ანალიტიკა

რიგისა და მოსკოვის ხელშეკრულებები - 100 წლის წინ,  2 დღის სხვაობით, მათ შექმნეს “დიდი პოლონეთი”  და დაკრძალეს “დიდი სომხეთი”

24.03.21 10:00


1921 წლის 16 მარტს 100 წლის წინ საბჭოთა რუსეთსა და თურქეთს შორის დადებული მოსკოვის ხელშეკრულების გაანალიზებისას, ბევრი რატომღაც არ უკავშირებს ამ ხელშეკრულებას მეორეს, რომელიც იმავე საბჭოთა რუსეთმა დადო მხოლოდ 2 დღის შემდეგ, 1921 წლის 18 მარტს რიგაში - რიგის სამშვიდობო ხელშეკრულება პოლონეთთან. ეს ხელშეკრულება, ბოლშევიკებისათვის მართლაც “გამარჯვებული” მოსკოვის ტრაქტატისაგან განსხვავებით, რომელიც ამტკიცებდა რუსეთის უფლებებს რუსეთის იმპერიის უმეტეს ნაწილზე კავკასიაში 1914 წლამდე, წითლებისთვის სამარცხვინო და დამამცირებელი იყო.

 

ევროპაში რიგის სამშვიდობო ხელშეკრულების თანახმად, მოსკოვმა უზარმაზარი ტერიტორიები გადასცა პოლონეთს 1914 წელს რუსეთის იმპერიის საზღვრებთან შედარებით. ეს ყველაფერი ბოლშევიკებმა მთლიანად დაკარგეს 1919-1921 წლების საბჭოთა-პოლონეთის ომის შედეგი.

 

1921 წლის 18 მარტს რუკებზე გამოჩნდა “დიდი პოლონეთი”, რომელზეც დიდი ხნის განმავლობაში ყველაზე გაბედული პოლონელი პატრიოტებიც კი არ ოცნებობდნენ. რა თქმა უნდა, პოლონელი ნაციონალისტების “მადა ათამაშაშდა’’ და მათ დაიწყეს ოცნება ‘’პოლონეთი ზღვიდან ზღვამდე’’. გავიხსენოთ, რომ ჯერ კიდევ 1920 წლის ივლისში, მათ ‘‘კერზონის ხაზი’’ მიიჩნიეს ‘’ბედნიერებად’’, რაც დაახლოებით შეესაბამება პოლონეთის დღევანდელ აღმოსავლეთ საზღვარს. ეს ხაზი შესთავაზა ბრიტანეთის საგარეო საქმეთა მინისტრმა ლორდ კურზონმა და რეკომენდაცია გაუწია ანტანტის უმაღლესმა საბჭომ 1919 წლის 8 დეკემბერს, როგორც პოლონეთის აღმოსავლეთ საზღვარი. მაგრამ რუსეთში სამოქალაქო ომმა, შემდეგ კი საბჭოთა-პოლონეთის ომმა გამოიწვია ის ფაქტი, რომ საზღვარი ‘’კერზონის ხაზის’’ გასწვრივ მხოლოდ 1945 წელს დამყარდა.

 

1920 წლის აპრილში აზერბაიჯანში ბოლშევიკების ძალაუფლების დამყარებამ და სტრატეგიულად მნიშვნელოვან ბაქოს ნავთობზე კონტროლის მიღებამ საბჭოთა რუსეთს შესაძლებლობა მისცა ბიზნესის წარმოება ‘’დასავლეთის ფრონტზე’’. მათი წინააღმდეგი იყო ახლადშექმნილი დამოუკიდებელი პოლონეთის სახელმწიფო. ეს იყო ‘’პოლონური საკითხი’’, რომელმაც დროებით გადაიტანა ბოლშევიკების ძალები სამხრეთ კავკასიიდან.

 

1920 წლის მაისში პოლონეთ-საბჭოთა კავშირის ომში წითელმა არმიამ შეტევაზე გადასვლა მოახერხა. პოლონეთის ჯარები ყველგან დამარცხდნენ და უკან დაიხიეს.

მოსკოვში საკმაოდ რეალური ჩანდა ვარშავის სწრაფად ოკუპაცია, შემდეგ გერმანიაში ‘’რევოლუციის ამაღლება’’ და ამით “მსოფლიო რევოლუციის ცეცხლის” გამოწვევა.

 

ანტანტამ სწრაფად „დააყენა ადგილზე“ ბოლშევიკური რუსეთი. 1920 წლის 11 ივლისს დიდმა ბრიტანეთმა საგარეო საქმეთა სახალხო კომისარს ჩიჩერინს გაუგზავნა ნოტა კერზონის ხაზზე შეტევის შეჩერების, ამ ხაზის აღმოსავლეთით 50 კილომეტრზე საბჭოთა ჯარების გაყვანისა და პოლონეთთან ზავის დადების მოთხოვნით. უარის შემთხვევაში მითითებული იყო, რომ ანტანტის ქვეყნები მხარს დაუჭერდნენ პოლონეთს “მათ ხელთ არსებული ყველა საშუალებით”.

 

მოსკოვში მყოფი ბოლშევიკები, დარწმუნებულნი იყვნენ საკუთარ გამარჯვებებში, როგორც ჩანდა, “სუსტ” პოლონურ არმიაზე, უგულებელყვეს ეს ულტიმატუმი და განაგრძეს შეტევა ვარშავაზე. ამავე დროს, ანტანტამ მკვეთრად გაზარდა სამხედრო დახმარება პოლონელებისთვის. შედეგად, წითლების შეტევა ვარშავის მახლობლად კატასტროფული მარცხით დასრულდა.

 

პოლონეთის ჯარებმა კონტრშეტევა დაიწყეს და 1920 წლის 12 ოქტომბრისთვის პოლონელები შევიდნენ მინსკში. იმავე დღეს დაიდო ზავი - ანტანტას არც "სუპერ-დიდი პოლონეთი" სჭირდებოდა. ამ ზავის საფუძველზე მომზადდა რიგის სამშვიდობო ხელშეკრულება, სავარაუდო საზღვრით, რომელიც არსებული ფრონტის ხაზს შეესატყვისებოდა (ამის მიუხედავად, პოლონელებმა მინსკი დაუბრუნეს საბჭოეთს). ბოლშევიკებმა გამოიყენეს ზავი ყირიმში ვრანგელის დასრულების მიზნით, სომხეთის გასაბჭოებასა და საქართველოს წართმევის შემდეგ. რიგის სამშვიდობო ხელშეკრულების ხელმოწერის მეორე დღეს, ბოლშევიკები შემოვიდნენ ბათუმში და საქართველოს დემოკრატიულმა რესპუბლიკამ შეწყვიტა არსებობა.

 

ამავე დროს, გასაგებია, თუ რატომ დადო მოსკოვის ხელშეკრულება საბჭოთა რუსეთმა თურქეთთან რიგასთან სამშვიდობო ხელშეკრულებამდე 2 დღით ადრე, უკვე შეთანხმებულ ყველა საკითხზე. ფაქტობრივად, მან შეარბილა მოსკოვის დამამცირებელი დამარცხება, რაც ამ უკანასკნელმა განიცადა. იმ დროს ბოლშევიკებისთვის უაღრესად მნიშვნელოვანი იყო იმის ჩვენება, რომ მათ ასევე ჰქონდათ “დიპლომატიური გამარჯვებები” სხვა სფეროებში.

 

“დიდი პოლონეთის” ბედი ტრაგიკულად გაგრძელდება. 1939 წელს დასავლეთის მოკავშირეებმა, რომლებმაც გადაარჩინეს ვარშავა 1920 წელს, უღალატეს პოლონეთს და მისცეს ის ჰიტლერს (რომელიც იმ დროს ყველანაირად უბიძგებდა სსრკ-ს წინააღმდეგ ომს). პოლონეთი კი უბრალოდ “გზაზე იდგა”.

 

საინტერესოა, რომ იმავე აშშ – მ 1920 – იან და 1930 – იან წლებში უზარმაზარი ინვესტიციები განახორციელა როგორც გერმანიის ინდუსტრიულ აღორძინებაში, ასევე სსრკ – ში სამრეწველო ინდუსტრიაში. სინამდვილეში, შეიქმნა ორი “საომარი მანქანა”, რომლებმაც საბოლოოდ მოახერხეს 1941 წლისთვის შეჯახება სასიკვდილო ბრძოლაში, რომლის შედეგიც არანაკლებ გადაწყვიტა აშშ-ს დახმარებამ სსრკ-სთვის.

მაგრამ 1921 წლის შემდეგ არავინ გააკეთა დიდი ინვესტიცია პოლონეთში სამხედრო მშენებლობაში, ამ ქვეყანაში ახალ ტექნოლოგიებში. პოლონეთის საკუთარი რესურსები არ იყო საკმარისი თანამედროვე არმიის აღჭურვისთვის. ამიტომ, ბუნებრივი იყო პოლონეთის სწრაფი სამხედრო კოლაფსი 1939 წლის სექტემბერში “მოკავშირეების წინაშე”, ინგლისსა და საფრანგეთში, რომლებმაც მისი გადარჩენისთვის არაფერი გააკეთეს.

 

ამასთან, ეს ყველაფერი მოგვიანებით მოხდება. 1921 წელს საინტერესო იყო კიდევ ერთი რამ: რატომ შედგა “დიდი პოლონეთი”, მაგრამ არ შედგა “დიდი სომხეთი”, რომელიც ასევე „დახატეს“ სევრის ხელშეკრულების თანახმად, რომელიც იყო „ვერსალის სისტემის“ ნაწილი საერთაშორისო ხელშეკრულებების შესახებ პირველი მსოფლიო ომის შემდეგ.

 

სხვათა შორის, პოლონეთმა ასევე გააფორმა სევრის ხელშეკრულება. მიუხედავად იმისა, რომ ოსმალეთის იმპერიის გეოგრაფიული სიშორიდან გამომდინარე, მან არ მიიღო მისი მიწები, მაგრამ მან მიიღო ყველაზე მეტი რაც “მოითხოვა” ვერსალის (გერმანიასთან) სენ-ჟერმენის (ავსტრიასთან) და ტრიანონის (უნგრეთთან) ხელშეკრულებებით. ამ ხელშეკრულებებით პოლონეთთან დაკავშირებული ტერიტორიული საკითხების განხორციელებამ განსაკუთრებით სასტიკი წინააღმდეგობა არ გამოიწვია, თუმცა იყო კონფლიქტები, კერძოდ, სილეზია, მაგრამ ისინი მოგვარდა (შედგა პლებისციტი, რის შემდეგაც გაყოფილი იყო ზემო სილეზია და მისი უმეტესობა გერმანიაში რჩებოდა).

 

გასაგებია, რომ ანტანტის მოკავშირეებს იმ დროს სჭირდებოდათ ძლიერი პოლონეთი, როგორც საბჭოთა რუსეთის საწინააღმდეგო წონა. მაგრამ ეს არ არის ერთადერთი წერტილი. რა თქმა უნდა, პოლონეთის ხელისუფლებამ მოახდინა „ექსცესები“ კონტროლირებად ტერიტორიებზე არსებულ ეროვნულ უმცირესობებთან მიმართებაში, მათ ასევე სურდათ რაც შეიძლება მეტი მიწის მიღება პოლონურ-გერმანული შერეული მოსახლეობით. მაგრამ პოლონელებმა არასოდეს მიაღწიეს ტოტალური ეთნიკური წმენდის, მშვიდობიანი მოსახლეობის ხოცვა-ჟლეტის, დაშნაკების მიერ განხორციელებული ტერორისა და მკვლელობის დონეს.

 

სომეხი „ისტორიის ექსპერტები“ დღეს, ცდილობენ მოიზიდონ რუსი „ურა პატრიოტები“ თავიანთ მხარეს, არ კარგავენ შესაძლებლობას, რომ დასცინონ პოლონეთს და მის „პრეტენზიებს“, ასევე იმას, თუ როგორ „გადააგდეს“ მისმა მოკავშირეებმა. ბოლოს და ბოლოს, პოლონეთის პრეტენზიები ნაწილობრივ განხორციელდა 1921 წელს. მან გარკვეული ხნით მიიღო სახელმწიფო სუვერენიტეტი. თუმცა, საბოლოო ჯამში, ის დასავლეთის მოკავშირეებისთვის ასევე „სახარჯი მასალა“ აღმოჩნდა.

 

ამასთან, დასავლეთის „მოკავშირეებმა“ იგივე სომხეთი გამოიყენეს და უღალატეს რეგულარულად. ისევე როგორც თვით სომეხი ნაციონალისტები, მათი კეთილმოსურნეები და მფარველები. მაგრამ სულ ერთია, სომეხი ნაციონალისტები, რომლებიც სომეხი ხალხისთვის ყველაზე სასიკვდილო გეოპოლიტიკური კომბინაციებისკენ მიექანებიან, მაინც იმედოვნებენ, რომ ამჯერად მათი „დიდი, ბრძენი და ძველების“ გადათამაშებას ვერ შეძლებენ და ისინი მაინც გამოიმუშავებენ თავიანთ „დიდ სომხეთს“ სხვისი დახმარებით.

 

 

 

KavkazPlus

წაკითხულია : 406


დატოვეთ კომენტარები

(გთხოვთ, კომენტარებში თავი შეიკავოთ რელიგიური, რასობრივი და ნაციონალური დისკრიმინაციის გამოხატვისაგან, ნუ გამოიყენებთ სალანძღავ და დამამცირებელ გამოთქმებს, ასევე კანონსაწინააღმდეგო მოწოდებებს.)

გამოაქვეყნეთ
დასაშვებია 512 სიმბოლოს შეყვანა

ახალი ამბები