ანალიტიკა

ალექსანდროპოლის ხელშეკრულებიდან 100 წელი გავიდა - რატომ არ აღნიშნავს სომხეთი?

05.12.20 11:40


სომეხ ნაციონალისტებს უყვართ სომხეთის ისტორიასთან დაკავშირებული "მრგვალი თარიღების“ აღნიშვნა, როგორც რეალური, ასევე მითიური. 2020 წლის 3 დეკემბერს მათ ჰქონდათ შესანიშნავი შემთხვევა, გახსენებოდათ თავიანთი "დიდი" ისტორია.

ამავდროულად, მათი სახელმწიფოს - სომხეთის რესპუბლიკის რეალური საზღვრები, სადაც ისტორიული სამართლიანობის თანახმად, უნდა დაბრუნებულიყო.

მიუხედავად ამისა, ერევანში ამ დღეს არანაირი "ზეიმი" არ ყოფილა, უფრო მეტიც, სომხეთი ცდილობს "დაივიწყოს" ეს რეალური საერთაშორისო ხელშეკრულება.

 

ალექსანდროპოლის ხელშეკრულებას ხელი მოეწერა 1920 წლის 2-დან 3 დეკემბრის ღამეს სომხეთის დაშნაკთა რესპუბლიკასა და თურქეთს შორის. მანამდე დაშნაკთა სომხეთმა ნებაყოფლობით გადასცა საქართველოს მანამდე ნეიტრალური ლორეს ზონა - ტიფლისის გუბერნიის  ბორჩალის მაზრის ყოფილი სამხრეთ ნაწილი.

 

შედეგად, სომხეთის სახელმწიფო 1920 წლის დეკემბრის დასაწყისში დაუბრუნდა "ოპტიმალურ" საზღვრებს, რაც ასე დარჩებოდა, რომ არა ბოლშევიკები, რომლებმაც მოგვიანებით აბსოლუტურად უკანონოდ და თვითნებურად გადაწყვიტეს სომხეთის ტერიტორიის გაფართოება მეზობლების ხარჯზე.

 

შეგახსენებთ, რომ ალექსანდროპოლის ხელშეკრულების ტექსტი შემდეგნაირად იკითხება:

 

თურქეთსა და სომხეთს შორის ომი დასრულებულია.

 

თურქეთი გადის 20 ათას კვადრატულ მეტრზე  ყოფილი რუსეთის იმპერიის კავკასიის სამფლობელოების ტერიტორიებზე, მათ შორის ყარსი, სარიყამიში, არდაჰანი, ოლთისი, სურმალინსკის მაზრა, ქარხზვანი, ალექსანდროპოლზე (ახლანდელი გიუმრი). ნახიჩევანის, შარურისა და შაჰთახთის რეგიონებში გამოცხადდა თურქეთის დროებითი პროტექტორატი; შემდგომში, რეფერენდუმის საფუძველზე უნდა დაწესდეს სპეციალური ადმინისტრაცია (რადგან ამ ტერიტორიების მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობა აზერბაიჯანელებს წარმოადგენდნენ, რეფერენდუმის შედეგი წინასწარ იყო გადაწყვეტილი). სომხეთს ჩამოერთვა ნახიჩევანის ადმინისტრაციის საქმეებში ჩარევის უფლება, მიუხედავად იმისა თუ რა ფორმას მიიღებდა.

 

აღიარებულ იქნა თურქეთის უდავო ისტორიული, ეთნიკური და სამართლებრივი კავშირები ამ ხელშეკრულებით მისთვის გადაცემულ მიწასთან.

 

სომხეთს ჩამოერთვა სავალდებულო სამხედრო სამსახურის უფლება, მისი ჯარის მაქსიმალური რაოდენობა განისაზღვრა 1500 ადამიანით 8 იარაღით და 20 ტყვიამფრქვევით.

 

აკრძალული იყო იმ ლტოლვილების დაბრუნება, რომლებმაც დატოვეს საცხოვრებელი მსოფლიო ომის დროს და იბრძოდნენ საკუთარი მთავრობის წინააღმდეგ. ეს ეხებოდა პირველ რიგში ოსმალეთის იმპერიის იმ სომეხ ქვეშევრდომებს, დაშნაკ ბოევიკებსა და ტერორისტებს, რომლებმაც 1915 წელს უღალატეს თავიანთ ქვეყანას და მონაწილეობდნენ მუსლიმი მოსახლეობის გენოციდში.

 

თურქეთის მთავრობამ უარი თქვა აენაზღაურებინა ხარჯი ”ომზე, რომელიც იძულებული გახდა დაეწყო”.

 

სომხეთმა ბათილად ცნო სევრის ხელშეკრულება და სომხეთის დელეგაციები უნდა გაიყვანონ ევროპიდან და შეერთებული შტატებიდან. სომხეთმა აიღო ვალდებულება "სახელმწიფო ადმინისტრაციიდან მოხსნას ყველა ის ადამიანი, ვინც პროვოცირებას ახდენდა და ატარებდა იმპერიალისტურ ამოცანებს". სომხეთმა ძალადაკარგულად აღიარა ყველა ხელშეკრულება, რომლებიც დაიდო თურქეთის საზიანოდ ან ეხებოდა მის ინტერესებს.

 

თურქეთმა მიიღო უფლება გააკონტროლოს სომხეთის რკინიგზა და სხვა საკომუნიკაციო გზები, "მიიღოს სამხედრო ზომები" სომხეთის ტერიტორიაზე და შეაჩეროს იარაღის გადაადგილება, თუ ისინი აღემატება ზემოხსენებულ ზომებს.

 

აღდგენილი იქნებოდა სავაჭრო და დიპლომატიური ურთიერთობები თურქეთსა და სომხეთს შორის.

 

ამავე დროს, ალექსანდროპოლის ხელშეკრულება, სევრის ხელშეკრულებისგან განსხვავებით, არ გაუქმდა და მას აქვს სრული იურიდიული ძალა. განსაკუთრებით მაშინ, თუ გავითვალისწინებთ, რომ ახლანდელი სომხეთის რესპუბლიკა განაგრძობს თავის "სამართალმემკვიდრეობას" არა საბჭოთა სომხეთიდან, არამედ "პირველი სომხეთის რესპუბლიკიდან, რომელიც გამოცხადდა 1918 წელს.

 

მართალია, საბჭოთა რუსეთის პოზიციის გამო, ალექსანდროპოლის ხელშეკრულება სომხეთის სასარგებლოდ გარკვეულწილად "გამოსწორდა" 1921 წელს დადებული მოსკოვისა და ყარსის ხელშეკრულებებით. თუმცა, რადგან სომეხ ნაციონალისტებს სურთ ამ ხელშეკრულებების გაუქმება, მათ მოუწევთ დაბრუნდნენ არა სევრის ხელშეკრულებაზე (რომელიც გაუქმდა), არამედ ალექსანდროპოლის ხელშეკრულებაზე. მოუწევთ გიუმრი თურქეთს მისცენ, ლორი კი საქართველოს.

 

 

KavkazPlus

წაკითხულია : 568


დატოვეთ კომენტარები

(გთხოვთ, კომენტარებში თავი შეიკავოთ რელიგიური, რასობრივი და ნაციონალური დისკრიმინაციის გამოხატვისაგან, ნუ გამოიყენებთ სალანძღავ და დამამცირებელ გამოთქმებს, ასევე კანონსაწინააღმდეგო მოწოდებებს.)

გამოაქვეყნეთ
დასაშვებია 512 სიმბოლოს შეყვანა

ახალი ამბები