ანალიტიკა

საიათნოვას ხსოვნა სომხური ოკუპაციის ქვეშ და მისი განთავისუფლების მცდელობა
31.05.17 15:35

გამორჩეული აზერბაიჯანელი პოეტი საიათ ნოვა, რომლის შემოქმედების დიდი ნაწილი თურქულ ან აზერბაიჯანულ ენებზეა დაწერილი, დაუმსახურებლად და თვით შემოქმედების არსის საწინააღმდეგოდ, მიითვისეს სომხებმა, რომლებსაც სრულებით არ გასჭირვებიათ გაეყალბებინათ და დაემახინჯებინათ როგორც მისი ბიოგრაფია, ასევე მისი პოეზიის შინაარსი.

საიათ ნოვას ხსოვნისა და შემოქმედებისა სომხური ტყვეობისაგან დახსნისაკენაა მოწოდებული საიათ ემირ-ზადესა და სარა სარაბლის წიგნი „საიათ ნოვა. მეგობრის ხიჯრასთან გამეღვიძა“, რომელიც გამოცემულია თბილისში.



თვით საიათ ნოვას ლექსებიდან გამომდინარეობს, რომ წარმომავლობითაც, რწმენითაც, მსოფლმხედველობითაც და სულითაც იგი გახლდათ ჭეშმარიტი მაჰმადიანი და აზერბაიჯანელი. საიათ ემირ-ზადესა და სარა სარაბლის კვლევები ეძღვნება დიდი საიათ ნოვას ხსოვნას - «…აშუღური პოეზიის ბრწყინვალე წარმომადგენელს, XVIII საუკუნის თბილისელ აშუღთა მთელი სკოლის შემქმნელს, რომელიც ასწლეულების განმავლობაში, მისი გარდაცვალების შემდგომაც, ასახავდა უბრალო ხალხის ცხოვრებას, ფიქრებსა და მისწრაფებებს».

სუფიური მოტივების მიერ აღიარებული აშუღთა შემოქმედება გახლავთ აზერბაიჯანული კულტურის უნიკალური შემადგენელი ნაწილი. აზერბაიჯანელი ხალხის კულტურის ამ ნაწილის ნათლად წარმოჩენას შეძლებს აზერბაიჯანელთა ღირსეული შევილის, საიათ ნოვას შესახებ შექმნილი წიგნი, პოეტისა, რომელიც სიკვდილის შემდგომაც კი ერთგვარად ოკუპირებულია სომეხთა მიერ ზუსტად ისე, როგორც როგორც დღეს სომხეთის მიერ არის ოკუპირებული ოდითგანვე აზერბაიჯანული უძველესი ყარაბაღის მიწები.

თვით საიათ ნოვასსახელიც კი მეტყველებს მის წარმომავლობაზე – მუსულმანურ სამყაროში დიდად პატივსაცემ სეიდთა ძლიერი საზოგადოებრივი ფენისა– ისინი მუჰამედის შთამომავლებად არიან მიჩნეულნი. საიათ ნოვას მამაც გახლდათ სეიდი და თურქი მაჰმადიანი.

საიათ ნოვას შემოქმედება ემყარება სუფიური პოეზიის საფუძვლებს, რომელიც გახლავთ აზერბაიჯანული ლიტერატურის განუყოფელი შემადგენელი ნაწილი, ამავე დროს იგი სრულიად უცხოა სომეხთათვის...

თავად საიათნოვამ, მიმართა რა აზერბაიჯანულ ეროვნულ წარმოსახვასა და გამონათქვამებს, შეძლო შეენარჩუნებინა და თავის ლექსებში გადმოეცა რამოდენიმე სტრიქონი თავისი წარმომავლობის, სიიდთა საპატიო საგვარეულოს, მუჰამედის შთამომავალთა კუთვნილებისშესახებ. ავტორებმა წიგნისა «საიათ ნოვა. მეგობრის ხიჯრასთან გავიღვიძე» გდადგეს პირველი ნაბიჯი დიდი აზერბაიჯანელი პოეტის სუფიის ჭეშმარიტი აზრი და შემოქმედების არსი, რომელიც 160 წლის განმავლობაში სიცრუის სქელ დამახინჯებულ საფარქვეშ იყო მოქცეული, რომელსაც სომეხი „მეცნიერები“ ასაღებდნენ მრავალი ფსევდო-მეცნიერული სომხური მონოგრაფიების სახით.


საიათ ნოვას შემოქმედების ქართული მხარის მიერ შესწავლამ აჩვენა, რომ იგი ავითარებდა სუფიურ ტრადიციებს. ამასთანავე, ქართელი ავტორები სავსებით სამართლიანად მიუთითებენ იმაზედ, რომ სუფიური პოეზია ქართულისათვის თავდაპირველად სრულიად უცხო გახლდათ და სწორედ საიათ ნოვას, უფრო სწორედ მის ქართულად ნათარგმნ პოეზიას ეკუთვნის ფაქტობრივი პირველობა ქართულ პოეზიაში სუფიური მოტივების შეტანისა, რომელიც დამახასიათებელი იყო აზერბაიჯანული და სხვა თურქულ-მუსულმანური წარმომავლობის ხალხთა პოეზიისათვის.

თუმცა ქართული კულტურა და პოეზია თავისთავად არის ძალიან მდიდარი და თავისებური, ამიტომ ქართელებს არაფერში ესაჭიროებათ საიათ ნოვას შემოქმედებისა და მისი ლექსების მითვისება და თავისადა გასაღება.

მიუხედავად იმისა, რომ ოდენობა და სიღრმე საიათ ნოვას მიერ ქართულ ენაზე შექმნილი და ჩვენამდე მოსული ნაწარმოებებისა გაცილებით ნაკლებია პოეტის მიერ აზერბაიჯანულზე შექმნილი ნაწარმოებებისა, ისინი ბევრად აჭარბებენ საიათ ნოვას მიერ სომხურ ენაზე შექმნილი ნაწარმოებების ოდენობას, რომელნიც გახლდათ მხოლოდ ხარკი, გაღებული იმ სომხური გარემოსადმი, რომელთანაც ხშირად უხდებოდა შეხება პოეტს მრავალეროვან და კულტურულად მრავალფეროვან თბილისში.



ზემოთ აღნიშნული წიგნიდან ჩანს სომეხი „მეცნიერების“ მიერ საიათ ნოვასათვის მიკუთვნებული, სრულიად უსაფუძვლო თვისება სომხურ-გრეგორიანობისა და სომხური ერისადმი ერთგულებისა. მით უმეტეს, რომ ქართველ მეფეთა კარზე აშუღად მყოფი საიათ ნოვა მშვენივრად უწყოდა, თუ რაოდენ მეორეხარისხოვანი და დაკნინებული იყო ყოველივე სომხურიქართველი ქრისტიანი მართლმადიდებლების მიერაც. სომხებს არ გააჩნდათ საკუთარი სახელმწიფო, საკუთარი კულტურა, ხოლო მათი რელიგიური შემოქმედება ჩარჩა შუა საუკუნეებში და პრაქტიკულად არ იძლეოდა არანაირ მნიშვნელოვან ნაწარმოებს.

სიცოცხლის ბოლომდე საიათ ნოვა თავს თვლიდა თურქად და მაჰმადიანად. საიათ ნოვას შემოქმედების ჭეშმარიტი შინაარსის დაუმსახურებელი ჩახშობა გახლავთ დანაშაული ამ გამორჩეული პოეტის ხსოვნის მიმართ.

სინამდვილეში საით ნოვა ორჯერ შეიქნა ტუსაღი სომხური პლუტოკრატიისა. ერთხელ ეს მის სიცოცხლეშივე მოხდა, როცა იგი მისი სურვილის საწინააღმდეგოდ დაატუსაღეს სომხურ მონასტერში, ხოლო მეორედპოეტის სიკვდილის შემდგომ ხორციელდება, როცა შეგნებულად მახინჯდება და ირყვნება მისი შემოქმედების არსი.

ჯერ კიდევ არ არის ბოლომდე შესწავლილი საიათ ნოვას ეკლესიაში ძალით გამწესების სომხური გამოგონილი ისტორიები. თუმცა, ის რომ მონაზვნად აღკვეცა და სომხური მონასტრის კედლებში იზულებითი დატუსაღება საიათ ნოვასათვის აუტანელი იყო, ამაზე მისი ლექსები მოწმობენ. არსებითად, ეს გახლდათ საიათ ნოვას ნელი სიკვდილი და მისი დახვეწილი დასჯა, პოეტისა, რომელიც ძალით დაატუსაღეს სომხურ მონასტერში, მისი ეს პატიმრობა გრძელდებოდა 30 წელიწადი-ეს იყო ხანგრძლივი და მტანჯველი ცხოვრება მაჰმადიანისა, რომელმაც არ უარჰყო საკუთარი რწმენა და არ მიიღო სომხურ-გრეგორიანული არმსარებლობა.

უმცა საიათ ნოვას სიკვდილის შემდეგ სომეხი ნაციონალები გასაქანს არ იძლეოდნენ და ისაკუთრებდნენ მის შემოქმედებას, შეგნებულად ჩქმალავდნენ რა პოეტის აზერბაიჯანულ ენაზე შექმნილი შემოქმედების დიდ ნაწილს. პოეტის მშობლიური ერი აზერბაიჯანულია და ზოგადად, მთელი ნახევარი საუკუნის განმავლობაში მკითხველთა ფართო აუდიტორია მოკლებული იყო შესაძლებლობას წაეკითხა საიათ ნოვას უმშვენიერესი ლექსები.

საიათ ემირ-ზადესა და სარა სარაბლის წიგნი ფრიად საინტერესო უნდა იყოს ქართულენოვანი, რუსულენოვანი და აზერბაიჯანელი მკითხველისათვის, მაგრამ იგი, უპირველს ყოვლისა, საინტერესო იქნებასომეხთათვის, რათა თვალები აეხილოთ სომხური ნაციონალიზმის სიმახინჯის რაობაზე, რაც ნებისმიერი სახის შემოქმედების დასამარების საწინდარია.

საიათ ნოვას შემოქმედება გვიჩვენებს, თუ რამდენად დიდი პოტენციალი გააჩნდა აზერბაიჯანულ კულტურას და როგორ ამდიდრებდა იგი სხვა ერების კულტურას საიათ ნოვას მსგავსი შემოქმედების მეშვეობით. ერთი კვლევა სულაც არ კმარა სუფისტი ჰარუთ სეიიდის-საიათ ნოვას შემოქმედების უსაზღვრო გამის ამოსაწურად, მისი დიდებული აშუღური ნაწარმოებების სიღრმისეული შესწავლა კვლავაც საჭიროებს სათანადო შესწავლას.



KavkazPlus

წაკითხულია : 415