ანალიტიკა

"ინდოეთისკენ მიმავალ გზაზე" ან როგორ შემოიერთა რუსეთის იმპერიამ საქართველო (ნაწილი I)
05.02.21 11:00

წელს 220 წელი შესრულდა რუსეთის იმპერიის აღმოსავლეთ საქართველოს (ქართლ-კახეთის სამეფო) ანექსიიდან. ძალიან უცნაურია, რომ თითქმის არავინ იცის ამის ძირითადი მიზეზი და საერთოდ არ წერენ ამის შესახებ. საქართველოს გაწევრიანება რუსეთში განიხილება მხოლოდ რუსეთის იმპერიის "ადგილობრივი კავკასიური პოლიტიკის" გათვალისწინებით და აბსოლუტურად არცერთი ისტორიკოსი განსაკუთრებულ ყურადღებას არ აქცევს მსოფლიოში არსებულ ვითარებას.

 

თუკი ქართულ საკითხს ისე გადავხედავთ, რომ ოფიციალური რუსული პროპაგანდა ამაზე უკვე 200 წელზე მეტია ლაპარაკობს - მხოლოდ იმის გამო, რომ რუსეთს სურდა "დაეხმარებოდა ერთმორწმუნე ქართველ ხალხს" თურქული და სპარსული შემოსევებისგან " - მაშინ სრულიად გაუგებარი ხდება თუ რატომ დატოვა რუსულმა ჯარმა საქართველო ქართლ-კახეთის ომის კატასტროფების წინა დღეს ყაჯარებთან (აღა მაჰმად ხანი). და ისინი გამოჩნდნენ მას შემდეგ, რაც 1797 წელს აღა-მაჰმადმა (რომელიც იმ დროისთვის შაჰი გახდა) მოკლეს ყარაბაღში, ხოლო მის ხელისუფლებაში ვითარება დესტაბილიზირდა და იქიდან ქართლ-კახეთში შეჭრის საფრთხე არ არსებობდა.

 

მაგრამ სწორედ ამ დროს შემოვიდა აღმოსავლეთ საქართველოში კარგად შეიარაღებული რუსული საექსპედიციო ძალა ... შემდეგ მოხდა ის, რაც მოხდა - საქართველოს სახელმწიფოებრიობის ლიკვიდაცია.

 

თითქოს "შემთხვევით" ისტორიკოსები იუწყებიან, რომ საქართველოს ანექსია მოხდა რუსეთის ტახტზე ერთგვარი "ცვლილების" დროს, კერძოდ, მთავარი რუსული საექსპედიციო კორპუსის შემოყვანა საქართველოში მოხდა იმპერატორ პავლე I- ის დროს 1800 წელს. ხოლო ის 1801 წლის მარტს მოკლეს და ქართლ-კახეთის საბოლოო ანექსია მოხდა ალექსანდრე I- ის დროს.

 

იმავდროულად, რუსეთის საექსპედიციო კორპუსის, რომელიც საქართველოში შემოვიდა 1800 წელს, მიზანი სულაც არ იყო საქართველო რუსეთის იმპერიის, როგორც "პროვინციის" ანექსია და მისი სახელმწიფოებრიობის ლიკვიდაცია. მას სულ სხვა მიზანი ჰქონდა, რაზეც ისტორიკოსები, განსაკუთრებით რუსები, სდუმან.

რამდენადაც უცნაური არ უნდა იყოს - დასავლელი ისტორიკოსები ამის შესახებ თითქმის სულ არ საუბრობენ.

 

იმის გასაგებად, თუ რაშია საქმე, უნდა გავითვალისწინოთ, რომ 1801 წლის დასაწყისში რუსული ჯარები გაგზავნეს "აღმოსავლეთის მიმართულებით" არა მხოლოდ საქართველოში. ასევე არსებობდა მეორე "რუსული საექსპედიციო კორპუსი", რომელმაც დაახლოებით იმავე დროს დაიწყო ლაშქრობა და უნდა გადაეტანა ხივის ხანისა და ბუხარის ემირის სამფლობელოები, ირანული ხორასანის გასწვრივ, ავღანეთში და ინდოეთისკენ გაემართა. ისტორიკოსები ამის შესახებ ან დუმან, ან ზერელედ იხსენიებენ.

 

ამასობაში, 1800 წლის დეკემბერში - 1801 წლის იანვარში, აღმოსავლეთ საქართველოში რუსული ჯარების შესვლის პარალელურად, კაზაკმა ატამანმა ვასილი ორლოვმა მიიღო ბრძანება ცხენოსნებთან დაკავშირებიტ - დონ კაზაკთა არმია (არანაკლებ 40 ათასი საბრალო) გაეყვანა ინდოეთის მიმართულებით. .

 

”ინგლისელები ემზადებიან ფლოტისა და ჯარის შეტევაზე ჩემზე და ჩემს მოკავშირეებზე - შვედებსა და დანიელებზე. მე მზად ვარ მათ მიღებაზე, მაგრამ ჩვენ მათ თავს უნდა დავესხათ,  სადაც დარტყმა შეიძლება უფრო მგრძნობიარე იყოს მათთვის და იქიდან სადაც ნაკლებად ელოდებიან. ინდოეთი ამის საუკეთესო ადგილია. ჩვენგან ინდოეთამდე სამი თვეა, ორენბურგიდან, მაგრამ შენგან არის ერთი თვე, ხოლო ჯამში ოთხი თვე. მთელ ამ ექსპედიციას შენსა და შენს ჯარს, ვასილი პეტროვიჩს ვანდობ ... ინდოეთის მთელი სიმდიდრე შენი ჯილდო იქნება ამ ექსპედიციისთვის ”- წერია პავლე I- ის ბრძანებიდან ატამან ორლოვისადმი.

 

”ჩემი რუკები მხოლოდ ხივასკენ და მდინარე ამურისკენ (ამუ დარია) მიდის და შენი საქმეა ინფორმაციის მიღება ბრიტანეთის ინსტიტუტებისა და მათი კონტროლის ქვეშ მყოფი ინდოელი ხალხების შესახებ,” - დაავალა იმპერატორმა ორლოვს.

 

1801 წლის 28 თებერვალს დონის არმია ორენბურგის მიმართულებით დაიძრა.

მარტში მან მიაღწია ვოლგას სარატოვის პროვინციაში. იმავე თვეში მოკლეს პავლე I. როგორც კი ეს მოხდა, კაზაკებს უბრძანეს შეწყვიტონ ლაშქრობა და დაბრუნდნენ დონში.

 

როგორც წესი, ისტორიკოსები წერენ, რომ ეს კამპანია იყო "ავანტიურისტული და აბსოლუტურად მოუმზადებელი" და ინდოეთში (მხოლოდ ცხენოსანი ჯარით და ქვეითებისა და არტილერიის გარეშე) გასაღების დასაყრდენის დასაპყრობად, ბრიტანელებისთვის წინააღმდეგობის გაწევის შანსი არ იყო. აქ, რა თქმა უნდა, არანაირი წინააღმდეგობა არ არსებობს. მხოლოდ დონ კაზაკების არმია (კავალერია) რომ გაემგზავრა, ლაშქრობა განწირული იქნებოდა.

 

მაგრამ საქმე იმაშია, რომ იგეგმებოდა ქვეითებისა და არტილერიის ინდოეთის მიმართულებით გადატანა ბევრად უფრო მოკლე, უფრო მოსახერხებელი და კარგად ცნობილი მარშრუტით რუსი გეოგრაფებისათვის, რომელთა რუკები შედგენილი იყო მე -18 საუკუნის 30-იან წლებში, როდესაც კასპიის სამხრეთ სანაპირო (მაშინ რუსეთმა გადასცა ნადირ შაჰს). უფრო მეტიც, აქ კვლავ შეგიძლიათ შეხვდეთ გაბედულ მოხუცებს, რომლებსაც ახსოვთ "რუსების ძალა", რაც მათ ბავშვობაში იპოვნეს.

 

გეგმა, როგორც ჩანს, ასეთი იყო: საქართველოდან გაზაფხულის დადგომისთანავე, მაშინდელი მეგობრული ყარაბაღის სახანოს გავლით, რუსეთის საექსპედიციო კორპუსი გადადის კასპიის სანაპიროზე, გადის მის სამხრეთ სანაპიროზე ტალიშის სახანოს, გილანის, მაზანდარანისა და ასტრაბადის გავლით ხორასანამდე.

 

სერიოზული წინააღმდეგობა მოსალოდნელი იყო მხოლოდ მაზანდარანში, სადაც ძლიერი იყო ქაჯარების პოზიციები. მაგრამ აქ რუსეთის საექსპედიციო კორპუსს შეეძლო ფლოტის მხარდაჭერა, რომელიც სწრაფად გადავიდოდა ასტრახანიდან კასპიის სამხრეთით.

 

მაგრამ მაზანდარანის გავლის შემდეგ, რუსული ჯარები შევიდნენ ასტრაბადის პროვინციაში, სადაც თურქმანები მტრულად იყვნენ განწყობილნი ყაჯართა მიმართ და ერთგულები იყვნენ რუსეთის იმპერიისადმი. ჩრდილოეთიდან დონ კაზაკთა არმია ხორასანის აღმოსავლეთ საზღვრებს უნდა მიახლოვებოდა ხივა ხანისა და ბუხარის ემირის სამფლობელოებით.

 

 

ჰერათის მხარეში დონის ჯარი და საექსპედიციო ჯარი საქართველოდან შეიძლებოდა გაერთიანებულიყო. შემდეგ კი ამ დაჯგუფებისთვის, ქვეითებით და არტილერიით, არ იყო რთული ინდის ხეობაში მისვლა.

 

უფრო მეტიც, სწორედ ხორასანი იყო სამხრეთ საექსპედიციო კომპლექსის შუალედური სამიზნე  რუსეთის ჯარებისა, რომლებიც საქართველოში 1800 წელს შემოვიდნენ ზუსტად იმისთვის, რომ 1801 წელს ინდოეთში წასულიყვნენ. რატომ მაინც და მაინც ასე?

 

საქმე იმაშია, რომ სწორედ ხორასანი იყო სხვა აზერბაიჯანული აფშართა ტომის "ბაზა", იმ დროს მტრულად განწყობილი ყაჯართა მიმართ, საიდანაც წარმოშობილი იყო სახელმწიფოს ყოფილი მმართველი ნადირ შაჰი. ამიტომ ქაჯართა დინასტიას ყველაზე სასტიკი მტრობა ჰქონდათ სწორედ ყოფილი აფშართა დინასტიის წარმომადგენლებთან, ნადირ შაჰის შთამომავლებთან, რომლებიც ხორასანში 1796 წლამდე ბატონობდნენ. ხორასანი იყო აფშარების სამფლობელო და ნადირ შაჰის სამშობლო.

 

1801 წელს მხოლოდ 5 წელი გავიდა, როდესაც აღა მუჰამედ შაჰმა, რომელიც ხორასანში მიდიოდა, "მახვილით გაილაშქრა" ასტრაბადის პროვინციის თურქმენეთის მიწებში, შეიპყრო უამრავი ქალი და ბავშვი და მონად გაყიდა. აშკარაა, რომ ადგილობრივი თურქმანები მაშინვე გადავიდნენ რუსების მხარეზე 1801 წელს. ასტრაბადიდან აღა-მაჰმადი გაემგზავრა ხორასანის მთავარ ქალაქში - მაშჰადში.

 

შეიტყო აღა მუჰამედ შაჰის ხორასანში ლაშქრობის შესახებ, ნადირ მირზამ, რომელიც მეფობდა, მიატოვა ბრმა მამა ბედის წყალობას, ძმებთან ერთად გაიქცა ავღანეთში.

მან იცოდა, რომ აღა-მაჰმადი მას ცოცხალს არ გაუშვებდა: ნადირ-შაჰის პირდაპირი შთამომავალი მისთვის საშიში იყო. როდესაც ქაჯართა ჯარი მაშჰადს მიუახლოვდა 1796 წელს, შაჰროხი გავიდა ქალაქიდან შაჰთან შესახვედრად და აჩვენა მას თავისი მორჩილება. მაგრამ აღა-მაჰმადმა შაჰროხი აწამა, აიძულა მიეთითებინა აფშართა განძის ადგილი და მიეტანა მეშჰედში იმამ-რეზას მეჩეთის სამკაულები. აღა მაჰმადმა ბრძანა, მაშჰადში დარჩენილი შაჰპოების ოჯახის წევრები მაზანდარანში გაეყვანა.

გზად შაჰროხი, ნაწამები  და ძალაგამოცლილი, გარდაიცვალა. შაჰროხის ორი ვაჟი - იმამ-კული-მირზა და ჰაიდარ-მირზა გაიქცნენ ბუხარის საამიროში, მაგრამ ის არა მხოლოდ არ დაეხმარა ნადირ-შაჰის შთამომავლებს, არამედ შეეცადა რაც შეიძლება მალე თავიდან მოეცილებინა ისინი. მალე ისინი მოკლეს.

 

სინამდვილეში, რუსეთის იმპერიას შეეძლო იმედი ჰქონოდა ნადირ შაჰისა და აფშარების დინასტიის ყოფილი მომხრეების "სამხრეთ საექსპედიციო კორპუსის" ლაშქრობაში. ასეთი იყო ქართლ-კახეთის მეფე ირაკლი II, რომელიც 1798 წლამდე მეფობდა, რომელიც, როგორც ნადირ-შაჰის სარდალი მონაწილეობდა ინდოეთის მსგავს ღონისძიებებში. უფრო მეტიც, ის ქართველები ჯერ კიდევ ცოცხლები იყვნენ, თუმცა უკვე მოხუცები, რომლებიც ახალგაზრდობაში თან ახლდნენ მას ამ კამპანიაში.

 

ამრიგად, ყველაფერი მცირე დეტალამდე იყო გათვლილი. საქართველოდან ქართველებთან და აფშარებთან ერთად, რომლებიც მტრულად შეუერთდნენ ქაჯარებს, "სამხრეთ რუსეთის საექსპედიციო ძალები" კასპიის ზღვისა და ასტრაბადის სამხრეთ სანაპიროს გასწვრივ ხორასანს მაღწიეს. "ჩრდილოეთის საექსპედიციო კორპუსი" - დონ კაზაკები - მიიწევს მისკენ. უფრო მეტიც, მათი გადაკვეთა უდაბნოს მშრალ სტეპებში გაივლიდა ყველაზე ხელსაყრელ დროს - მარტ-მაისში, როდესაც უდაბნოები დაფარულია სიმწვანით და ცხენებისთვის წყალი და ბალახი იქნებოდა.

 

გაძლიერებული ქართველების, აფშართა და თურქმენთა "დამხმარე" ჯარებით, გაერთიანებული რუსული საექსპედიციო კორპუსი ავღანეთის გავლით აწყობს ბოლო ლაშქრობას ინდოეთისკენ და ამით იქ "რუსული ფორპოსტი" ჩნდება.

 

ამასთან, ცხადია, რომ რუსეთის იმპერიას არ შეეძლო საკუთარი ძალებით ასეთი ექსპედიციის განხორციელება. მას ძლიერი მოკავშირე ჰყავდა. ამ დროს ეს მოკავშირე იყო, რამდენადაც პარადოქსული არ უნდა ჩანდეს მათთვის, ვინც ისტორია ცუდად იცის - ნაპოლეონ ბონაპარტი.

 

ინდური კამპანიის შესახებ - ბრიტანული ინდოეთის აღების ერთობლივი ოპერაციის საიდუმლო პროექტი, რომელიც 1800-1801 წლებში მომზადდა რუსეთის იმპერატორის პავლე I- ისა და საფრანგეთის პირველი კონსულის ნაპოლეონ ბონაპარტის მიერ, იმაზე თუ რა გარემოებები უშლიდა ხელს მოგიყვებით შემდეგ ნაწილში.

 

 

გაგრძელება იქნება

წაკითხულია : 622