დაშნაკელი ბანდიტები ანადგურებდნენ ისტორიული ლაზიკის მიწებს და ახორციელებდნენ ეთნიკურ წმენდას ქართველ მუსლიმებზე
15.07.22 10:00

როდესაც სომეხი ნაციონალისტები იწყებენ თავიანთი მითების მოყოლას "გენოციდის" შესახებ, ისინი დაშნაკებს ერთგვარ "უმანკო ცხვრებად" წარმოაჩენენ. ისინი, როგორც წესი არ საუბრობენ იმის შესახებ, რომ მუსლიმი მოსახლეობა დაზარალდა დაშნაკი ტერორისტების ქმედებებით, რომ ამ ტერორისტებმა გაანადგურეს მშვიდობიანი მცხოვრებნი. მაგრამ თავად სომეხი ნაციონალისტების არაერთი ბოლო პუბლიკაციიდან ირიბად შეიძლება წარმოვიდგინოთ და აღვადგინოთ სურათი ოსმალეთის იმპერიის ტერიტორიაზე არასომეხი მოსახლეობის წინააღმდეგ დაშნაკების დანაშაულებებზე. მეტიც, ამ დანაშაულის მსხვერპლნი მრავალი თვალსაზრისით მუსლიმი ქართველებიც (ლაზები და აჭარიდან ლტოლვილთა შთამომავლები - „ჩვენებური“) გახდნენ.

 

სწორედ ამ ტერორისტების შთამომავლები, რომლებმაც გაანადგურეს ლაზები და სხვა მაჰმადიანი ქართველები დღევანდელი თურქეთის ტერიტორიაზე, შემდეგ კიდევ ერთხელ გამოიჩინეს თავი აფხაზეთის ომის დროს 1992-1993 წლებში, გამოირჩეოდნენ არნახული სისასტიკით გენოციდისა და მშვიდობიანი ქართველი მოსახლეობის განდევნის დროს. .

 

სწორედ ამგვარი დასკვნების გამოტანა შეიძლება სომხურ ულტრანაციონალისტურ ვებ-გვერდზე "ერკრამას" (რომლის მთავარ გვერდზეც ფაშისტი ნჟდეს სურათია გამოფენილი) გამოქვეყნებული სტატიიდან „ჯანიკ-ორდუს ჰამშენის სომხების გმირული თავდაცვა . 1915-1923 წწ." ( https://yerkramas.org/article/10/geroicheskaya-samooborona-amshenskix-armyan-dzhanikordu-19151923-gg ). ამ მასალასთან დაკავშირებით ნათქვამია, რომ იგი მომზადდა „მ. ტორლაკიანის წიგნის „ჩემი დღეების კვალდაკვალ“ („Orerus het“) მასალებისა და მოვლენებში მონაწილეთა მოგონებების საფუძველზე“.

 

შეგახსენებთ, რომ ისტორიულად რეგიონმა "ჯანიკმა" თავისი სახელი მიიღო ქართული ტომის ჭანების ან ლაზების სახელთა მიხედვით. ანუ  ეს არის ლაზეთის ისტორიული მიწები (ლაზიკა ან ლაზისტანი). რუსეთის იმპერიის მიერ აჭარის დაპყრობის  შემდეგ ამ მიწების ქართული მოსახლეობა გაიზარდა. საქმე იმაშია, რომ ჯანიკი და განსაკუთრებით ქალაქი ორდუ და მისი შემოგარენი იქცა აჭარიდან ლტოლვილთა - ქართველ მუსლიმთა განსახლების ადგილად, რომელთაც არ სურდათ 1878 წლის შემდეგ რუსეთის იმპერიის მმართველობის ქვეშ დარჩენა. ამასთან, შეგახსენებთ, რომ აჭარიდან ქართველ მოსახლეობას ხშირ შემთხვევაში სწორედ სომეხი ჩამოსახლებულები გამოდევნიდნენ, რომლებიც ამ მიწებს უკვე თავიანთი მასობრივი განსახლების ზონად თვლიდნენ.

 

ასეა თუ ისე  ქართველი ლტოლვილების შთამომავლები ორდუში, გირესუნში და ისტორიული ლაზეთის სხვა რაიონებში ჯერ კიდევ ცხოვრობენ. ისინი საკუთარ თავს „ჩვენებურებს“ უწოდებენ და დღესაც ბევრგან, განსაკუთრებით სოფლებში ინარჩუნებენ ქართულ ენას და ტრადიციებს. თუმცა 1915-1923 წწ. ამ ქართველებს მოუხდათ დაშნაკთა ტერორის საშინელების ატანა, რის შედეგადაც დაიღუპა ათიათასობით ადამიანი, ძირითადად მშვიდობიანი მოსახლეობა.

 

ბუნებრივია, სომეხი ნაციონალისტები  ამ მოვლენების აღწერისას  თავიანთ დაშნაკ ბანდიტებს"გმირებად" იხსენიებენ:

 

„ოსმალეთის და შემდეგ ქემალისტური თურქეთის გენოციდის დროს სომხური წინააღმდეგობის ამსახველი დიდებული ფურცლების ერთ რიგში წარმოდგენილია პონტოს სომხების ყველაზე ხანგრძლივი თავდაცვა 1915-1923 წლებში, რომელიც ნაკლებად ცნობილია მკითხველთა ფართო წრისთვის. გადაჭარბებული არ იქნება თუ ვიტყვით, რომ სომეხი ფიდაების ეს გმირული თავდაცვა, რომელიც რვა წელი გაგრძელდა, უარყოფს მითს იმის შესახებ, რომ სომხები იყვნენ სუსტი ნებისყოფის და წინააღმდეგობის მსხვერპლნი ჩვენი ისტორიის ყველაზე საშინელ პერიოდში...“

 

სიცრუე, რომელიც წიგნშია აღწერილი, აშკარაა, რადგან 8 წლის განმავლობაში ყველა სახის თანამედროვე იარაღით აღჭურვილი თურქული არმიისათვის წინააღმდეგობის გაწევა სომხური პროპაგანდის კიდევ ერთი მითია, ისევე როგორც მთელი „გენოციდის“ ამბავი. ისე, სტატიის ავტორები, ცხადია დუმან დაშნაკების მიერ მოკლულ ასიათასობით თურქზე, ქურთსა და მაჰმადიან ქართველზე.

 

იერკრამასი ავრცელებს ბანდების ფორმირებისა და დაშნაკ ბანდიტების მოქმედებების დეტალებს:

 

„... ტრაპიზონის ვილაიეთში არსებობდა თავდაცვის ორი დიდი ცენტრი - ტრაპიზონის (ემურის) მხარეში და ჯანიკ-ორდუის მთებში. მათ გარდა ტრაპიზონისა და კარადერეს (სევკედი) ოლქებში მოქმედებდნენ თავდაცვითი ნაწილები. ჩვენს მოკლე მოთხრობაში გიამბობთ ჯანიკსა და ორდუში ჰამშენის სომხების წინააღმდეგობის მოძრაობის დიდებულ ფურცლებზე და მის გმირებზე.

 

„სომხების გენოციდის“ მოვლენების დაწყება ჩვეულებრივ ხდება 1915 წლის 1 ივნისს დეპორტაციის განკარგულების გამოცემით, თუმცა ეს სიმართლეს არ შეესაბამება. ამ განკარგულების გამოცემამდე ერთდროულად  კიდევ ორი ​​ამბავი მოხდა, რამაც დიდად იმოქმედა გენოციდის წლებში სომეხი მოსახლეობის ყოფასა და მდგომარეობაზე. ჯერ ერთი, დეპორტაციის დაწყებამდე სომხები მობილიზებულნი იყვნენ თურქეთის არმიის რიგებში, სადაც ისინი თითქმის მთლიანად განადგურდნენ. პონტოს ეს ქმედება უპირველეს ყოვლისა შეეხო სამსუნის, ჩარშამბას, ტერმეს, უნიას, ბაფრას, ორდას ქალაქელ სომხებს, ნაკლებად შეეხო სოფლად მცხოვრებ სომხებს, რომელთა აღრიცხვა რთული იყო და ხშირად აპროტესტებდნენ გაწვევას. მეორეც, 1915 წლის აპრილ-მაისში სომხური ინტელიგენციისა და სოციალურ-პოლიტიკური წრეების წინააღმდეგ რეპრესიებმა მოიცვა თურქეთის ყველა რეგიონი. ამ მხრივ გამონაკლისი არც ჯანიკ-ორდუს რაიონები იყო. ასე რომ, სამსუნში 1915 წლის აპრილში დააპატიმრეს დაშნაკცუტუნის პარტიის რამდენიმე წარმომადგენელი. 1915 წლის 24 ივნისს გამოსახლების შესახებ განკარგულების გამოცხადების შემდეგ, ეს ქმედება განმეორდა სომხების სხვა საზოგადო ლიდერებთან მიმართებაში, იგივე დაემართა ორდუს. ასე რომ, მასობრივი გადასახლების დაწყებამდე პონტოს სომხები დასუსტდნენ და ამის გამო ქალაქებში ღირსეული წინააღმდეგობის ორგანიზება ვერ შეძლეს. მიუხედავად ამისა, სომხურმა ჯგუფებმა განახორციელეს თავდაცვის მცდელობები სამსუნში, ჩარშამბაში, ბაფრასა და ტერმაში, რომლებიც მაშინვე ჩაახშეს...“

 

აქ ძალიან საინტერესოა ყურადღების გამახვილება ასეთ ნიუანსზე: ოსმალეთის იმპერიაში პირველი მსოფლიო ომის დაწყებისთანავე საყოველთაო მობილიზაცია გამოცხადდა, განურჩევლად მოქალაქეთა ეროვნებისა. მაჰმადიანები, მათ შორის ქართველები და ლაზები, ყველა წავიდა ჯარში თავისი ქვეყნის დასაცავად. მაგრამ სომხებმა მობილიზაციას თავი აარიდეს. შედეგად, ლაზეთის ქართულ სოფლებში შეიარაღებული წინააღმდეგობის გაწევის უნარიანი მამაკაცი თითქმის არ დარჩენილა. დარჩნენ მხოლოდ მოხუცები, ქალები და ბავშვები. და მათ ჯერ კიდევ მაშინ  დაუპირისპირდნენ მძიმედ შეიარაღებული დაშნაკი ბოევიკების სომხური რაზმები, რომლებმაც თავი აარიდეს მობილიზაციას.

 

დაშნაკთა ბანდების შექმნისა და მათი ლიდერების შესახებ, იერკარმასი წერს შემდეგს:

 

„...სხვაგვარი ვითარება იყო სოფლად, სადაც მოსახლეობამ დეპორტაციისა და ხოცვა-ჟლეტის დაწყებისთანავე დაიწყო დასახლებების დატოვება, რათა თავი მთებისთის შეეფარებინა და თავიდან აეცილებინა გადასახლება და მალე შეკრიბა რამდენიმე ფიდაელთა  თავდაცვის ჯგუფი ჯანიკისა და ორდუს რეგიონების ყველა რაიონში. ამ რაზმების მეთაურები იყვნენ როგორც სომხური რევოლუციური ფედერაცია (დაშნაკცუტუნი)-ის ადგილობრივი წევრები, ასევე თემთა ავტორიტეტული წარმომადგენლები. 1915 წლის შემოდგომისთვის, ფიდაელთა ჯგუფები ჩამოყალიბდა ურდოში გარაბედ ვართანიანის (ვაშტონოღლის) ხელმძღვანელობით, ცენტრით სოფელ პამბუკლუღთან, სეტრაგ მინასიანის (დელი სეტრაგი, მინასოგლი) და კუჩუკ არტინის (არზუმონიან არტინი), ჩარშამბში - დერ-ხორენ კალენჯიანის (დელი პაპაზი, დელი კეშიში), ხაჩიგ ტულუმჯიანის, აპრიომ ხაჩადურიანის, ჰაგოპ კეიანის (აგოპოსი) და სარქის ტატულიანის (ტიაკუიცის ტატულოღლი), ტერმის რეგიონში - ზეითუნიან ჰოჰანნესის (ზილ ჰოვჰანეს), ხაჩიგ ყარაგეზიანის (ყარა ხაჩიგ) და მინას კასუმიანის, ფაცას რაიონში - გარაბედ ურუმიანის და გარაბედ სარიანის, განლაგებული სოფელ სავუჯაგის მიდამოში, უნიაში - გარაბედ ტახმაზიანის (დელი ხოჯა), ავედის ჩაკრიანის, დიკრან ზეითუნჯიანის, კევორქ კესიანსი, ცოტა მოგვიანებით - სეროპ კარაკეიანის შემადგენლობით, რომლებიც სოფელ კეკლუგის მიდამოებში და თაზ-დაგში იყვნენ თავმოყრილნი. შემოდგომისთვის ამ რაზმებიდან ჩამოყალიბდა სამი პარტიზანული ფორმირება, პირველი სოფელ ტიაკურის მიდამოში ტიაკუიცა თატულას მეთაურობით, მეორე ტერმე-ჩარშამბას რაიონებში ზილ ჰოვანესის ხელმძღვანელობით, მესამე. უნიე-ორდუს რაიონში ვაშტონოღლის მეთაურობით. შემდგომში ისინი გაერთიანდნენ ზილ ჰოჰანესის გენერალური ხელმძღვანელობით, ერთ-ერთი ყველაზე ცნობილი ჰამშენი ფიდაი, რომელიც ჩამოვიდა ტერმეს რეგიონის სომხური სოფელ პამბუკლუღიდან. ამ როლს ასრულებდა ტრაგიკულ სიკვდილამდე, 1917 წლის დასაწყისში, მშობლიურ სოფელში. თურქეთის ადმინისტრაცია და სამხედროები, გააცნობიერეს და შეიგრძნეს ფიდაის წინააღმდეგობის სრული ძალა, 1916 წლის განმავლობაში განმეორებით ცდილობდნენ ზილ ჰოვანესის მოკვლას, საბოლოოდ, მათ შეძლეს მასთან ანგარიშების გასწორება, მხოლოდ ღალატის გზით ... "

 

სომეხ ნაციონალისტებსაც ძალიან უყვართ ნიანგის ცრემლების ღვრა ვითომ „თურქების მიერ დანგრეულ სომხურ ეკლესიებზე“. თუმცა, ერკრამაზ-ის ვებსაიტზე გამოქვეყნებულ სტატიაში ისინი ღიად აღიარებენ, რომ სწორედ დაშნაკმა ბოევიკებმა გაძარცვეს („თან წაიღეს სალოცავები“) და გადაწვეს საკუთარი სომხური ეკლესია:

 

„... 1915-1917 წწ. ჰამშენის ფიდაებმა ჩაატარეს არაერთი წარმატებული ოპერაცია და ბრძოლა, ზოგიერთი მათგანის ხსოვნა შემორჩენილია ფოლკლორში. თვითმხილველთა ლეგენდები და მოგონებები მოგვითხრობს ტიაკურის სომხური მხარის გმირულ თავდაცვაზე სარგის ტატულიანის ხელმძღვანელობით. დამცველებმა სამჯერ უკუაგდეს თურქების აღმატებული ძალები ადგილობრივი სალოცავიდან, სურბ მინასის ეკლესიიდან, სადაც ინახებოდა ჰამშენელი სომხების სიწმინდეები. ვიდრე სამუდამოდ დატოვებდნენ ამ ადგილებს 1920-1921 წლებში, სომეხმა ჰაიდუკებმა, საბჭოს გადაწყვეტილებით, გადაწვეს ეკლესია და თან წაიღეს სალოცავები, გადაიტანეს ისინი რუსეთში, არ მისცეს თურქ ასკერებს მათი შეურაცხყოფის უფლება...“

 

ლოგიკურად შეიძლება ვივარაუდოთ, რომ თურქეთში სომხური ეკლესიების გაძარცვისა და გადაწვის შემდეგ, „ქრისტიანი სომხები“ უპირველეს ყოვლისა ააგებენ ეკლესიებს იქ სადაც გადასახლდნენ. მაგრამ ნურას უკაცრავად! ამავე აფხაზეთში, შეგახსენებთ, რომ მრავალი ათწლეულის მანძილზე არც ერთი სომხური ეკლესია არ ფუნქციონირებდა სომხებით დასახლებულ ადგილებში! გაგრაში ერთადერთი ეკლესია მხოლოდ სეპარატისტული ომის და ქალაქიდან ქართველი მოსახლეობის ტოტალური განდევნის შემდეგ ააშენეს.

 

საინტერესოა სად წაიღეს დაშნაკებმა ის "სალოცავები", რომლებიც ვითომ "გადაარჩინეს" თურქებისაგან. ანუ ბანალური სასულიერო პირობა, ვანდალიზმი და ძარცვა, ეკლესიების ბანალური ნგრევა წარმოდგენილია, როგორც "გმირობა". და სწორედ ეს სომეხი ნაციონალისტები აცხადებენ პრეტენზიას საქართველოს ტერიტორიაზე არსებულ 465 ქართულ ეკლესიაზე!

 

ისტორიულ ლაზეთში (ლაზისტანი) სომხური დაშნაკები სერიოზულ სამხედრო ძალას წარმოადგენდნენ.

 

”... 1915 წლის ზაფხულში და შემოდგომაზე, ზილ ჰოჰანესის ბრძანებით, ავედის ჩაკრიანი ფიდაების რაზმით აწარმოებს გაჭიანურებულ ლაშქრობას გირესუნის რეგიონში, რის შედეგადაც ერთიან ფრონტად გაერთიანდა ჯანიკ-ორდუს ყველა პარტიზანული ჯგუფი, მის მფარველობაში მოექცნენ დევნილები, ათობით პატიმარი და მძევალი გაათავისუფლეს თურქებისაგან. ასე რომ, 1915 წლის ბოლოს და 1916 წლის დასაწყისისთვის სომხური ფიდაების მოძრაობა წარმოადგენდა მძლავრ სამხედრო ფორმირებას... 1915 წლის ბოლოს ფიდაები გამარჯვებულები გამოვიდნენ ბრძოლაში გიურჯი ჩავუშის რაზმებთან, ქ. კეზ-დეპეში. ეს იყო სომეხი ჰაიდუკების პირველი თვალსაჩინო გამარჯვება...“

 

აღნიშნული „გიურჯი ჩავუშის შენაერთები“ ადგილობრივი ქართველი მოსახლეობისაგან შემდგარი თავდაცვითი ნაწილებია, რომლებიც შექმნილნი არიან დაშნაკთა ბანდებისთვის წინააღმდეგობის გასაწევად. თვით ზედმეტსახელი „გურჯი“ მიუთითებს იმაზე, რომ ეს კაცი - ლაშქრისა და თავდაცვითი ნაწილების უფროსი - ქართველი იყო. ვინაიდან ლაზეთის (ლაზისტანის) ქართული სოფლების თითქმის ყველა ჯანმრთელი ახალგაზრდა იბრძოდა თურქეთის არმიაში, ამ თავდაცვითი ქვედანაყოფების უმრავლესობას შეადგენდნენ მოხუცები, ინვალიდები, ხეიბრები, თინეიჯერები და საერთოდ ცუდად შეიარაღებული პირები. ამიტომ არ უნდა გაგიკვირდეთ, რომ კბილებამდე შეიარაღებულმა დაშნაკებმა ეს რაზმები დაამარცხეს.

 

ფაქტობრივად, დაშნაკთა ბანდებმა გახსნეს კიდევ ერთი ფრონტი თურქეთის არმიის წინააღმდეგ და დაეხმარნენ რუსეთის ჯარს, რომელმაც დაიპყრო თურქეთის აღმოსავლეთი რეგიონები:

 

„... 1916 წლის თებერვალში ბრძოლა სოფელ თაზ-დაღთან  გაიმართა, რომლის დროსაც ფიდაინებმა კვლავ დაამარცხეს თურქები. ამ ბრძოლაში გმირულად დაიღუპა ერთ-ერთი ხმბაპეტი დიკრან ზეითუნჯიანი. 1916 წლის განმავლობაში თურქების მცდელობები კეკლუგის მიჯნაზე ზილ იოჰანის მთავარი საყრდენი წერტილის განადგურებისა არ შეწყვეტილა, მაგრამ ყველა მათგანი წარუმატებელი აღმოჩნდა. გარდა ამისა, ადამ ჩავუშის ფიდაების ჯგუფი წელს იოზგატიდან ჯანიკში გადავიდა და ადგილობრივი ერთეული შეავსო. 1916 წლის აპრილში რუსეთის ჯარები ტრაპიზონში შევიდა. ამის შემდეგ ზილ ჰოვანესმა გამართა რაზმის მეთაურთა კრება სოფელ უჩ-პუნარში, რომელზეც გადაწყდა დელეგაციის გაგზავნა ტრაპიზონში რუსებთან მათი გადანაწილების და მშვიდობიანი მოსახლეობის ომის ზონიდან გაყვანის თხოვნით. მაგრამ რუსეთის სარდლობა მხოლოდ ლტოლვილების დახმარებაზე დათანხმდა, ჰაიდუკებს კი კანიკში დარჩენა სთხოვა, რათა მათ დახმარებოდნენ  რუსული ჯარების წინსვლისას...

 

ამის შემდეგ ზილ ჰოვანესის შტაბი გამაგრდა ტერმეს მახლობლად, სოფელ კერიშ-დეპეში. მალე თურქებმა დაიწყეს მასიური შეტევა სამი მიმართულებით, რათა საბოლოოდ დაესვათ წერტილი ფიდაების წინააღმდეგობისათვის. თავს დაესხნენ კერიშ-დეპს, ტიაკურს და კელ-დეპს. მაგრამ თურქების ყველა ეს მცდელობა უშედეგო იყო, როგორც 1916 წელს, ასევე 1917 წელს ... “

 

აქ არ წერენ დაშნაკი ბანდიტების მიერ გადამწვარი სოფლებისა და მოკლული, ნაწამები მშვიდობიანი მოსახლეობის შესახებ. ეს ყველაფერი შეიძლება წარმოვიდგინოთ, მით უმეტეს, რომ მსგავსი „სიკეთეები“ ამ დაშნაკების შთამომავლებმაც გაიმეორეს აფხაზეთში ბაგრამიანის ბატალიონის შემადგენლობაში ყოფნისას.

 

თუმცა, რუსული ჯარების შეტევის შეჩერებამ, შემდეგ კი რევოლუციამ რუსეთში და კავკასიის ფრონტის ნგრევამ, ჩაშალა დაშნაკის გეგმები აღმოსავლეთ თურქეთის მიწების ძირძველი მოსახლეობისგან „სრულიად გაწმენდის“ შესახებ:

 

„1916-1917 წლების მკაცრი ზამთრის შემდეგ, სომეხმა ფედაებმა გამოუსწორებელი ზარალი განიცადეს. 1917 წლის დასაწყისში ჯანიკ-ორდუს თავდაცვითი ძალების პირველი ლიდერი ზილ იოჰანეს ზეიტუნიანი მოღალატეობრივად მოკლეს. მას შემდეგ გაერთიანება ორ ჯგუფად გაიყო: ორდუში ვაშტონოღლის მეთაურობით და ჩარშამბასა და ტერმეში შექმნილი საბჭოს ხელმძღვანელობით...

 

მაგრამ 1917-1918 წწ. რუსეთს რევოლუციის ცეცხლი მოედო და რუსეთის არმიამ მასობრივად დაიწყო კავკასიის ფრონტის დატოვება. ამით შთაგონებული თურქები ცდილობდნენ სომეხ ფედაებს ცალკე გამკლავებოდნენ. 1918 წელს მუხანათურად მოკლეს არტინ მინასიანი და ჰოვანეს ურუმიანი, გარაბედ ტახმაზიანი ციხეში აღმოჩნდა, სცადეს ავედის ჩაკრიანის და მისი თანამოაზრეების მოკვლა და ა.შ. ამ ნახევრადმშვიდობიან პერიოდში სომეხი ჰაიდუკები, ეკონომიკის გარდა, ასევე ცდილობდნენ თურქული ოჯახებიდან სომეხი ობლების, ტყვეების, მძევლების და ა.შ. დახსნას".

 

დაშნაკი ბანდიტები ასევე იბრძოდნენ ქემალისტური არმიის წინააღმდეგ, მისი ყურადღება გადაჰქონდათ სხვა ფრონტებიდან, სადაც მათ უნდა ებრძოლათ თურქეთის დამოუკიდებლობისთვის, კერძოდ საბერძნეთის აგრესიის წინააღმდეგ. ამჯერად ისინი გახდნენ ბერძენი ინტერვენციონისტებისა და ბერძნული ბანდების მოკავშირეები თურქეთის ზურგში:

 

„...უკვე 1920 წლისთვის თურქეთში მდგომარეობა კვლავ დაიძაბა. რეგიონში დაიწყო შიდა ბრძოლა ქემალისტებსა და ანტიქემალისტებს შორის, ბაში-ბაზუკებისა და დეზერტირების ბანდები განსაკუთრებით მძვინვარებდნენ. ასეთ ვითარებაში სომხური შეიარაღებული რაზმები კვლავ გაიხიზნენ მთაში და დაიწყო ბრძოლისა და თავდაცვის ახალი ეტაპი. 1920 წელს ვაშტონოღლის ორდუს რაზმებმა შეძლეს ადგილობრივი ბაში-ბაზუკებიდან ყველაზე სასტიკი, გირესუნელი ტოპალ ოსმანის თავდასხმის მოგერიება. 1921 წელს ერბაგის რაიონში ჰაგოპ კრბაშიანმა დაამარცხა ქემალისტები, რომლებიც ცდილობდნენ ალყაში მოექციათ და გაენადგურებინათ სომხური ფიდაების ჯგუფები.

 

1921 წელს ფიდაინებმა თავდაუზოგავი თავდაცვითი ბრძოლები აწარმოეს კელ-დეპის რაიონში. ამ პერიოდში სომეხი შურისმაძიებლებისთვის ცხადი გახდა, რომ დახმარებას არსაიდან უნდა დალოდებოდნენ. ზოგიერთმა მათგანმა რუსეთში გადასვლა გადაწყვიტა, ხოლო 1921 წლის ზაფხულში საჰაგ კამალიანმა და მესრობ იაზიჯიანმა დატოვეს ტერმის ტყეები და წავიდნენ კავკასიის შავი ზღვის სანაპიროზე... გარდა ამისა, 1922 წელს ქემალისტებმა მოუწოდეს შერიგებისა და განიარაღებისკენ. სომეხთა ნაწილი ამ პროვოკაციას დაემორჩილა. უფრო მეტიც, პონტოში უკვე გაჩაღდა ანტიბერძნული ისტერია და დარბევამდე ერთი ნაბიჯი რჩებოდა. მთელი ამ წლების განმავლობაში სომეხი ფიდაები ადგილობრივ ბერძნულ ჰაიდუკებთან ერთად მოქმედებდნენ. 1922 წლის დეკემბერში თურქებმა მოახერხეს სომეხი და ბერძენი პარტიზანული ლიდერების მოტყუება მშვიდობისა და მომავალი მოლაპარაკებების საბაბით. შედეგად დაიღუპა ხუთი ბერძენი სარდალი, ხოლო დელი კეშიში, დელი ხოჯა, არტინ ხაჩადურიანი და სხვები დააპატიმრეს.

 

... უახლოეს თურქულ სოფლებში მძევლად აიყვანეს რამდენიმე ცნობილი თურქი და რუსეთში შეიარაღებული გაგზავნა მოსთხოვეს. თურქი სამხედროები, იცოდნენ რა კუთხეში მოქცეული ფიდაების გამოცდილებისა და შესაძლებლობების შესახებ, დათანხმდნენ ამ ვარიანტს. 1923 წლის 16 ნოემბერს ფიდაელთ უკანასკნელმა სომხურმა შენაერთებმა დატოვეს ჩანკირისი, თურქული სამხედრო ჯგუფების თანხლებით, მიაღწიეს ზღვის სანაპიროს ქალაქ უნიეს მახლობლად, ჩასხდნენ ნავებში და სამუდამოდ დატოვეს სამშობლო ... "

 

და აქ უხალისოდ, მაგრამ მაინც ავტორები ახსენებენ დაშნაკების ტერორისტულ მეთოდებს, კერძოდ მძევლების აყვანას.

 

გავა კიდევ რამდენიმე ათეული წელი - დაშნაკი ბანდიტების შთამომავლები, რომლებმაც თურქეთში მაჰმადიანი ქართველები დახოცეს, დაიწყებენ აფხაზეთში ქართველი მოსახლეობის ხოცვას, რომლებმაც დაიჯერეს მათი ცრუ ისტორიები "სულგრძელობის" და "გენოციდის" შესახებ და შეიფარეს თურქეთიდან მათ მიწაზე გამოქცეული ბანდიტები.

 

 

Kavkazplus

წაკითხულია : 433