ანალიტიკა

სომხეთი მეტად ვეღარ აუვლის გვერდს მშვიდობას და დერეფნებს
25.11.21 16:00

აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერებს შორის დაგეგმილია შეხვედრები და მოლაპარაკებები, თავდაპირველად სოჭში (რფ) 2021 წლის 26 ნოემბერს, შემდეგ კი ბრიუსელში (ევროკავშირი) აღმოსავლეთ პარტნიორობის სამიტზე 2021 წლის 15 დეკემბერს. იმისათვის, რომ განვჭვრიტოთ თუ რა შედეგებს გამოიღებს ეს შეხვედრები  განვიხილოთ წინმსწრები მოვლენები.

 

44-დღიანი ომისა და 2020 წლის 9 ნოემბრის შეთანხმების დადების შემდეგ, სომხეთს დაახლოებით ერთი წელი მიეცა საკვანძო საკითხების მოსაგვარებლად. ამ ხნის განმავლობაში სომხეთს ჯერ უნდა განებლოკა კომუნიკაციები, უპირველეს ყოვლისა ზანგეზურის გავლით, მეორეც სამშვიდობო ხელშეკრულება დაედო აზერბაიჯანთან ერთმანეთის ტერიტორიული მთლიანობის აღიარების საფუძველზე და დაეწყო საზღვრის დელიმიტაცია და დემარკაცია.

 

სომხურმა მხარემ ფაქტობრივად ყველა ვადა "გაუშვა". და თუ  პრემიერ-მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანი აქამდე  საპარლამენტო არჩევნების გავლის აუცილებლობაში პოულობდა "გამართლებას", მას შემდეგ რაც 2021 წლის ზაფხულში არჩევნების დროს მან საკუთარი პოზიციები გაიმყარა  ასეთი "საბაბი" აღარ მოქმედებს.

 

გასაგებია, რომ სომხეთში კვლავ მყარია რევანშისტების პოზიციები, განსაკუთრებით სამხედროებს შორის, ვისთვისაც ფაშინიანი და მისი ხელისუფლება „უცხოები“ ​​და მოღალატეები არიან. თუმცა, ყარაბაღში დამარცხებამ შეარყია ამ რევანშისტების ავტორიტეტი. ამომრჩევლებმა მათ ხმა არ მისცეს.

 

ბოლოდროინდელმა სამხედრო შეტაკებებმა საზღვრებზე ასევე კიდევ ერთხელ აჩვენა სომეხი სამხედროების უნიჭობა. ასე რომ, მათი თეზისების საპასუხოდ "ღალატის" და "ეროვნული ინტერესების დათმობის" შესახებ, ფაშინიანს და მის გუნდს ყოველთვის შეუძლიათ მოძებნონ კონტრარგუმენტი "რა ვქნათ, თუკი თქვენ  ბრძოლა არ იცით?" სომხეთის ყოფილ სამხედრო და პოლიტიკურ ელიტასთან დაკავშირებული გენერალი არშაკ კარაპეტიანის „შტატიანი სოროსელოით“ სურენ პაპიკიანით შეცვლა ერევნის ხელისუფლების მეტად მჭერმეტყველი ჟესტია.

 

მიუხედავად ამისა, ჯერჯერობით როგორც რევანშისტები, ასევე  როგორც ჩანს  სხვა ძალებიც ერევნის მმართველი გუნდიდან   ყველანაირად აფერხებს სამშვიდობო შეთანხმების გაფორმებას და ზანგეზურის დერეფანზე შეთანხმებების განხორციელებას. ისინი იმედებს ამყარებენ გეოპოლიტიკური ვითარების შეცვლასა და სომხეთის მორიგ შანსებზე არა მხოლოდ შეანელოს სატრანსპორტო დერეფნებზე შეთანხმებების შესრულება, არამედ მძლავრი გარე ძალების დახმარებით ხელახლა გამოაცხადოს პრეტენზია უცხო ტერიტორიებზე.

 

ამ ბოლო დროს სომხეთის ხელისუფლება  ყველანაირად ცდილობდა მოლაპარაკებების პროცესის გაჭიანურებას, მეზობლებისთვის, უპირველეს ყოვლისა აზერბაიჯანისთვის "პროგრესის ილუზიისა” და მათი ”მშვიდობისმოყვარულის" იმიჯის შექმნას, სინამდვილეში კი არაფერის აკეთებდა. გაანგარიშება მარტივია თუ მოახერხებდნენ "ლავირებას" კომუნიკაციების განბლოკვით მთელი წლის განმავლობაში, მაშინ ეცდებოდნენ  შემდგომშიც ემოქმედათ იგივე სულისკვეთებით.

 

ამისთვის სომხეთი ცდილობდა კიდეც საქართველოს ჩათრევას  თავის თამაშებში. ასე მაგალითად, ორი თვის წინ სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა უკვე სცადა საქართველოს პრემიერ-მინისტრის ირაკლი ღარიბაშვილის მეშვეობით გადაეცა თურქეთის პრეზიდენტ რეჯებ ტაიპ ერდოღანთან შეხვედრის მოთხოვნა. ერევანში აშკარად იმედოვნებდნენ, რომ „სომხეთისა და თურქეთს შორის ურთიერთობების დამყარების“ სავარაუდო დაწყების ფონზე, აზერბაიჯანი დაჟინებით არ მოითხოვდა ზანგეზურის დერეფნის გახსნას. მაგრამ ანკარამ ნათლად აგრძნობინა, რომ შეხვედრაზე დათანხმდებოდა მხოლოდ მას შემდეგ, რაც სომხეთი შეასრულებდა ვალდებულებების მინიმუმს მაინც, პირველ რიგში ბაქოსა და ნახიჩევანს შორის კომუნიკაციის განბლოკვის შემდეგ.

 

ადრე თუ გვიან ერევნის ასეთი ორმაგი თამაში უნდა დასრულებულიყო. საზღვარზე სომხური შეიარაღებული პროვოკაციების მოგერიებით, აზერბაიჯანის ჯარებმა ეს ცხადჰყო კიდეც. მეტიც, რადგან საზღვრები არ არის დადგენილი და ადგილი,  სადაც აზერბაიჯანის ტერიტორია მთავრდება არ არის დაფიქსირებული, აზერბაიჯანმა მხოლოდ ნებაყოფლობით შეაჩერა თავისი ჯარების წინსვლა, სომხური მხარის წინდახედულობის მოლოდინში. და რაც მთავარია სომხურ მხარეს გონიერებისკენ მოუწოდეს მოსკოვშიც და ბრიუსელშიც.

 

რუსეთს კარგად ესმის, რა კოლოსალურ სარგებელს მიიღებს, თუკი ზანგეზურის გავლით თურქეთთან პირდაპირი სახმელეთო წვდომა ექნება. ომი მათთვის, ვინც მოსკოვში ეკონომიკური თანამშრომლობისა და ევრაზიული კომუნიკაციების განვითარებაზე ფიქრობს, სულაც არ არის საჭირო. შემთხვევითი არ არის, რომ ერევნის ყველა ძახილზე "სამხედრო დახმარებაზე" მათ ნათლად აჩვენეს, რომ "კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაცია" არ იბრძოლებს მხოლოდ იმიტომ, რომ ერევანს არ სურს შეასრულოს მიღწეული შეთანხმებები და იმედოვნებს უცხო ტერიტორიების წართმევას. ისინი არ დაემორჩილნენ „კოლექტიური უსაფრთხოების ხელშეკრულების ორგანიზაციას“ და ერევნის შანტაჟს „სხვა საერთაშორისო პარტნიორების მოსაზიდად“, რადგან კარგად იცოდნენ, რომ ფრანგებიც კი არ იბრძოლებენ სომხეთისთვის, რომ აღარაფერი ვთქვათ სხვა დასავლურ ზესახელმწიფოებზე.

 

რაც შეეხება ევროკავშირს, მათ ასევე არ სურთ, რომ აღმოსავლეთ პარტნიორობის პროექტი არასტაბილურობის ზონად იქცეს ერევნელი პოლიტიკოსების გამოისობით.

ევროკავშირი დაინტერესებულია სამხრეთ კავკასიის რეგიონში სტაბილურობით, რაც საკვანძოა ევროპისთვის ენერგომომარაგების დივერსიფიკაციისა და მისი ენერგეტიკული უსაფრთხოების უზრუნველყოფის თვალსაზრისით. ამიტომ, ეჭვგარეშეა, რომ 26 ნოემბერს სოჭში და 15 დეკემბერს ბრიუსელში ერევანს დაარწმუნებენ ზანგეზურის დერეფნის განბლოკვისა და აზერბაიჯანთან მშვიდობის დამყარებაში.

 

იმისათვის, რომ გააგრძელოს თავისი დესტრუქციული ხაზი, სჭირდება თუ არა სომხეთს კრემლისა და ევროკავშირის ხელისუფლების გავლენითა და ძალაუფლებით შედარებული სხვა ძალების მხარდაჭერა? ჰყავს თუ არა ერევანს ასეთი ოპოზიცია? ეს ნაკლებად სავარაუდოა…

 

დავიწყოთ ირანით. ირანს, რა თქმა უნდა, არ სურს დაკარგოს არსებული გავლენის ბერკეტები სამხრეთ კავკასიაში, რაც მას ჰქონდა მაშინ, როცა ფაქტობრივად მხარს უჭერდა სომხეთის მიერ აზერბაიჯანული ყარაბაღის ოკუპაციას. მაგრამ საქმე ისაა, რომ დღეს ირანი გეოპოლიტიკურად განდევნილი ქვეყანაა. შეერთებული შტატები, რომლის პროტეჟეა ფაშინიანი, არის ირანის ცალსახა მტერი. ევროპაში „ირანის ინტერესებზე“ საუბარი არ არის მიღებული, საფრანგეთი კი, რომელსაც თეირანი ფარულად უჭერს მხარს  ფორმალურად შორდება მას.

 

რაც შეეხება საშინელებათა ისტორიებს, რომ „ქუჩა წალეკავს ფაშინიანს“, თუ ის ზანგეზურის დერეფანს გახსნის, ეს უბრალოდ არასერიოზულია. ნაციონალისტური ერევნის „ქუჩა“ შურისძიების მაძიებლებთან და ტერორისტებთან ერთად, 44-დღიან ომში კატასტროფული მარცხის შემდეგ ფაშინიანს ვერაფერს უზამდა, როცა მას „ღალატში“ მხოლოდ ზარმაცები არ ადანაშაულებდნენ. არჩევნებში, იგივე „ფაშინიანის ღალატის“ გააფთრებული პროპაგანდის მიუხედავად, მან დამაჯერებლად გაიმარჯვა. ფაშინიანის ხელშია სომხეთის ყველა სპეცსამსახური, ახლა კი სომხეთის თავდაცვის სამინისტრო მის მხარესაა. ასე რომ, ფაშინიანი მოლაპარაკების პარტნიორების წინაშე „ქუჩის მრისხანების“ საბაბით კომუნიკაციების განბლოკვის შესახებ გადაწყვეტილების გადადებას ვეღარ შეძლებს.

 

ძალიან სიმბოლურია ის ფაქტიც, რომ მოლაპარაკებები ორ ეტაპად წარიმართება.

პირველ რიგში, სოჭში აუცილებლად დადგება ზანგეზურის დერეფნის საკითხი.

„იგეგმება სამი ქვეყნის ლიდერების 2020 წლის 9 ნოემბრით და 2021 წლის 11 იანვრით დათარიღებული შეთანხმებების შესრულების განხილვა, ასევე შემდგომი ნაბიჯების დასახვა რეგიონში სტაბილურობის განმტკიცებისა და მშვიდობიანი ცხოვრების დასამყარებლად. განსაკუთრებული ყურადღება დაეთმობა სავაჭრო, ეკონომიკური და სატრანსპორტო კავშირების აღდგენასა და განვითარებას“, - აცხადებენ კრემლის პრესსამსახურში რუსეთის ფედერაციის, აზერბაიჯანისა და სომხეთის ლიდერების 26 ნოემბერს დაგეგმილ შეხვედრაზე.

 

შესაძლებელი იქნება თუ არა დერეფნის საკითხის გადაწყვეტა სოჭის შეხვედრის დროს თუ ის ბრიუსელში გადაინაცვლებს, უპირველეს ყოვლისა, რუსეთისთვისაა მნიშვნელოვანი, რომელმაც ამით უნდა აჩვენოს, რომ ინარჩუნებს ბერკეტებს სამხრეთ კავკასიაში და შეუძლია განაგრძოს. აქ არის კონსტრუქციული პოლიტიკა.

 

სოჭში ასევე უნდა „მოგვარდეს“ ერევნის ურთიერთობის საკითხები სომხეთის მრავალწლიან სამხედრო და ეკონომიკურ პარტნიორთან  რუსეთთან. სომხეთი ხომ დაპირისპირებიდან თანამშრომლობაზე გადადის  მეზობლებთან - აზერბაიჯანთან და თურქეთთან, რომლებიც ინტენსიურად ავითარებენ ურთიერთობებს რუსეთთან.

და თუ არა სოჭში მაშინ ბრიუსელში იდეალურ შემთხვევაში უნდა მომზადდეს და ხელი მოაწეროს დოკუმენტებს სომხეთისა და აზერბაიჯანის მიერ საერთაშორისოდ აღიარებულ საზღვრებში ერთმანეთის ტერიტორიული მთლიანობის აღიარების შესახებ.

 

მსგავს შეთანხმებებს ეწინააღმდეგება რუსეთში არსებული სომხური ლობი, რომელიც არც ისე აწუხებს „არცახს“, რამდენადაც „თვალს აფარებს“ ქართულ აფხაზეთს.

სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის საზღვრების დადგენა და თუნდაც რუსეთის შუამავლობით ნიშნავს იმას, რომ საზღვრების ხელშეუხებლობის პრინციპი უნდა გავრცელდეს აღმოსავლეთ პარტნიორობის ყველა ქვეყანაში.  ამიტომ, გარდაუვალი შემდეგი ნაბიჯი იქნება რუსეთის ფედერაციისა და საქართველოს საზღვრის განსაზღვრა და აფხაზეთისა და ცხინვალის რეგიონის დეოკუპაციის პროცესის დაწყება.

 

ნათელია, რომ ე.წ. სომეხი ნაციონალისტების „ექსპერტები“, რუსეთის ფედერაციაში დასახლებული „უძველესი ხალხის“ წარმომადგენლები, ერთმანეთს არ აცდიან იმის მტკიცებას, რომ ალიევი და ფაშინიანი არ მოაწერენ ხელს არანაირ შეთანხმებას არც სოჭში და არც ბრიუსელში დერეფნებისა და საზღვრების შესახებ. მაგრამ მათ ეს ძალიან მოეწონათ. ბევრად უფრო გავლენიანი ძალები არიან დაინტერესებული სამხრეთ კავკასიაში მშვიდობითა და სტაბილურობით, ვიდრე სომხური ლობი რუსეთის ფედერაციაში.

 

 

Kavkazplus

წაკითხულია : 775