახლობლად, რამდენიმე ხნის წინ, დაიწყო არქეოლოგიური გათხრები.

ალხაზოვმა აღნიშნა, რომ მოლდოვაში სამწუხაროდ, სომხების ისტორია პრაქტიკულად არ ისწავლება სკოლებში”.

ამავე დროს, სომეხ ნაციონალისტთა პრეტენზიები მოლდოვას ეკლესიებსა და მიწებზე განგაშს იწვევენ მოლდაველ პატრიოტებში:

იმისათვის, რომ გავიგოთ, რამდენად „გამართლებულია“ სომხური პრეტენზია მოლდოვეთის ისტორიაში გამორჩეული როლისთვის, ჩვენ დავიწყებთ იმით, რომ ისტორიულად სომხურ საზოგადოებას აქ მაინც ჰქონდა გარკვეული გავლენა მხოლოდ იმიტომ, რომ სომხები იყვნენ ოსმალეთის სულთანის სუბიექტები, რომლის ვასალიც იყო მოლდავეთი. ისინი, ვისთვისაც სულთანი დიდი ავტორიტეტი არ იყო, არ სცემდნენ პატივს სომეხ ქვეშევრდომებს. მაგალითად, ზაპაროჟელი კაზაკები, რომლებიც მონაწილეობდნენ მოლდოვაში ყველა სახის პოლიტიკურ მოვლენაში, რეგულარულად ძარცვავდნენ და აძევებდნენ სომეხ ვაჭრებს, როგორც ერეტიკოსებს.

ამასთან დაკავშირებით, ძალიან საინტერესოა იმავე ბატონის ჯონ ვოდე ლუტოს ისტორია, რომელსაც ედუარდ ალხაზოვი და სხვა სომეხი ისტორიკოსები რატომღაც „სომხებს“ მიაკუთვნებდნენ მხოლოდ მისი მეტსახელის „არმანულის“ (ანუ სომეხი) საფუძველზე, რომელიც გვხვდება ზოგიერთ ისტორიულ მოგონებაში.

საინტერესოა, რომ ჯონ ვოდეს წარმოშობისა და ახალგაზრდობის შესახებ ძალიან ცოტაა ცნობილი. სხვადასხვა წყაროებში მას უწოდებენ "მოლდაველს", "პოლონელს", "სომეხს", სავარაუდოდ, გულისხმობდნენ დედამისის წარმოშობას (რომელიც კიდევ უფრო ბუნდოვანია).

ერთადერთი, რაც დანამდვილებით არის ცნობილი, ის არის, რომ ის იყო მუშატის დინასტიიდან, რომელიც იმ დროს მართავდა მოლდავეთს და რომელსაც საერთო არაფერი ჰქონდა სომხებთან.

არსებობს ვერსია, რომ ჯონ ვოდე ლუთი იყო მმართველ სტეფანე IV- ის შვილი (ლეგენდის თანახმად - ცოლის მიერ მოწამლული) და სხვა ვერსიით, იგი იყო ბოგდანის ძე, სტეფანე III დიდის ვაჟის, რომელიც ეყოლა "სომეხი" სერპეგასგან, რისთვისაც მან მიიღო მეტსახელი "არმანული". ანუ, ისტორია ძალზედ ბუნდოვანია.

მაგრამ მაქსიმუმი, რაც შეიძლება მომხდარიყო, რომ ჯონ ვოდე ლუთის დედას სწამდა სომხური რელიგიის. რელიგიის და არა წარმოშობის, რადგან იმ ხანებში "სომხებად“ მოიხსენიებდნენ მათ ვისაც სწამდათ სომხურ-გრიგორიანობის, ესენი იყვნენ ალბან-უდიები, სომეხი-ყივჩაღები, რომლებიც თავიანთი საომარი ხასიათის გამო, მოლდოვური ელიტის მიერ აღიქმებოდნენ, როგორც "თანასწორნი".

ის, რომ ჯონ ვოდეს მამა არ იყო და არ შეიძლებოდა ყოფილიყო სომეხი, მოწმობს მისი ძმის, ზაპორიჟიის კაზაკთა ატამანის, ივან პადკოვას შესახებ არსებული ინფორმაცია, რომელიც ჯონ ვოდე ლუთის გარდაცვალების შემდეგ, მოახერხა 2 თვით მოლდოვის მმართველების ტახტის დაპყრობა.

პოდკოვა გვარი არ არის, არამედ ზედმეტსახელია, რაც რუსულად ნიშნავს „ნალს“. გადმოცემის თანახმად, ივან პოდკოვა იმდენად ძლიერი იყო, რომ ცხენის ნალს ხელით ღუნავდა. მართალი ბევრ ისტორიკოსს ეჭვი ეპარება იმაში, რომ ივან პოდკოვა მართლაც იყო იოანე ვოდე ლუთის ძმა. თუმცა ერთი რამ ნამდვილად ცნობილია, რომ ივან პოდკოვას არ ჰქონდა ჰაის სისხლის წვეთი, რადგან ზაპოროჟიის მცხოვრებლებს კარგი დამოკიდებულება არ ჰქონდათ სომეხი-ერეტიკების მიმართ და იმ ადამიანსაც, ვისაც ივან პოდკოვა მამას უწოდებდა. ანუ, შესაძლებელია, რომ ივან პოდკოვასა და იოანე ვოდეს სხვადასხვა დედები ჰყოლოდათ (არ არის დაფიქსირებული მოვლენა, რომ დედას ორივე ვაჟისთვის ერთი სახელი მიეცა ივანე და იოანე), მაგრამ მათ მამას სომხებთან არანაირი კავშირი არ ჰქონდა.

რაც შეეხება მოლდოვას ვითომ ”სომხურ” ეკლესიებს, ცნობილია, რომ კიშინიოვის ღვთისმშობლის ეკლესია აშენდა ძველი მოლდავური ეკლესიის ნანგრევებზე. ისევე როგორც მთელი კიშინიოვი, 1739 წელს დაიწვა ძველი მოლდავური ეკლესია, ხოლო 1804 წელს მის ადგილას აშენდა ახალი, მაგრამ უკვე სომხური ეკლესია. ანუ დიდი ალბათობით, სომხებმა სტამბოლში თავიანთი სიმდიდრისა და გავლენის გამოყენებით დაიწყეს მოლდავეთის მართლმადიდებლური ეკლესიების მითვისება ოსმალთა დროს (და ამავე დროს ადანაშაულებენ ოსმალეთის სულთნებს "გენოციდში"!).

ამასთან, მოლდოვაში მდიდარი სომხების მიერ ოსმალეთის სულთნების მფარველობა ხელს არ უშლიდა ამ უკანასკნელების ღალატს, რაც დასტურდება ამავე მანუკ-ბეი მირზოიანის ისტორიით.

სომეხი ნაციონალისტების პრეტენზიები გამოჩენილ ისტორიულ მოღვაწეებზე, მიწებსა და განსაკუთრებით ეკლესიის მიმართ მოლდავეთში, ისევე როგორც დნესტრისპირეთში სეპარატიზმის მხარდაჭერა, საბოლოო მიზანს წარმოადგენს ”ანალოგის” გავრცელება საქართველოში (შეგახსენებთ, რომ ყველა მეფე და გამოჩენილი მოღვაწეები საქართველოში ”სომეხთა” მიერაა მითვისებული, მათ შორის შოთა რუსთაველი). იმის გათვალისწინებით, რომ სომეხი ნაციონალისტები აცხადებენ 465 ქართულ ეკლესიაზე პრეტენზიას, მათ შეუძლიათ დაიპყრონ კიდეც საქართველოში ეკლესიები, გამოიყენონ "მოლდავეთის პრეცედენტი", ისევე, როგორც დნესტრისპირეთის სცენარი გამოიყენა სომხურმა ლობიმ საქართველოში სეპარატისტული ომების წამოწყების მიზნით.



KavkazPlus

წაკითხულია : 460