ახალქალაქის სომხები ლაპარაკობდნენ თურქულად - რატომ სრცხვენიათ?
16.07.20 16:40

ცნობილმა მეცნიერმა და ისტორიკოსმა ფილიპ ეკზოიანცმა ახლახან გამოაქვეყნა ვიდეო, სადაც მან დამაჯერებლად დაამტკიცა, რომ თურქული ენა იყო ოსმალეთის სომეხთა უმეტესობის მშობლიური ენა მე-16, მე-17, მე-18 საუკუნეებიდან XIX საუკუნემდე. მისი არგუმენტების დეტალები ამ ვიდეოშია (რუსულად):

პრინციპში, ის ფაქტი, რომ ოსმალეთის იმპერიის წარმომადგენლები სომხები სახლში საუბრობდნენ თურქულ ენაზე და არ იცოდნენ სომხური, კარგად იყო ცნობილი სამცხე-ჯავახეთის ქართული მხარის მკვიდრთათვის - როგორც ქართველებისთვის, ისე რუსი დუხობორებისთვის. ძველი სომხური ენა - გრაბარი - იყო საეკლესიო თაყვანისმცემლობის ენა და მხოლოდ სასულიერო პირებმა იცოდნენ ის. დაახლოებით 80–90 წლის წინათ, თითქმის არავინ იცოდა თანამედროვე სომხური ახალქალაქის სომეხთაგან.

დაახლოებით 50-60 წლის წინ, ახალქალაქში მდებარე საცხე-ჯავახეთში, ყველაზე დიდი სომხური დასახლება მთლიანად თურქულენოვანი იყო. არის დოკუმენტური მტკიცებულება.

სსრკ-ს მეცნიერებათა აკადემიის მიერ გამოქვეყნებულ "საქართველოს სსრ ატლასში" ვახუშტის სახელობის გეოგრაფიის ინსტიტუტის 1964 წლის რუკაზე, რომელშიც მოცემულია ახალქალაქის საქართველოს მოსახლეობის ეთნიკური შემადგენლობა და მისი მიდამოები, მითითებულია, როგორც „თურქულად მოლაპარაკე სომეხი მოსახლეობა.

1964 წლის დასაწყისში ახალქალაქის სომხები ერთმანეთთან კომუნიკაციას ძირითადად თურქულ ენაზე ამყარებდნენ. თუმცა, მაშინაც, მათ შორის, ნაციონალისტური პროპაგანდა დაიწყო იმის გამო, რომ იგი იყო „პირველყოფილი სომხური მიწა“ და დაშნაკური იდეები ვრცელდებოდა „ჯავახკის“ „დიდ სომხეთში“ შეერთების შესახებ (ანალოგიურად - „არწახთან“ -აზერბაიჯან ყარაბაღთან მიმართებაში). ანუ, სეპარატისტული იდეები სამცხე-ჯავახეთის სომეხთა შორის გავრცელდა მაშინაც კი, როდესაც მათ მართლა არ იცოდნენ სომხური ენა.

იმავდროულად, ახალქალაქის თურქულენოვანმა სომხებმა, რომლებიც აქ დასახლდნენ 1830 წლის შემდეგ, არ დაუტოვებიათ ქვა დაუწერელი ნაციონალისტური მითით, რომ ისინი, ვითომ, „ძირძველი სომხურნი“ იყვნენ და რომ ახალქალაქი და სამცხე-ჯავახეთი იყო „ძველი სომხური ქვეყანა“. ამიტომ მათ თავიანთი თურქულენოვანობა სრცხვენოდათ. თუ წალკის თურქულენოვანმა ბერძნებმა სრულიად ველური მითი მოიგონეს, რომ, ვითომ მათ მოუწიათ არჩევანის გაკეთება ენასა და რწმენას შორის, მათ „აირჩიეს რწმენა“(ოსმალეთის იმპერიაში, ძირითადად, არ აინტერესებდათ, რა ენაზე ლაპარაკობენ მათი ქვეშერდომები), მაშინ ახალქალაქის სომხებმა ასეთი მითი არც კი მოიგონეს. კიდევ უფრო მეტიც, მათ სრცხვენოდათ თავიანთი მშობლიური ენის, თურქული, სხვა ერების წარმომადგენლების წინაშე. იქამდეც კი დავიდნენ, რომ როდესაც რუსები კითხულობდნენ "რომელ ენაზე ლაპარაკობთ", ატყუებდნენ, რომ "სომხურად".

პარადოქსამდე მიდიოდა საქმე, რომ რუსების სტუმრები, რომლებმაც აზერბაიჯანული ენა არც იცოდნენ და არც ესმოდათ უკვირდათ: „ნუთუ სომხური და აზერბაიჯანული ასე ჰგვანან ერთმანეთს?“. ადგილობრივმა რუსებმა (დუხობორებმა) ყოველთვის ძალიან კარგად იცოდნენ, რომ ახალქალაქის სომხები და მისი მიმდებარე სოფლები იყვნენ ერზურუმიდან ემიგრანტების შთამომავლები, ხოლო თურქული ყოველთვის იყო მათი წინაპრების ენა. მაგრამ სომხური სსრ-ის ნაციონალისტური ლიდერები, პრინციპში, არ აძლევდნენ საშუალებას თურქულენოვან სომხებს მიეღოთ განათლება მშობლიურ ენაზე. რეგიონში გაიხსნა სომხური სკოლები, შემოიტანეს სომხური სსრ-დან საგანმანათლებლო ლიტერატურა, გაგზავნეს სომეხი მასწავლებლები, რომლებმაც დაამთავრეს სომხური უნივერსიტეტები, იგივე ერევანის პედაგოგიური ინსტიტუტიდან.

შედეგად, დაწყებითი სკოლის მოსწავლეებთან დიდი ხნის განმავლობაში დიდი პრობლემა შეიქმნა. სომხურ თურქულენოვან ოჯახებში იზრდებოდნენ, პატარა სომეხი ბავშვები უბრალოდ არ ლაპარაკობდნენ სომხურ ენაზე და ის, რასაც მასწავლებლები ეუბნებოდნენ, ხშირად არ ესმოდათ. ისე, რომ თუ მასწავლებელმა იცოდა როგორც სომხური, ისე თურქული, მაშინ შეეძლო მათთვის მასალის ახსნა. მაგრამ ხშირად „გასომხებულ სომეხს", რომლებმაც საერთოდ არ იცოდნენ თურქული, აგზავნიდნენ სომხურ სკოლებში.

თუმცა, თანდათან ახალქალაქის სომხებმა, მათ შორის უფროსმა თაობამაც, დაიწყეს სომხური ენის შესწავლა და სსრკ-ს დაშლის დროს ისწავლეს. ახლაც კი, უფროს თაობას ურჩევნია ერთმანეთთან თურქულად ლაპარაკი. ახალგაზრდების თანდასწრებით, მართალია, ძველი ხალხი ცდილობს ნაკლებად და ნაკლებად ილაპარაკოს მშობლიურ (თურქულ) ენაზე, რადგან ახალგაზრდა თაობა ინფიცირებულია ნაციონალიზმით და არ იწონებს თურქული ენის გამოყენებას.

ყველაზე საინტერესო ის არის, რომ ახლა ეს ადამიანები, რომლებმაც 30-40 წლის წინ სირთულით ისწავლეს სომხური ენა, მაგრამ მაინც ისწავლეს, ჩივიან, რომ, ვერ სწავლობენ სახელმწიფო ენას და ამის შემდეგ ყველაზე უცნაურია პრეტენზიები "მშობლიური ენის შევიწროებაზე". მართლაც, ახალქალაქის სომეხთა მშობლიური ენა თურქულია. ისინი კი ყველაფერს აკეთებდნენ იმისათვის, რომ არ გამოეყენათ. ქართველებს, რომლებსაც ისინი "გაქართველებაში" ადანაშაულებენ და საერთოდ, არ აინტერესებთ რა ენაზე საუბრობენ ახალქალაქის სომხები და ატლასშიც კი აღნიშნეს მათი სალაპარაკო ენა, რომლებიც გამოქვეყნებულია საქართველოს მეცნიერებათა აკადემიის მიერ.




KavkazPlus

წაკითხულია : 460