ანალიტიკა

ყარაბაღის სომხებს „უფლება აქვთ“... ხოლო ზანგეზურის და ირავანის აზერბაიჯანელებს, აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს ქართველებს არა?
04.03.23 10:40

დღეს სომეხ ნაციონალისტებს და განსაკუთრებით რევანშისტებს შორის ყველაზე საყვარელი თეზისია „არცახის - ე.ი. ყარაბაღის, სომხების უფლებების“ უზრუნველყოფის აუცილებლობა. თუმცა აზერბაიჯანი ამ ადამიანებს თავის მოქალაქეებად თვლის და მათ გარანტიას აძლევს ყველა უფლებაზე. პირველ რიგში, საკუთარ სახლებში უსაფრთხოდ ცხოვრების უფლებაზე. ესე იგი, უფლებაზე, რომელსაც სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიიდან ასიათასობით აზერბაიჯანელ ლტოლვილს ართმევენ (და დღესაც ვერ ახორციელებენ აზერბაიჯანელები ხანკენდის, ხოჯალისა და აზერბაიჯანული ყარაბაღის სხვა დასახლებებიდან რუსი სამშვიდობოების პასუხისმგებლობის ზონაში).

 

პარალელურად სომხეთის პრემიერ-მინისტრი ნიკოლ ფაშინიანიც რეგულარულად ახსენებს „არცახის“ სომხებსა და მათ „უფლებებს“. თუმცა, ფაქტობრივად ეს სომხები სხვა სახელმწიფოს სუვერენულ ტერიტორიაზე ცხოვრობენ. მაგრამ აქ ლოგიკურია, რომ აზერბაიჯანის პრეზიდენტსაც აწუხებს მისი მოქალაქეების და თანამემამულეების - ემიგრანტების დარღვეული უფლებები დღევანდელი სომხეთის რესპუბლიკის - ისტორიული დასავლეთ აზერბაიჯანის ტერიტორიიდან. მაგრამ ეს რატომღაც აშფოთებს სომხეთის პრემიერ-მინისტრს.

 

ამგვარად, ნიკოლ ფაშინიანი სიტყვით გამოვიდა 2023 წლის 2 მარტს გერმანიის საგარეო ურთიერთობათა საბჭოში (DGAP) საპანელზე დისკუსიაზე „უსაფრთხოება და სტაბილურობა სამხრეთ კავკასიაში. სომხეთის პერსპექტივები“ და განაცხადა, რომ „უცნაურად მიიჩნევს პრეზიდენტ ილჰამ ალიევის ინიციატივას „დასავლეთ აზერბაიჯანის“ შესახებ“..

 

„იცით რას ნიშნავს ეს? ეს ნიშნავს, რომ სომხეთს „არ აქვს სუვერენული ტერიტორია“, სომხეთის რესპუბლიკის მთელი ტერიტორია არის  ე.წ. დასავლეთ აზერბაიჯანი. ამავე დროს, ის (ილჰამ ალიევი) ამბობს, რომ ჩვენ გვინდა მშვიდობა და ა.შ. და ა.შ. ეს მეტად უცნაური სიტუაციაა. ეს არის ჩვენი ურთიერთობების მთავარი პრობლემა“., — განაცხადა ფაშინიანმა.

 

აქ სომხეთის პრემიერ-მინისტრი „ამახინჯებს ფაქტებს“. ჯერ არავის დაუყენებია ეჭვქვეშ სომხეთის რესპუბლიკის სუვერენიტეტი მის საერთაშორისოდ აღიარებულ ტერიტორიებზე. მაგრამ "დასავლეთ აზერბაიჯანი" არის ამ მიწების ისტორიული სახელი. ისინი შედიოდნენ აზერბაიჯანული სახელმწიფოების შემადგენლობაში - ირავანის სახანო, სევაფევიდების იმპერია, აღ-კოიუნლუ, ყარა-კოიუნლუ და ა.შ.

 

პირიქით, 1918 წლამდე ისტორიულად არც სახელმწიფოები არსებობდნენ და არც ჰაის ეთნოსის ადმინისტრაციულ-ტერიტორიული ერთეულები და წარმონაქმნები. ბოლო 2 ათასი წელია აქ არ არსებობდა წარმონაქმნი მის სახელში სიტყვით „სომხეთი“. ხოლო 2 ათასზე მეტი წლის  ძალიან მოკლე ისტორიული პერიოდის, წინ სახელმწიფო სახელწოდებით "სომხეთი", რომელსაც სათავეში ედგა პართიის დინასტია, არაფერი ჰქონდა საერთო ჰაის ეთნოსთან.

 

ამ მიწების ძირძველი მოსახლეობა, აზერბაიჯანელები, ნაბიჯ-ნაბიჯ სრულიად განდევნეს, შეავიწროვეს და გააძევეს ამ მიწებიდან. უფრო მეტიც, ეს პროცესი რუსეთის იმპერიამ დაიწყო. შემდეგ დაშნაკები კლავდნენ და აძევებდნენ აზერბაიჯანელებს (განსაკუთრებით ზანგეზურში 1905-1906 და 1918-1920 წლებში, ხოლო მომავალი ნაცისტი ჯალათი გარეგინ ნჟდე ბოლო პერიოდში განსაკუთრებული სისასტიკით გამოირჩეოდა).

 

აზერბაიჯანელთა განდევნა სომხეთის სსრ-დან განაგრძო სსრკ-მ (აზერბაიჯანელების მასობრივი დეპორტაცია კურა-არაკის დაბლობზე და მათი მიტოვებული საცხოვრებლების ხელოვნურად დასახლება სსრკ-ს საზღვარგარეთ ჩამოსული სომეხი დევნილების მიერ 1947-48 წლებში). ეს პროცესი სომეხი ნაციონალისტების მიერ აზერბაიჯანელთა სისხლიანი დარბევითა და გენოციდით დასრულდა უკვე საბჭოთა კავშირის დაშლის დროს. მიუხედავად იმისა, რომ ყარაბაღის სომხების სეპარატისტული მოძრაობის დასაწყისში, სომხეთის სსრ-ში გაცილებით მეტი აზერბაიჯანელი იყო, ვიდრე სომხები - აზერბაიჯანის მთიანი ყარაბაღის ავტონომიურ რესპუბლიკაში.

 

ამიტომ, პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი მხარს უჭერს დასავლეთ აზერბაიჯანში დაბრუნების კონცეფციას, რომელიც ახლახანს იქნა მიღებული დასავლეთ აზერბაიჯანელების საზოგადოებრივი აქტივისტების მიერ.

 

კერძოდ, ამ კონცეფციაში ნათქვამია, რომ სომხეთის რესპუბლიკის მთავრობის მიერ აზერბაიჯანელების წინააღმდეგ ფართომასშტაბიანი და სისტემატური ძალადობრივი აქტების განხორციელების გამო, დასავლეთ აზერბაიჯანის საზოგადოება არ ენდობა ამ სახელმწიფოს უსაფრთხოების საკითხებს და მიიჩნევს, რომ მნიშვნელოვანია დასავლეთ აზერბაიჯანელების დაბრუნებას დაქვემდებარებულ ტერიტორიებზე განათავსონ უსაფრთხოების საერთაშორისო მისია შესაბამისი მანდატით, რომელიც შედგება იმ ქვეყნების ძალებისგან, რომლებსაც ენდობიან. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, სამშვიდობო ძალების ანალოგისგან, რომლებიც, მოგეხსენებათ ახლა აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე ყარაბაღში იმყოფებიან.  ისინი იქ დარჩებიან 2025 წლის ნოემბრამდე, რაც უზრუნველყოფს ყარაბაღის სომხების აზერბაიჯანულ საზოგადოებაში ინტეგრაციას, ასევე აზერბაიჯანელი ლტოლვილების საკუთარ სახლებში დაბრუნებას. ის, რომ ეს პროცესები (სომეხების ინტეგრაცია და აზერბაიჯანელების დაბრუნება) ნამდვილად არ დაწყებულა, აზერბაიჯანის ბრალი არ არის, მათ ხელს უშლიან რევანშისტები, სეპარატისტები და საერთაშორისო თაღლითები, როგორიცაა რუბენ ვარდანიანი, ისევე როგორც რუსი სამშვიდობოების მიერ შეუსრულებელი ვალდებულებები.

 

მაგრამ, სომხეთის რესპუბლიკის პრემიერ-მინისტრის ლოგიკით, გამოდის, რომ აზერბაიჯანის პრეზიდენტი, რომელმაც აიღო თავის თავზე ვალდებულება, პატივი სცეს ყარაბაღელი სომხების, როგორც აზერბაიჯანის მოქალაქეების უფლებებს, განა არ უნდა ახსოვდეს დღევანდელი სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე დაბადებული აზერბაიჯანელების უფლებები? უცნაური ლოგიკა მოდის ბატონი ფაშინიანისა და სომეხი ნაციონალისტების მხრიდან.

 

თურმე სომხებს აქვთ უფლება არა მარტო იცხოვრონ სადაც უნდათ, არამედ მოითხოვონ კიდეც გარკვეული „სტატუსები“ თავისთვის, განა სხვა ერებს კი არა აქვთ უფლება იცხოვრონ მშობლიურ მიწაზე? და არა მარტო აზერბაიჯანელებში.

 

თითქმის სამი ათეული წელია სომეხი ნაციონალისტები უარს ამბობენ აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს ქართველების საკუთარ სახლებში დაბრუნებაზე. გაეროში სომხეთი რეგულარულად ეწინააღმდეგება ქართველი ლტოლვილების აფხაზეთში დაბრუნებას. ამავდროულად, სომხური ლობის წინადადებით, რუსეთიც ეწინააღმდეგება ქართველების დაბრუნებას (და აფხაზეთში დევნილ ქართველთა ბევრი სახლი და ბინა სომხებს აქვთ მიტაცებული). სხვაგვარად რა შეიძლება ამას ვუწოდოთ, თუ არა ყველაზე გამოკვეთილი ნაციზმი?

 

იმავდროულად, რუსეთის ფედერაციამ მოაწყო აგრესია უკრაინის წინააღმდეგ ლოზუნგებით „ბრძოლა ნაციზმის წინააღმდეგ“ (თუმცა არც ერთი ადამიანი არ გააძევეს უკრაინიდან ეთნიკური წარმომავლობის გამო). ეს უკიდურესი ცინიზმია, თუ გავითვალისწინებთ იმას, რომ თავად რუსეთის ფედერაცია ოკუპირებულ ტერიტორიებზე სომეხ „მოკავშირეებთან“ ერთად ყველაზე მძვინვარე ნაციზმს ნერგავს.

 

დროა სომეხმა პოლიტიკოსებმა (და არა მხოლოდ მათ) თავი დაანებონ ხალხის რასისტულ დაყოფას „კლასებად“ მათი ეთნიკური წარმომავლობის მიხედვით, როდესაც მხოლოდ სომხებს მოიხსენიებენ „უმაღლეს კლასში“ ან „უმაღლეს რასაში“. დროა ვაღიაროთ, რომ არასომხური ეთნიკური წარმოშობის სხვა ადამიანებსაც აქვთ უფლება იცხოვრონ მშობლიურ მიწაზე და ჰქონდეთ ყველა სამოქალაქო უფლება. დასავლეთ აზერბაიჯანის საზოგადოებამ ეს ძალიან მკაფიოდ განუცხადა ნიკოლ ფაშინიანს პასუხში:

 

„დღეს, ბერლინში გერმანიის საგარეო ურთიერთობათა საბჭოში (DGAP) სიტყვით გამოსვლისას, სომხეთის პრემიერ მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა სცადა დაემახინჯებინა მოწოდებები სომხეთიდან გაძევებული აზერბაიჯანელების სახლებში დაბრუნების თაობაზე, რადგან ეს თურმე არღვევს სომხეთის ტერიტორიულ მთლიანობასა და სუვერენიტეტს…

 

ჩვენი სურვილია შევახსენოთ პრემიერ-მინისტრს, რომ ეთნიკური წმენდა არის დანაშაული კაცობრიობის წინაშე და რომ სომხეთიდან გაძევებული აზერბაიჯანელების უსაფრთხო და ღირსეული დაბრუნება სახლებში ადამიანის ფუნდამენტური უფლებაა. სომხეთიდან გაძევებული აზერბაიჯანელების საკუთარ სახლებში დაბრუნების შესაძლებლობის უზრუნველყოფა სომხეთის ვალდებულებაა, რომელიც გამომდინარეობს გაეროს წესდებით, ადამიანის უფლებათა საყოველთაო დეკლარაციიდან, ადამიანის უფლებათა ევროპული კონვენციიდან, სამოქალაქო და პოლიტიკური უფლებების საერთაშორისო აქტიდან და მრავალი სხვა მნიშვნელოვანი საერთაშორისო დოკუმენტებიდან.

 

სომხეთიდან განდევნილი აზერბაიჯანელების უფლებების უზრუნველყოფა შეუცვლელი პირობაა რეგიონში მშვიდობისა და უსაფრთხოების შესანარჩუნებლად. ჩვენ ჩამოვაყალიბეთ ჩვენი ხედვა მშვიდობიანი, უსაფრთხო და ღირსეული დაბრუნების შესახებ და წარვუდგინეთ საზოგადოებას. ჩვენ კიდევ ერთხელ მოვუწოდებთ პრემიერ-მინისტრ ფაშინიანს დაუყოვნებლივ დაიწყოს მოლაპარაკებები თანამეგობრობასთან შესაბამისი საერთაშორისო პროცესის ფარგლებში, რათა უზრუნველყოს სომხეთიდან განდევნილი აზერბაიჯანელების უსაფრთხო და ღირსეული დაბრუნება.

 

ეთნიკური აზერბაიჯანელების დაბრუნება მშობლიურ მიწაზე დასავლეთ აზერბაიჯანში, თუნდაც სომხეთის რესპუბლიკის სუვერენიტეტი შენარჩუნდეს ამ ტერიტორიაზე, ადრე თუ გვიან უნდა დაიწყოს. ასევე აუცილებლად უნდა მოხდეს ქართველების დაბრუნება ისტორიულ ტერიტორიებზე - აფხაზეთსა და სამაჩაბლოში. უფრო მეტიც, ეს მიწები ქართული სახელმწიფოს განუყოფელი და საერთაშორისოდ აღიარებული ნაწილია. ეთნიკური წმენდისა და მათი „ლეგიტიმიზაციის“ დრო ნაციონალისტურ-რასისტული პოლიტიკით, სეპარატიზმი უიმედოდ მიდის.

 

 

გიორგი მაზნიაშვილი

წაკითხულია : 334