ანალიტიკა

საქართველოს სამოციქულო წმინდა ეკლესიის ისტორია და მისი ბრძოლა მონოფიზიტური ერეტიკული აგრესიის წინააღმდეგ. ნაწილი I

13.07.21 12:40


სხვადასხვა დროს მართლმადიდებლური ეკლესიის ისტორიკოსებში ზოგჯერ ვლინდებოდა ეგრეთ წოდებული „ზოგად ქრისტიანული“, „დასავლეთოფილური“ და  „არმენოფილური“ განწყობები. ნებით თუ უნებლიეთ, ისტორიკოსები აბსოლუტურად მატყუარა და ანტიისტორიულ დამოკიდებულებას მიჰყვნენ ვატიკანის მიერ „ჩაშვებულ“ ვითომდა „ქრისტიანული ერთიანობის“ შესახებ.

აშკარაა, რომ ვატიკანს ქრისტიანობისგან შორს ჰქონდა მიზანი - ქრისტიანთა პაპისადმი დაქვემდებარება. და იგივე სომხები და მათი ნაციონალიზმი ძალიან დიდი ხნის განმავლობაში შედიოდნენ ვატიკანის „პროექტების“ რიცხვში.

 

მაგრამ უხსოვარი დროიდან, ქრისტეს ეკლესიის მთავარი მტრები არიან ერესები, რომელთა შორის მონოფიზიტური ერესი ყველაზე დამანგრეველი იყო. ეს ერესი, ამა თუ იმ ფორმით, ერთიანდებოდა და ემორჩილებოდა სომხეთის ეკლესიას, რომელიც ქრისტიანობას მოშორდა და ფაქტობრივად ქადაგებს აგრესიულ ეთნიკურ ნაციონალიზმს.

 

სამწუხაროდ, მართლმადიდებლური ეკლესიის ისტორიკოსები ხშირად არც ახსენებდნენ ბრძოლას მართლმადიდებლობის სიწმინდისთვის მონოფიზიტობასთან და სომხურ ერესთან, როგორც მისი გამოვლინება. იმავდროულად, წმინდანები და ასკეტები იბრძოდნენ მონოფიზიტების წინააღმდეგ, მაგალითად, მაქსიმე აღმსარებელი, რომელიც სიკვდილს გადასახლებაში შეხვდა საქართველოს ტერიტორიაზე, ლეჩხუმში.

 

ვინც ვატიკანს „უჯერებდა“, ცდილობდნენ არ შეემჩნიათ ერეტიკული სომხური ეკლესიის ინტრიგები მართლმადიდებლობის წინააღმდეგ. უფრო მეტიც, ძველი და მართლმადიდებელი ქრისტიანების, პირველ რიგში, ქართველების ინტრიგები ხშირად ამაზრზენია მათი შედეგებით და მსხვერპლთა რაოდენობით.

 

სომეხი ერეტიკოსები-მონიფიტები არ იშურებდნენ სხვა ძლიერი ძალების გამოყენებას (სპარსეთი, ბიზანტიის იმპერია), რათა გამოუსწორებელი ზიანი მიაყენონ საქართველოს, ქართველ ხალხს და საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას. მათი ინტრიგები კატასტროფად იქცა საქართველოსთვის. სამწუხაროდ, ჩვენს ეპოქაში ცოტა რამ შეიცვალა - უბრალოდ გახსოვდეთ სომხური ლობის მხარდაჭერა საქართველოს ტერიტორიაზე სეპარატიზმისადმი და რუსეთის აგრესია საქართველოს წინააღმდეგ, ქართული მიწების ოკუპაცია.

 

ამ ანტი-მართლმადიდებლური საქმიანობის ყველა ეტაპი აღწერილი იყო მიტროპოლიტ ანანია ჯაფარიძის ნაშრომში „მოკლე ისტორია საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის შესახებ“, რომელიც ნათელს ჰფენს საქართველოში მართლმადიდებლობის ისტორიის ზოგიერთ ჯერ კიდევ გაურკვეველ ასპექტს.

გასული საუკუნეების მოვლენების აწმყოზე დაპროექტება, უნდა ვაღიაროთ, რომ სომხური ეკლესია კვლავ აგრესიულია საქართველოსა და საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის მიმართ. იგი არა მხოლოდ უკანონოდ აცხადებს ასობით ქართულ ეკლესიაზე პრეტენზიას, არამედ ის იყენებს მძლავრ გარე ძალებს, რომლებიც მათ საქართველოს წინააღმდეგ აღძრავს.

 

წიგნი „საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ისტორია“ დაყოფილია პერიოდებად და მოიცავს ჩვენი წმიდა სამოციქულო მართლმადიდებლური ეკლესიის ისტორიას I – XX საუკუნეების ჩათვლით. ეს ნაშრომი სინამდვილეში ძალიან შემოკლებული ვარიანტია საქართველოს სამოციქულო ეკლესიის ისტორიის ოთხტომეულისა იმავე მიტროპოლიტის ანანია ჯაფარიძის მიერ. მიტროპოლიტ ანანია ჯაფარიძის წიგნში „მოკლე ისტორია საქართველოს სამოციქულო წმიდა ეკლესიისა“ მოგვითხრობს ქართველი სამღვდელოების მრავალი საუკუნის განმავლობაში თავგანწირულ მოღვაწეობაზე ერის სულიერი ხსნის სახელით.

 

აქ მოცემულია ყველაზე მნიშვნელოვანი და საინტერესო ამონარიდები წიგნიდან:

 

„VI საუკუნე

 

VI საუკუნის დასაწყისში საქართველო აიღო სპარსეთმა, რის შედეგადაც გაუქმდა მეფის ძალაუფლება. უნდა ითქვას, რომ ქართული და ბერძნული წყაროები ამ საკითხს სხვადასხვა გზით გადმოგვცემენ. ერთ-ერთ უძველეს ქართულ წყაროში ნათქვამია, რომ VI საუკუნის პირველ ნახევარში სამეფო არ გაუქმებულა, იგივე ითქმის ზოგიერთ ბერძნულ წყაროში. კერძოდ, პროკოფი კესარიელის ცნობით, 552 წელს სპარსეთსა და ბიზანტიას შორის „მარადიული მშვიდობის“ დადების შემდეგ, ქართველებს აღარ ჰყავდათ საკუთარი მეფე.

 

მაგრამ ბიზანტიელი მემატიანეები მალალა და თეოფანე ახსენებენ ქართველ მეფეს ძამანზაროს, დედოფალსა და დიდებულებს, რომელიც 553 წელს ჩავიდა კონსტანტინოპოლში კეისარ იუსტინიანესთან მოლაპარაკებებისთვის. შესაძლოა სპარსელმა დამპყრობლებმა ქვეყანას მისცეს შეზღუდული ავტონომიის სტატუსის მსგავსი რამ, რომელსაც სათავეში უდგას ფარნავაზის უძველესი გორგასლის დინასტია. საქართველოში გარკვეულმა პოლიტიკურმა წრეებმა, ალბათ, არ ცნეს სამეფოს გაუქმება და ქვეყნის მეთაურს კვლავ მეფეს უწოდებდნენ. ნებისმიერ შემთხვევაში, უდავოა, რომ 70-90-იან წლებამდე. VI საუკუნე ქვეყანა დაიპყრეს სპარსელებმა და საქართველოს ეროვნული ინსტიტუტები, მათ შორის ქართული ქალკედონიური ეკლესია, სასტიკად დევნიდნენ.

 

VI საუკუნეში სპარსეთისთვის მონოფიზიტობა უფრო მისაღები რწმენა გახდა (ანტიბიზანტიზმის გამო), ამიტომ იგი მფარველობდა სომხურ ეკლესიას.

იძულებული გახდა უარი ეთქვა მაზდეიზმის გავრცელებაზე ამიერკავკასიაში, სპარსეთმა დაიწყო მონოფიზიტური რწმენის მფარველობა. საეკლესიო მწერლებს დაავალეს მონოფიზიტური იდეების ქადაგება და სპარსეთთან განუყრელი ალიანსის საჭიროება. ამ მიზნით, სპარსეთის მეფის აგენტებმა მოიგონეს ლეგენდები იმის შესახებ, რომ სომხეთში, ქართლში და ალბანეთში (კავკასიური) ქრისტიანობა ერთმა ადამიანმა გაავრცელა, რომ სომხური, ქართული და ალბანური ანბანიც ერთმა ადამიანმა შექმნა და რომ ეს ”განმანათლებელი” ამავე დროს ასოცირდება სპარსეთთან...

 

სპარსეთის ამ პოლიტიკამ განაპირობა ის ფაქტი, რომ სპარსელების ხანგრძლივი და ძლიერი ზეწოლის შედეგად, აგრეთვე მდიდარი უმაღლესი სომეხი იერარქების გავლენით, VI საუკუნის შუა წლებში, ნერსეს კათალიკოსის  დროს(548-567), სომხებმა მოაწყვეს საბჭო ქალაქ დვინში და მიიღეს მონოფიზიტობა (ხაჭეცარი). ამის შემდეგ, სპარსეთის მიერ ტყვედ ჩავარდნილ კავკასიის ქვეყნებში, სომხურმა ეკლესიამ ეკლესიებზე ზედამხედველობა დაიწყო. ეს მოხდა სპარსეთის ნებართვით.

ანტიქალკედონისტური, ან ანტიბიზანტიური ორიენტაციის გამო არაბებმაც VII-IX საუკუნეებში მხარი დაუჭირეს სომხურ ეკლესიას, ხალიფატი ცდილობდა ძლიერი სომხური ეკლესიის გადაბირებას დათმობებისა და ყველანაირი დახმარების გზით.

 

შედეგად, სომხურმა ეკლესიამ შეძლო თავისი გავლენის გავრცელება არასომხურ მიწებზე - საქართველოს და ალბანეთის პროვინციებზე. შედეგად, ადგილობრივი მკვიდრი ქართველი მოსახლეობა, მაგალითად, ჰერეთისა და გუგარკის, საეკლესიო თვალსაზრისით გახდა „სომხურენოვანი“, რადგან იქ შემოიტანეს სომხურენოვანი ღვთისმსახურება, ხოლო სომხური ხელმოწერები გამოჩნდა ქართულ ეკლესიებსა და სასულიერო წიგნებში.

 

ქვემო ქართლში, ანუ გუგარკში, ქართულ მრევლზე სომხური ეკლესიის ხელმძღვანელობის სურათი ნათლად არის დახატული VII საუკუნის დასაწყისის მოვლენების ფონზე. აი ერთი ტიპიური მაგალითი: ჩვენი დიდი კათალიკოსი კირიონ I გუგარკში შეეცადა აღედგინა ქართული ლიტურგია ქართველი მოსახლეობისთვის. ეს სომხური ეკლესიისთვის მიუღებელი აღმოჩნდა და კირიონის სასტიკად დასჯა გადაწყდა. სპარსეთის მეფე ხოსრომ 614 წელს ჩაატარა საეკლესიო საბჭო, რომელზეც გადაწყდა, რომ სპარსეთის იმპერიაში მცხოვრები ყველა ქრისტიანი ვალდებულნი არიან „მიიღონ სომხური ქრისტიანობა“. კირიონი იძულებული გახდა ლაზიკაში (ე.ი. ტრაპიზონის მხარე) გადასულიყო.

 

ამ რთულ პერიოდში VI საუკუნის შუა ხანებში სირიელი მამები საქართველოში ჩამოვიდნენ და დაიწყეს აქტიური საქმიანობა, რაც არ შეუწყვეტიათ მათ დღის ბოლომდე (მე -6 საუკუნის ბოლო - მე -7 საუკუნის დასაწყისი). თუ შევადარებთ ქართული ეკლესიის პოზიციას სირიელი მამების მოსვლამდე და მათი პოზიცია მათი საქმიანობის ბოლოს, აშკარა ხდება, რომ ისინი ეწინააღმდეგებოდნენ მონოფიზიტთა ტენდენციას და მასზე გამარჯვება მოიპოვეს. ქართული ქრონიკების თანახმად, 540-იან წლებში, სირიელი მამების მოსვლამდე, მონოფიზიტობას ძლიერი პოზიცია ჰქონდა. გიორგი მცირე (უმცროსი) სწორედ ამ პერიოდს ითვალისწინებს თავის მოთხრობაში და მოჰყავს გიორგი მთაწმინდელის სიტყვები: ".... ყანწების მსგავსად, იმ ბოროტ სომხურ თესლებს თესავდნენ ჩვენს ქვეყანაში".

 

ბერძნული IV-V საუკუნეების წმინდა წიგნების ზუსტი თარგმანი VI-VII საუკუნეებში სომხური ეკლესიის გავლენის ქვეშ გადაკეთდა სომხური სულიერი ლიტერატურის შესაბამისად. სირიელმა მამებმა თავიანთი საქმიანობის განმავლობაში შეძლეს ქალკედონიზმის სრული გამარჯვების მიღწევა, უფრო მეტიც, ქალკედონიზმის გამარჯვებამ შექმნა თეორიული საფუძველი საქართველოსა და სომხეთის ეკლესიების გამოყოფისთვის. ეს მოხდა იმ დროს, როდესაც სომხური ეკლესია ცდილობდა გაევრცელებინა თავისი ენა და კულტურა ირანის ამიერკავკასიაში. ასე რომ, სირიელი მამების საქციელმა განამტკიცა ქართული კულტურის ეროვნული საფუძველი და ამრიგად, გადაარჩინა ჩვენი ხალხი ეროვნული და კულტურული გადაგვარების საფრთხისგან.

 

სირიელი მამების ეროვნების შესახებ განსხვავებული მოსაზრებები არსებობს. მკვლევართა ნაწილი თვლის, რომ ისინი ქართველები იყვნენ. ეს საკითხი საბოლოოდ არ გამოკვლეულა, მაგრამ ფაქტია: მათ განსაკუთრებული ყურადღება მიაქციეს ქართულ ენას, საეკლესიო მსახურების ქართულ ენაზე ჩატარებას, რადგან იგი ითვლებოდა თვით უწმინდესის ღვთისმეტყველის მფარველ ენად. წინამძღვრის ცხოვრებაში წმ. სირიელმა მამებმა ჯონ ზედაზნელმა თქვა, რომ ის იყო სირიელი, არ იცოდა ქართული ენა და მანამდე არც კი სმენია საქართველოს შესახებ.

 

ამასთან, როდესაც იგი წმიდა ღვთისმშობლის დავალებით ჩვენს ქვეყანაში წავიდა, მას, წმ. შიოსა და სხვა სტუდენტებს სასწრაფოდ ასწავლეს ქართული ენა სულიწმიდის მიერ,როგორც ადრე წმ. მოციქულებს.

 

„ქართლის ცხოვრებაში“ ფიქსირდება მომენტი, როდესაც სირიელი მამები მიესალმნენ მათ დასახვედრად გამოსულ კათოლიკოსებს ქართულად. ისინი ატარებდნენ საეკლესიო მსახურებებს ქართულ ენაზე და შექმნეს კიდეც ქართულენოვანი საეკლესიო ლიტერატურა. კეკელიძე აღნიშნავს, რომ სირიელი მამების საქმიანობა ხდებოდა მონასტრებში: ”არ არსებობს არანაირი დოკუმენტი, რომელიც დაადასტურებს ე.წ. ცამეტი მამადან, ჩვენ გვქონდა მონასტრები ამ სიტყვის სრული გაგებით. პირველად ამ მამებმა დააარსეს მონასტრები ”[კ. კეკელიძე. ძველი ქართული ლიტერატურის ისტორია, ტ. I, გვ.88].

 

ამასთან, ქართლის ცხოვრების მიხედვით, კიდევ უფრო ადრე ვახტანგ გორგასალმა კლარჯეთში დააარსა მონასტერი. ამ დროისთვის ქართველებს უკვე ჰქონდათ მონასტრები წმინდა მიწაზე, იერუსალიმში. აქ, იოანე ლაზას მონასტერში ნაპოვნია პირველი ქართული წარწერები. ასე რომ, სირიელი მამების დამსახურებაა ის, რომ მათ გადაარჩინეს ქართული ეკლესია მონოფიზიტობის დიდი საშიშროებისგან ან როგორც მათ თქვეს  სომხური რელიგიის დამკვიდრებისგან.

 

VII საუკუნე

 

საქართველოს ეკლესიამ იურისდიქცია განახორციელა მთელ საქართველოში. VII საუკუნეში ყველგან ქართულ ენაზე ტარდებოდა საეკლესიო წირვა, გარდა ტაოსა და კლარჯეთის ნაწილისა, სადაც სპარსეთის ხელისუფლების ბრძანებით, მე -6 საუკუნის დასაწყისში, ქართული ენა საეკლესიო მსახურებებში სომხურმა ჩაანაცვლა.

 

დასავლეთ და აღმოსავლეთ საქართველოში საეკლესიო ნაგებობების ერთიანი სტილი მოწმობს საქართველოს ეკლესიის ერთიანობას. "ქართლის ცხოვრება", "მოქცევაი ქართლისაი" და სხვადროინდელი სხვა წყაროები მუდმივად და დამაჯერებლად საუბრობენ ამ ერთიანობაზე. ქვეყნის პოლიტიკურ ერთიანობას ემყარებოდა მისი ხალხის ეთნიკური ერთიანობა ...

 

VI საუკუნის დასასრული და VII საუკუნის დასაწყისი ვახტანგ გორგასლის დროს, ქართული სახელმწიფოს აღორძინების ხანა იყო, საქართველოს საჯარო ინსტიტუტების აღდგენისა და აყვავების, მაგრამ კეისარ ჰერეკლეს (ირაკლის) კამპანიამ ქვეყანას საბოლოოდ წამოდგომის საშუალება არ მისცა.

 

630-იან წლებში ჰერეკლემ, რომელმაც აიღო საქართველოს შავი ზღვის სანაპირო, შეუერთა ბიზანტიას. ამრიგად, არაბების შემოსევის დროს, საქართველოს სახელმწიფო უკვე დამარცხებული იყო ჰერეკლესთან. ფაქტობრივად, არაბები ვეღარ მოესწრნენ საქართველოს, როგორც ინტეგრალურ პოლიტიკურ სუბიექტს.

 

ჰერეკლეს ეშინოდა საქართველოს სახელმწიფოს (ქართლის) აღორძინების, რადგან კავკასიაში ის ყოველთვის ეჯიბრებოდა რომის და ბიზანტიის იმპერიებს, ამიტომ იგი სასტიკად გაუმკლავდა ჩვენს ქვეყანას. საქართველოში ჰერეკლემ ქრისტიანები მოკლა ეკლესიებში - „ეკლესიებში მდინარეებად სისხლი მიედინებოდა“. მან საქართველოს ჩამოართვა შავი ზღვის სანაპიროზე მდებარე მიწის მნიშვნელოვანი ნაწილი.

 

განსხვავებული იყო ჰერეკლეს დამოკიდებულება სომხური ეკლესიის მიმართ (ზოგიერთი წყაროს თანახმად, იგი სომეხი იყო). მოქნილი პოლიტიკის წყალობით, VII საუკუნის სომხური ეკლესია ბიზანტიისთვის მისაღები გახდა და იმპერატორმა, რომელმაც სპარსეთი დაამარცხა, მასთან გააფორმა ხელშეკრულება რწმენის ერთიანობის შესახებ ე.წ. უნია.

 

ჰერეკლეს ლაშქრობის შემდეგ სომხური ეკლესია კვლავ დაბრუნდა ქალკედონიზმში და დაიწყო პრეტენზიების გამოცხადება საქართველოს და ალბანეთის ეკლესიებზე.

ქართული ეკლესიის ხელმძღვანელები იძულებულნი გახდნენ ანტიოქიის საპატრიარქოს მიმართონ თხოვნით, რომ არც ერთ მეზობელ ეკლესიას არ შეეძლო მასზე პრეტენზიების წარდგენა მასზე გაბატონების გამო.

 

იმ დროისთვის შედგა VI მსოფლიო კრება. საბჭო გაიმართა კონსტანტინოპოლში 680-681 წლებში. „ქართლის ცხოვრების“ თანახმად, საბჭომ განიხილა ქართული ეკლესიის საკითხი და მის ხელმძღვანელს პატრიარქის წოდება მიანიჭა. საბჭომ ასევე განიხილა საქართველოს ეკლესიის ტერიტორიული ავტოკეფალიის საზღვრების საკითხი და დაადასტურა მისი უფლება, მირონის საკურთხებლად ადგილზე, საქართველოში. ამ წყაროს ("ქართლის ცხოვრება") თანახმად, საქართველოს ეკლესიის იურისდიქციაში შედიოდა მთელი კავკასია (როგორც ჩრდილოეთ და სამხრეთ კავკასიის მართლმადიდებლური მრევლი).

 

ამრიგად, VII საუკუნეში ჩამოყალიბდა საქართველოს ერთიანი საპატრიარქო და იარსება VIII საუკუნის შუა ხანებამდე ...“

 

 

 

KavkazPlus

წაკითხულია : 379


დატოვეთ კომენტარები

(გთხოვთ, კომენტარებში თავი შეიკავოთ რელიგიური, რასობრივი და ნაციონალური დისკრიმინაციის გამოხატვისაგან, ნუ გამოიყენებთ სალანძღავ და დამამცირებელ გამოთქმებს, ასევე კანონსაწინააღმდეგო მოწოდებებს.)

გამოაქვეყნეთ
დასაშვებია 512 სიმბოლოს შეყვანა

ახალი ამბები