სეპარატისტული ნაღმი ახალი აბრეშუმის გზაზე და მათი "განნაღმვა"
29.11.22 10:40

„შუა დერეფანი“ - კასპიის, აზერბაიჯანის, საქართველოსა და თურქეთის გავლით ევროპისკენ მიმავალი მარშრუტი ყველაზე მოკლე გზაა და მის გასწვრივ მდებარე ქვეყნებს იმთავითვე სუვერენული განვითარების უზარმაზარი პერსპექტივები ჰქონდათ. დღეს მსოფლიო ეკონომიკისთვის მოთხოვნადი აღმოჩნდა ახალი ტრანსევრაზიული მარშრუტი ჩინეთიდან ევროპაში საქონლის ტრანზიტისთვის სამხრეთ კავკასიის გავლით  და ამ მარშრუტის პერსპექტივებისა და მნიშვნელობის გაგება გეომეტრიული პროგრესით იზრდება. ისევე როგორც ამ მარშრუტზე ტოტალური კონტროლის სირთულე, თუნდაც ზესახელმწიფოების მხრიდან, რომლებიც პრეტენზიას აცხადებენ მსოფლიო ჰეგემონიაზე.

 

 სამწუხაროდ, „შუა დერეფნის“ მარშრუტზე „ნაღმები“ ჩადეს გარკვეულმა ძალებმა სეპარატისტული პროექტების სახით - „არწახი“, აფხაზეთი და ცხინვალი და ა.შ. არის ახალი ცალკეული და ლოკალური ომების გაჩაღების მცდელობები.

 

პრინციპში, ისინი ცდილობდნენ წამოეწყოთ სეპარატისტული პროექტები, საზღვრების გადაკეთებით და საბოლოოდ ისინი პოსტსაბჭოთა სივრცის სხვა ნაწილებში ჩაუშვეს (პრიდნესტროვიე, ყირიმი, დონბასი). მაგრამ გასული საუკუნის 90-იანი წლების დასაწყისში სეპარატისტული მეტწილად პროექტების „სიმკვრივე“ და „სისხლიანობა“ სწორედ სამხრეთ კავკასიაში, აზერბაიჯანისა და საქართველოს ტერიტორიაზე იყო ორგანიზებული. ამავდროულად, ჩამოყალიბდა პოტენციური სეპარატიზმის კიდევ რამდენიმე „მძინარეუჯრედი“. კერძოდ, „ჯავახკის“ სეპარატიზმის პროექტი საქართველოს რეგიონში სამცხე-ჯავახეთში.

 

პოტენციური კონფლიქტებისა და სეპარატიზმის ნაღმები ჩადებულ იქნა ცენტრალურ აზიაში. ცენტრალურ აზიაში, სამხრეთ კავკასიისგან განსხვავებით, სადაც 90-იანი წლების დასაწყისში 3 ასეთი „ნაღმი“ (ყარაბაღი, აფხაზეთი, ცხინვალის რეგიონი) ამოქმედდა, უკვე ცდილობენ მსგავსი ომების გაღვივებას. ეს არის შემდეგი რეგიონები:

 

1. ყარაყალპაქსტანი - უზბეკეთის განუყოფელ ნაწილში, რომელსაც აქვს ავტონომიის სტატუსი, სადაც 2022 წლის ზაფხულში, გარე ჩარევით არეულობები მოეწყო. ყარაყალპაქსტანს უკავია უნიკალური პოზიცია, ესაზღვრება ერთი მხრივ ყაზახეთს, მეორე მხრივ - თურქმენეთს და ამ ავტონომიაში არასტაბილურობა შეიძლება გავრცელდეს ორივე სახელმწიფოში, ფაქტობრივად შუა დერეფნის "დაბლოკვით" მის ცენტრალურ აზიურ ნაწილში. საბედნიეროდ, უზბეკეთის ხელისუფლებამ მოახერხა სეპარატისტული დესტაბილიზაციის მცდელობის თავიდან აცილება.

 

2. ყირგიზეთის და ტაჯიკეთის საზღვარი ფერღანას ხეობაში. საბჭოთა ხელისუფლებამ აქ ხელოვნურად განახორციელა "ეროვნულ-სახელმწიფოებრივი დელიმიტაცია", მოაწყო მეზობელი რესპუბლიკების მრავალი ანკლავი ყირგიზეთის სსრ-ის ტერიტორიაზე.  გულუბრყვილო იქნება იმის დაჯერება, რომ ძალები, რომლებმაც მოაწყეს სეპარატისტული კონფლიქტები სამხრეთ კავკასიაში და სხვაგან და წამოჭრეს ვითომ „სადავო საზღვრების“ საკითხი, აქაც არ შეეცდებოდნენ „დროის ბომბის“ ჩადებას. მათ სცადეს მისი „აფეთქება“ 2022 წელს, რამაც გამოიწვია სასაზღვრო სამხედრო შეტაკებები ტაჯიკეთსა და ყირგიზეთს შორის.  ეს სწორედ მაშინ მოხდა, როდესაც განსაკუთრებული აქტუალობა შეიძინა „ახალი აბრეშუმის გზის“ და „შუა დერეფნის“ გასწვრივ ცენტრალური აზიის გავლით ტრანზიტის საკითხმა.

 

3. ყაზახეთი. აქ, ჯერ კიდევ 2022 წლის იანვარში, უკრაინის წინააღმდეგ რუსული აგრესიის დაწყებამდე, არეულობის ფონზე გარკვეული ძალები ცდილობდნენ სეპარატიზმის გაღვივებას ეთნიკურად რუსებით დასახლებულ ყაზახეთის რეგიონებში, განსაკუთრებით ჩრდილოეთ ყაზახეთში. უფრო მეტიც, იგივე სომხური ლობის წარმომადგენლები, რომლებიც ადრე მხარს უჭერდნენ „არცახს“ და სხვა სეპარატისტულ პროექტებს სამხრეთ კავკასიაში და 2022 წლის თებერვლიდან იყვნენ უკრაინის წინააღმდეგ რუსული აგრესიის მთავარი პროპაგანდისტები, პროვოკაციულად აყენებდნენ ვითომ „ოდითგანვე რუსული მიწების“ საკითხს ყაზახეთში. ახლახან კი, იმავე ძალებმა დაიწყეს ახალი პროპაგანდისტული ტალღა "ყაზახეთში რუსების უფლებების სავარაუდო დარღვევის" შესახებ. მიუხედავად იმისა, რომ ეს პროპაგანდა ეწინააღმდეგება რეალობას, როდესაც ათასობით რუსი ყაზახეთში გაურბის ტოტალურ მობილიზაციას და თავს არიდებს უკრაინაში "საზარბაზნე ხორცად" გაგზავნას.

 

თავდაპირველად ვარაუდობდნენ, რომ პატარა ქვეყნებს, როგორიცაა აზერბაიჯანი ან საქართველო, უბრალოდ არ გააჩნდათ საკმარისი ძალა იმისათვის, რომ დამოუკიდებლად გაეწმინდათ „შუა დერეფნის“ ნაღმები, შეეჩერებინათ თავიანთი ტერიტორიების ოკუპაცია და ბოლო მოეღოთ სეპარატიზმისათვის. ეს ნიშნავს, რომ სატრანზიტო ნაკადები, მიუხედავად მათი მომგებიანობისა და მსოფლიო ეკონომიკის მიერ მოთხოვნისა, ამ ქვეყნებს მეათე გზის გვერდის ავლით გადაუვლის და ამდიდრებს სხვა გეოპოლიტიკურ მოთამაშეებს.

 

უფრო მეტიც, გარკვეული ძალები ხელს უშლიდნენ თუნდაც აშკარად აუცილებელ პროექტებს, როგორიცაა ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის ნავთობსადენი და ბაქო-თბილისი-ყარსის რკინიგზა. რაც შეეხება ნავთობსადენს, რომელიც გადიოდა სომხეთის მიერ ოკუპირებული ყარაბაღის მაშინდელი მიწების სიახლოვეს, მის გარშემო „საშინელებათა ისტორიების“ ნაკლებობა არ იგრძნობოდა. აშკარად ანაზღაურებადი „ექსპერტები“ შიშობდნენ, რომ მათი თქმით, ყარაბაღში ახალი ომის შემთხვევაში აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის, ეს ნავთობსადენი უბრალოდ განადგურდებოდა სომეხი აგრესორების მიერ.

 

იგივე მოხდა ბაქო-თბილისის ყარსის რკინიგზაზე. ყარაბაღში სომეხი ოკუპანტების მუქარის გარდა, საქართველოს სამცხე-ჯავახეთში რკინიგზის წინააღმდეგ მოეწყო "მძინარე სეპარატისტული კერა". სომეხი "ჯავახკი" სეპარატისტები რკინიგზაზე დივერსიით იმუქრებოდნენ, ამ პროექტის წინააღმდეგობა კი საერთაშორისო სომხური ლობის ორგანიზებით მოეწყო. ბაქო-თბილისი-ყარსის საავტომობილო გზა, ჯერ ერთი, თავდაპირველ გეგმებთან შედარებით „იდენტიფიკაციით“ ამოქმედდა და მეორეც, ამ რკინიგზის ექსპლუატაციაში ჩაშვების შემდეგაც არ აკლდა აშკარად შეკვეთილი „საექსპერტო შეფასებები“ გზის „უსარგებლობასთან“ დაკავშირებით.

 

დღეს, უკრაინაში რუსეთის აგრესიის შემდეგ, ბაქო-თბილისი-ყარსის ავტომაგისტრალი სრულად არის დატვირთული და მნიშვნელოვანია მისი გამტარუნარიანობის გაზრდა. აზერბაიჯანის პრეზიდენტმა ილჰამ ალიევმა საერთაშორისო კონფერენციაზე „შუა დერეფნის გასწვრივ: გეოპოლიტიკა, უსაფრთხოება და ეკონომიკა“ გამოსვლისას განაცხადა: „ხუთი წლის წინ ჩვენს პარტნიორებთან ერთად გამოვაცხადეთ ბაქო-თბილისი-ყარსის სარკინიგზო პროექტის გახსნის შესახებ. ახლა კი, როცა ვხედავთ ჩვენს ქვეყანაში გამავალი ტვირთების მზარდ მოცულობას, დავიწყეთ ინვესტიციები ბაქო-თბილისი-ყარსის ქართული მონაკვეთის გაფართოებაში. ეს პროექტი 100 მილიონ დოლარზე მეტი დაგვიჯდება და ვგეგმავთ მის დასრულებას ერთ ან შესაძლოა წელიწადნახევარში“.

 

მაგრამ ბაქო-თბილისი ყარსის საავტომობილო გზის გამტარუნარიანობის გაფართოებაც კი ვერ გადაჭრის მზარდი სატრანზიტო ნაკადის პრობლემას. ჩვენ გვჭირდება პარალელური გზატკეცილი იმავე „შუა დერეფანში“, სრულფასოვანი გზა, კერძოდ აზერბაიჯანის ძირითადი ტერიტორიიდან ნახიჩევანისკენ და შემდგომ თურქეთისკენ, ზანგეზურის დერეფნის გავლით. თუმცა, გარკვეული ძალები კვლავ დაინტერესებულნი არიან ამ გზაზე არასტაბილურობით, სომხური სეპარატიზმის ცენტრი ჯერ კიდევ იწვის და სომხეთი არ ჩქარობს ხელი მოაწეროს სამშვიდობო ხელშეკრულებას, რომელიც ეფუძნება მხარეთა მიერ საერთაშორისოდ აღიარებული საზღვრების აღიარებასა და ზანგეზურის დერეფნის განბლოკვის ვალდებულების შესრულებას. სომეხი ნაციონალისტები, რომლებიც ასრულებენ რეგიონის დესტაბილიზაციის მიმართულებით „ბრძანებებს“ გარედან, ყოველგვარი დათმობებით, მოითხოვენ თავიანთი მეზობლების სულ უფრო მეტ ტერიტორიას.

რომ აღარაფერი ვთქვათ მათ მიერ ახალი სეპარატისტული კონფლიქტების გაღვივებაზე. ბოლოს და ბოლოს, არავისთვის არ არის საიდუმლო, რომ აფხაზეთის, დნესტრისპირეთის სეპარატისტულ პროექტებს და სეპარატიზმს უკრაინულ დონბასში ყველაზე აქტიურად რუსეთის ფედერაციაში სომხური ლობი უჭერდა მხარს.

 

 

ალექსანდრე ზაქარიაძე

წაკითხულია : 451