ანალიტიკა

ქართველებისა და ბორჩალოელი აზერბაიჯანელების ძმური ბრძოლის 100 წლისთავი
23.02.21 18:20

2021 წლის 18-19 თებერვალს ზუსტად 100 წელი გავიდა მას შემდეგ, რაც თბილისის დასაცავად   მუსლიმი აზერბაიჯანელების რაზმი ბორჩალოდან და თბილისიდან იბრძოდა საქართველოს თავისუფლებისა და დამოუკიდებლობისთვის წითელი არმიის მრავალჯერ აღმატებული ძალების წინააღმდეგ. რაზმის მეთაურმა იადიგაროვმა გამოაცხადა მუსლიმი აზერბაიჯანელების უპირობო ერთგულება საქართველოს დაცვისადმი. ამის დასტურია - რეპორტაჟი ქართულ გაზეთში „რესპუბლიკა“.

 

ეს არ იყო ქართველებისა და აზერბაიჯანელების საბრძოლო ძმობის პირველი გამოვლინება. 1918 წლის ბოლოს, საქართველოსა და დაშნაკ სომხეთს შორის ომის დროს, ბორჩალის ცხენოსნების რაზმი წარმატებით იბრძოდა ქართული ჯარის შემადგენლობაში და მნიშვნელოვანი ზიანი მიაყენა სომეხ აგრესორებს. შემდეგ ჩაშალეს დაშნაკების გეგმები ქვემო ქართლისა და სამცხე-ჯავახეთის აღების შესახებ.

 

ამასთან, 1921 წელს ქართველებსა და აზერბაიჯანელებს დაუპირისპირდა ბევრად უფრო ძლიერი მოწინააღმდეგე - საბჭოთა რუსეთი.

 

საქართველოს აზერბაიჯანელები ყველაზე კრიტიკულ მომენტში წამოდგნენ ქართული სახელმწიფოს დასაცავად. წითელი არმია მიიწევდა თბილისისკენ, რომელიც შეიჭრა ქვეყანაში "სომეხთა დაცვის" (რომლებიც აჯანყდნენ ლორეს მხარეში) და აჯანყებულ მშრომელი ხალხის (უფრო სწორად, სომხური დაშნაკების შულავერაში აჯანყების) საბაბით.

 

ამის შესახებ ”კავკაზ პლუსმა” უკვე დაწერა უფრო დაწვრილებით მასალებში ”95 წლის სომეხთა ღალატი, რამაც გამოიწვია საქართველოს დამოუკიდებლობის დაკარგვა” (http://kavkazplus.com/news.php?id=3721) და ”კრონშტადტი”. ან ორი კვირა, სომხების ღალატის გამო საქართველომ ვერ შეინარჩუნა დამოუკიდებლობა 1921 წელს " (http://kavkazplus.com/news.php?id=3739).

 

ბოლშევიკების შემოჭრის დროს, აზერბაიჯანელთა დახმარება ქართული არმიისთვის კრიტიკული მომენტისთვის დროული იყო 1921 წლის 18-19 თებერვალს თბილისის დაცვაში. ამ დღეებში, ქართულმა ჯარმა, ბოლშევიკების თავდასხმების მოგერიებით, შეძლო კონტრშეტევის დაწყება თბილისის დაცემის დაახლოებით ერთი კვირით გადადებაზე.

 

მოვლენები შემდეგნაირად განვითარდა: 18 თებერვლის საღამოს წითელი არმიის მოწინავე ნაწილებმა მიაღწიეს სოგანლუღას. ქართული ჯარი, მათ შორის ბორჩალოელი და თბილისელი აზერბაიჯანელები, მთელი ღამე ებრძოდნენ ბოლშევიკური ჯარების შეტევებს და გამთენიისას, ჯავშანმანქანების დახმარებით, მათ დაიწყეს კონტრშეტევა და მიაღწიეს სერიოზულ წარმატებას: 1600 ადამიანი ტყვედ ჩავარდა და უკან დახეულებს კი  მე -11 წითელმა არმიამ საარტილერიო დარტყმა მიაყენა. ეს იყო, ფაქტობრივად, ქართული ჯარის პირველი გამარჯვება წითელ არმიაზე მასზე მრავალჯერ აღმატებულზე. მან დაუშვა მინიმუმ 1921 წლის 24 თებერვლამდე წარმატებით დაეცვა საქართველოს დედაქალაქი.

 

ამასთან, ძალები არათანაბარი იყო. რეზერვების მოზიდვის შედეგად, წითელმა არმიამ 24 თებერვალს, ძლიერი საარტილერიო მომზადების შემდეგ, გადამწყვეტი შეტევა დაიწყო ფრონტის ყველა სექტორში. იმავე დღეს დაიწყო საქართველოს მთავრობის ევაკუაცია ქუთაისში.

 

25 თებერვალს თბილისში ვითარება კრიტიკული გახდა: წითელმა არმიამ რამდენჯერმე გადააჭარბა ქალაქის დამცველთა რიგებს. ამ პირობებში საქართველოს სარდლობამ მიიღო გადაწყვეტილება: ჯარის შენარჩუნების მიზნით, მშვიდობიან მოსახლეობაში მსხვერპლის თავიდან აცილების მიზნით, დაეტოვებინა თბილისი. ასე დასრულდა ტიფლისის ერთკვირიანი გმირული თავდაცვა 1921 წელს, რომლის დროსაც აზერბაიჯანელი ჯარისკაცები მხარი მხარზე იბრძოდნენ ქართველებთან.

 

ქართულმა ჯარმა ვერ მოახერხა ეფექტური თავდაცვის ორგანიზება შემდგომი მომზადებული თავდაცვითი ხაზების, რეზერვების სრული არარსებობისა და მტრის მრავალრიცხოვანი უპირატესობის გამო. 1921 წლის 4 მარტს წითელი არმიის ნაწილებმა, რომლებიც აფხაზეთის გავლით მიიწევდნენ, სოხუმი დაიკავეს და 9 მარტს ზუგდიდი დაეცა. წითელმა რაზმებმა გაარღვიეს მამისონის უღელტეხილი, რომელიც ზამთარში გაუვალ ადგილად ითვლებოდა და სწრაფად დაიწყეს წინსვლა ქუთაისისკენ, რომლის დასაცავად არც ძალა და არც შესაძლებლობა არ არსებობდა.

 

10 მარტს ბოლშევიკები შევიდნენ ქუთაისში, 14 მარტს დატოვებულ იქნა ფოთი, 17 მარტს დაიდო ზავი, 18 მარტს ხელი მოეწერა კაპიტულაციას და 19 მარტს ხელი ბათუმი წითელ არმიას გადაეცა.  ქართული არმიის ერთ თვეზე მეტი გმირული წინააღმდეგობა საბჭოთა რუსეთის არაერთგზის უმაღლესი ძალების მიმართ მარცხით დასრულდა. საქართველო, აზერბაიჯანის მსგავსად  საბჭოთა ოკუპაციის ქვეშ აღმოჩნდა.

 

ამავე დროს, მიუხედავად გაბრაზებული ბოლშევიკური პროპაგანდისა, ბორჩალოელი აზერბაიჯანელები ბოლომდე ერთგულები იყვნენ საქართველოსი. ეს არის მათი მკვეთრი განსხვავება საქართველოში სომხური დიასპორის წარმომადგენლებისგან. არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ლორეს, შულავერასა და ჯავახეთის ზონებში სომხურ-დაშნაკური მეხუთე კოლონის აჯანყებებმა (საბჭოთა პროპაგანდის ”მუშათა აჯანყებებმა”) საბედისწერო როლი ითამაშეს საქართველოს საბჭოთა ოკუპაციაში.

 

100 წელზე მეტი ხნის წინ, ბოლშევიკების შემოჭრისადმი გმირული წინააღმდეგობის მიუხედავად, აზერბაიჯანმა დაკარგა დამოუკიდებლობა, შემდეგ კი საქართველომ.

დღეს აზერბაიჯანმა პირველმა გაათავისუფლა თავისი მიწები ოკუპანტებისა და სეპარატისტებისგან. აფხაზეთი და ცხინვალის რეგიონი კვლავ ოკუპირებულია საქართველოში და იქ სეპარატისტული რეჟიმები ტრიალებენ. მაგრამ ყარაბაღის განთავისუფლება საქართველოს იმედს აძლევს, რომ ოკუპაცია და სეპარატიზმი ადრე თუ გვიან დასრულდება ქართულ მიწაზე.

 

 

 

KavkazPlus

წაკითხულია : 478