ანალიტიკა

სომხეთის ტერიტორიული პრეტენზიების წყაროები საქართველოს მიმართ
21.06.20 13:40

Politrus- ის ვებსაიტზე ცოტა ხნის წინ გამოქვეყნდა მასალა "სომხეთის ტერიტორიული პრეტენზიების წყაროები საქართველოს მიმართ (http://www.politrus.com/2020/06/18/armenia-georgia-5/?fbclid=IwAR0J0PPGkO64Skc6LDyF8NO1GGmmFF4_0), რომელიც დაფუძნებულია რუსი ისტორიკოსი, პროფესორ ოლეგ კუზნეცოვის ინტერვიუზე. მოგვვყავს მასალის ამონარიდი.

სტატიიდან შეიძლება დავასკვნათ, რომ რუსი ობიექტური ისტორიკოსებიც კი, რომლებიც სპეციალურად არც კი ეხმიანებოდნენ სამცხე-ჯავახეთის საკითხებს და რომლებიც ამ საკითხს სამხრეთ კავკასიის რეგიონის საერთო პრობლემების კონტექსტში თვლიან, ესმით, რომ საქართველოს წინააღმდეგ სომეხ ნაციონალისტთა ტერიტორიული პრეტენზიების აბსურდულობა:

”საქართველოს წინააღმდეგ სომხეთის ტერიტორიულ პრეტენზიებს გრძელი ისტორიული ფესვები აქვს. 1828 წელს, რუსეთ-თურქეთის ომის დროს (1828–1829) კავკასიური კორპუსის ნაწილებმა გენერალ-ფელდმარშალ ივან პასკევიჩის მონაწილეობით დაიპყრეს ოსმალეთის იმპერიის ახალციხისა და ახალქალაქის ფაშალიკები, დასახლებული მესხებით - ოსმალეთის თურქთა შთამომავლებით და ჩვენებურებით - ისლამიზებული ქართველებით.

ამის შესახებ, აფხაზეთში მცხოვრები სომხების იდეაზე, რომ შექმნან თავიანთი ავტონომია ამ რეგიონში, ცნობილმა რუსმა ისტორიკოსმა, პროფესორმა ოლეგ კუცნიცოვმა თქვა:
— - სამხრეთით მდებარეობს ლორის ველი, რომლის ძირძველი მოსახლეობა ჯერ კიდევ 1820 წელს გაიქცა თურქეთში ჭირის ეპიდემიისგან.

1828 წლის შემოდგომაზე, ყარსიდან სომეხთა გადმოსახლება დაიწყო ლორში, მაგრამ ძირითადად იქ გლეხები დასახლდნენ, ხოლო სასულიერო პირები, ვაჭრები და ხელოსნები ქალაქებში მიდიოდნენ. ასე დაიწყო სამხრეთ საქართველოს რეგიონის თანამედროვე სომეხი მოსახლეობის ჩამოყალიბება, რომელსაც დღეს ოფიციალურად უწოდებენ ნინოწმინდას (დღეს სამცხე-ჯავახეთის რეგიონის ერთ-ერთი მუნიციპალიტეტი დასახლებულია სომხებით, ისევე როგორც ახალქალაქის მუნიციპალიტეტი), თუმცა თავად სომხები ამას თავისებურად ეძახიან - ”ჯავახკს ”. ეს სახელწოდება სომეხი ნაციონალისტების ტერმინოლოგიაში გამოჩნდა (ქართული სახელი "ჯავახეთი" ოდითგანვე არსებობდა - რედ.) მხოლოდ მეოცე საუკუნის დასაწყისში.

ამავე დროს, გამოჩნდა სომეხთა ტერიტორიული პრეტენზიები პირველყოფილ ქართულ მიწებზე. 1918 წელს სომხეთის რესპუბლიკის გამოცხადებიდან თითქმის მაშინვე დაიწყო ნინოწმინდისა და ბორჩალისათვის სომხურ-ქართული ომი.

მაგრამ სომეხმა პოლიტიკოსებმა არ გათვალეს, რომ იმ დროს საქართველო იყო გერმანიის პროტექტორატის ქვეშ, მისი შეიარაღებული ძალები შეიქმნა კაიზერის არმიის ინსტრუქტორების მიერ და შესაბამისად, ამ ომის შედეგი მთლიანად პროგნოზირებადი იყო - დამარცხდნენ სომხების ნახევრადპარტიზანული-ნახევრადბანდიტური ფორმირებები.

1921 წელს სამხრეთ კავკასიის საბჭოთა კავშირის დროს სომხებმა ასევე ვერ შეძლეს თავიანთი ტერიტორიული პრეტენზიების გაცნობიერება, რადგან ამიერკავკასიის ბოლშევიკების ლიდერები იყვნენ იოსებ სტალინი და სერგო ორჯონიკიძე, რომლებმაც მშვენივრად იცოდნენ რეგიონში შექმნილი პოლიტიკური ვითარება, ესმოდათ სომეხთა მადა და არ აძლევდნენ მათ უცხო მიწის ნაკვეთის ხელში ჩაგდებას, თანაც აზერბაიჯანს დაუტოვეს ყარაბაღი.

90-იანი წლების დასაწყისში რუსეთის თავდაცვის სამინისტროს 82-ე სამხედრო ბაზის არსებობა ხელს უშლიდა სომხებს ნინოწმინდის რეგიონში ყარაბაღის სცენარის რეალიზაციაში და თუ აგრესია მომხდებოდა, მაშინ რუსეთს ნამდვილად აღიარებდნენ სომხეთის მოკავშირედ ტერიტორიულ პრეტენზიებისადმი არამარტო საქართველოს, არამედ აზერბაიჯანის მიმართ, მაგრამ კრემლს არ შეეძლო ასეთი სცენარის გაკეთება, ასე რომ, რეგიონი დარჩა საქართველოს შემადგენლობაში, თუმცა მაშინ ვითარება, როგორც ამბობენ, სერიოზული იყო.

2007 წელს ახალქალაქიდან ამ სამხედრო ბაზის გაყვანა, რომელიც მიხეილ სააკაშივილის მოთხოვნით განხორციელდა, "ჯავახკის" სომხურ სეპარატიზმს მატერიალური საფუძველი ჩამოართვა, რის შემდეგაც ნინოწმინდში კავკასიაში მესამე სომხური "სახელმწიფოს" შექმნის ლოზუნგი რჩება მხოლოდ ლოზუნგად ან იდეოლოგიურ მიზნად, პრაქტიკული რომლის განხორციელება ძალიან შორს არის და რაც უფრო მეტი დრო გადის, მით უფრო უტოპიური ხდება ეს იდეა.

მიუხედავად ამისა, ეს იდეა სომეხ ნაციონალისტთა გონებაში არსებობს, რადგან ეს რეგიონი გეოგრაფიულად მნიშვნელოვანია სომხეთის ფიზიკური არსებობისთვის: ყველა სატრანსპორტო მარშრუტი, რომელიც ჩრდილოეთით - აფხაზეთსა და რუსეთში- მიდის, სადაც სომხური დიასპორის გავლენა დიდია, არსებობს რეალური შესაძლებლობა, დაეყრდნონ მათ მხარდაჭერას.

ამრიგად, ერევანი არ იშურებს რესურსებს ახალციხესა და ახალქალაქში სეპარატისტული „დუღილის“ მხარდასაჭერად, სადაც სომეხ ნაციონალიზმს, ვითარების შეცვლისთვის საქართველოს ხელისუფლების უძლურობის ფონზე, თავი მაღლა უჭირავს.

მაგრამ სომხეთს ობიექტურად არ აქვს არც ძალა და არც საშუალება, რომ დაიკავოს ორივე ყარაბაღი და ნინოწმინდა - ასე რომ, სომხეთის მიერ 2008 წელს საქართველოს ტერიტორიული დაშლა არ მომხდარა, თუმცა ჯერ კიდევ მაშინ იყო ყველა წინაპირობა.

თუ რუსეთმა მაშინ შეიყვანა აფხაზეთი და სამხრეთ ოსეთი თავის შემადგენლობაში, სომხეთი ეჭვგარეშეა, ნინოწმინდის ანექსიას მოახდენდა, მაგრამ ეს არ მომხდარა, მომენტი გამოტოვა და ეს აღარასოდეს განმეორდება.

ძალიან უცნაურია, რომ თანამედროვე სომხეთში მსგავსი იდეები ისმის, რაც ეკონომიკური კოლაფსის და სოციალური ქაოსის ზღვარზეა. შესაძლოა, ეს სომხური საზოგადოების კონსოლიდაციის ბოლო მცდელობაა, რომელიც ნაწილებად იშლება, ჩვეულებრივი იდეოლოგიური კლიშეებისა და სტერეოტიპების გამოყენებით.

ყოველივე ამის შემდეგ, ერევანში ხელისუფლება სულაც არ არის სულელი. მშვენივრად ესმით, რომ "სომხური ოცნება" დიდი ხანია არ დასრულებულა, რომ მას აუცილებლად მოუწევს აზერბაიჯანის ოკუპირებული ტერიტორიების ჩაბარება და ნებისმიერ შემთხვევაში, დატოვება - სამშვიდობო ხელშეკრულებით ან სამხედრო დამარცხების შემდეგ - სამარცხვინოდ მოუწევს.

და მოულოდნელად პარანოიდული ოცნება ჩნდება „ჯავახკის“ შეერთების შესახებ ... როგორც თქვა დიდმა რუსმა პოეტმა ვლადიმერ მაიაკოვსკიმ, "თუ ვარსკვლავები აანთეს, მაშინ ეს ვინმეს სჭირდება ...". მხოლოდ ის უნდა გავიგოთ, ზუსტად ვის ”. სტატიის დასასრული.

გასაგებია, რომ რუსი ისტორიკოსი, რომელიც სპეციალურად არ ეხებოდა სამცხე-ჯავახეთის საკითხებს, უყურადღებოდ დატოვა მრავალი ძალიან მნიშვნელოვანი მომენტი. კერძოდ, სომეხი ნაციონალისტების პრეტენზია საქართველოს ეკლესიებზე, მათ შორის სამცხე-ჯავახეთში.

მაგრამ მან სწორად განმარტა ძირითადი ტენდენციები. სამცხე-ჯავახეთი ან, როგორც მას ერევანში ეძახიან, ”ჯავახკი” კვლავაც არის სომხური პოტენციური აგრესიის ერთ-ერთი სფერო, რათა შეასრულოს ე.წ. ”დიდი სომხეთის” შექმნის გეგმები. ამრიგად, სამცხე-ჯავახეთის რეგიონში სეპარატიზმის საფრთხე არ შეიძლება ბოლომდე არ იყოს შეფასებული.




KavkazPlus

წაკითხულია : 379