ანალიტიკა

საქართველოს სამოციქულო წმინდა ეკლესიის ისტორია და მისი ბრძოლა მონოფიზიტური ერეტიკული აგრესიის წინააღმდეგ. ნაწილი II
13.07.21 14:40

გაგრძელება

 

ჩვენ ვაგრძელებთ ამონარიდების გამოქვეყნებას მიტროპოლიტის ანანია ჯაფარიძის წიგნიდან “მოკლე ისტორია საქართველოს სამოციქულო წმინდა ეკლესიის შესახებ”. ეს ნაწილი ეძღვნება სამხრეთ კავკასიაში არაბთა ექსპანსიის ხანას.

 

საინტერესოა, რომ სომეხი ნაციონალისტები და ფალსიფიკატორები ისტორიის ამ პერიოდს მგზნებარე ისლამოფობიური პოზიციებიდან უყურებენ. მათ უყვართ საუბარი იმაზე, თუ როგორ „გმირულად“ დაუპირისპირდნენ არაბთა სახალიფოს „დიდი და ძველი სომხები“.

 

თუმცა, რეალობა გარკვეულწილად განსხვავებული იყო. ეს იყო სომხური ეკლესია, რომელიც სხვადასხვა ინტრიგებით ცდილობდა ხალიფატისა და მუსლიმური სახელმწიფოების პოლიტიკური და სამხედრო პოტენციალის გამოყენებას ქართული და ალბანური ეკლესიების დამორჩილებისა და ათვისების მიზნით. ამასთან, ქართულმა ეკლესიამ გაუძლო ამ რთულ პერიოდს:

 

”VIII საუკუნე

 

VIII საუკუნის დასაწყისში, არაბთა შემოსევის გამო, ქართული სახელმწიფო ძალიან რთულ მდგომარეობაში იყო. ამ ვითარების გათვალისწინებით, ქართულმა ეკლესიამ ვერ გაუძლო ქვეყანაში არსებული უცხოური ეკლესიების ძალადობას. სომხური ეკლესია კვლავ შეეცადა სამხრეთ საქართველო შეეყვანა თავისი გავლენის სფეროში.

თუმცა, მას შემდეგ, რაც 726 წელს მანასკერტის საბჭოს სხდომაზე მან საბოლოოდ და გადამწყვეტად გამოაცხადა მონოფიზიტობა, როგორც მისი ერთადერთი რელიგია და უარყო ერთფეროვნება და ქალკედონიზმი და უარი თქვა ბიზანტიის ეკლესიასთან კვშირზე, საქართველოს ეკლესიას, როგორც ქალკედონიზმის ერთგულმა დამცველმა, მასთან ურთიერთობა გაწყვიტა.

 

VIII საუკუნე არის ქართული კულტურის განთავისუფლების საუკუნე. ქვეყანაში პოლიტიკური ვითარება ჯერ კიდევ რთულია, მაგრამ სომხური ეკლესიის გავლენისგან განთავისუფლება იმდენად მნიშვნელოვანი იყო ხალხის სულიერი ცხოვრებისათვის, რომ მას კულტურის აღორძინება მოჰყვა. მომდევნო საუკუნეებში საქართველოს ეკლესიის სულიერი საგანძური უკვე თავისუფლად მდიდრდებოდა. ამ პერიოდს მიეკუთვნება წმინდა მოწამეთა - აბო თბილელის (7 იანვრის ხსენება), არგვეტიელი მთავრების დავითისა და კონსტანტინეს (ხსოვნა 20 მარტს), არაბების მიერ წამებული.

 

ქართული ისტორიული წყაროების მიხედვით, საქართველოს IV-VIII სს. ქართლი ერქვა. მას მტკიცედ ჰქონდა დადგენილი საზღვრები მეზობელ სახელმწიფოებთან. ქართლის საზღვრებში იყო: დასავლეთით - ეგრისი, აღმოსავლეთით - ჰერეთი (გარეეთი), ხოლო სამხრეთით - თუხარისის ციხე და კლარჯეთი.

 

შესაბამისად, იმ დროს სიტყვა „ქართლი“ მთელ საქართველოს ნიშნავდა და შესაბამისად ქართლის საკათალიკოსოს დაარსების დროიდან, ანუ IV საუკუნიდან, მისი 20 იურისდიქცია გავრცელდა არა მხოლოდ აღმოსავლეთ, არამედ დასავლეთ საქართველოშიც. ქართული ეკლესია დაარსების დღიდან ახორციელებს თავის უფლებამოსილებას მთელ საქართველოში.

 

VIII საუკუნის 80-90-იან წლებში საქართველოს სამეფო სამ ნაწილად გაიყო: აფხაზეთი, ქართლი და კახეთ-ჰერეთი. თუ მანამდე ტერმინი ქართლი გამოიყენებოდა მთელი საქართველოს დასახელებისთვის, ამ დროიდან დასავლეთ საქართველოს უკვე ეწოდებოდა „აფხაზეთი“.

 

ადრე "აფხაზეთი" იყო ბიზანტიის დაქვემდებარებაში მდინარე კლისურის (ახლა - კელასური) უკან. VIII საუკუნეში „ქვეყანა კლისურის უკან“ - აფხაზეთი გათავისუფლდა ბიზანტიის მმართველობისგან. აფხაზეთის ერისთავი (სუვერენული თავადი) ლეონ I დაქორწინებული იყო გურანდუხტზე, ქართლის მეფის ქალიშვილ მირაზე, რომელსაც ძმები არ ჰყავდა. დასავლეთ საქართველო, როგორც ქართლის ნაწილი, იყო გურანდუხტის მემკვიდრეობა, რომელსაც იგი ლეონ I- ის ხელით მართავდა. ამიტომ, დასავლეთ საქართველოს ეწოდა აფხაზეთი, მმართველი დინასტიის სახელით.

 

დასავლეთ საქართველოში აფხაზეთის დამოუკიდებელი სამეფოს ფორმირებით შეიქმნა დამოუკიდებელი საეკლესიო ადმინისტრაციული ერთეული, რომელიც საეკლესიო კანონიკებს შეესატყვისებოდა. აფხაზეთის საკათალიკოსო საბჭო ჩამოყალიბდა, როგორც გაერთიანებული ქართული ეკლესიის ერთ-ერთი ადმინისტრაციული ნაწილი (მიტროპოლია). იმ დროისთვის საქართველოს ეკლესია ორი მიტროპოლიისაგან შედგებოდა, ანუ ორი კათალიკოსისაგან. მოგვიანებით მათ დაემატა ხუნძის საკათალიკოსო ტაძარი (ამ უკანასკნელმა გააერთიანა ჩრდილოეთ კავკასიისა და დღევანდელი აზერბაიჯანის ჩრდილო – დასავლეთი მხარის მრევლი და საეპისკოპოსო).

 

ასე რომ, VIII საუკუნიდან საქართველოს ეკლესიაში უკვე ორი საკათოლიკოსობაა - აფხაზური და ქართლური. ორი კათოლიკოსისაგან, VIII-XVI საუკუნეებში სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქის წოდება აიღო ქართლის კათოლიკოსმა.

მეჩვიდმეტე საუკუნეში და მეთვრამეტე საუკუნის პირველ ნახევარში ამ ღირსებას (სრულიად საქართველოს კათოლიკოს-პატრიარქს) ატარებდა აფხაზეთის კათოლიკოსი, იმის გათვალისწინებით, რომ აღმოსავლეთ საქართველოს მუსულმანები მართავდნენ.

 

730-იან წლებში არაბმა დამპყრობელმა მურვანმა სამხრეთ საქართველოში ცეცხლითა და მახვილით გაიარა. მისი წასვლის შემდეგ კლარჯეთში აღადგინეს ოპიზის მონასტერი. ასე რომ, სამხრეთ საქართველოში სამონასტრო ცხოვრების აღდგენა გრიგოლ ხანცთელის ჩამოსვლამდეც დაიწყო. სამაგიეროდ, წმინდა გრიგოლმა შექმნა მთელი ეპოქა ტაო-კლარჯეთის სამონასტრო ცხოვრებაში. განვითარდა ფართოდ გავრცელებული სამონასტრო მშენებლობა. წმინდა გრიგოლმა დააარსა მონასტრები ხანძთაში და შატბერდში, ხოლო ქალებისთვის მერასა და გუნატლში. წმ. გრიგოლის მოწაფეებმა მრავალი მონასტერი დააარსეს.

 

განსაკუთრებით საყურადღებოა VII საუკუნეში დაარსებული ტაო იშხანის მონასტრის ძველ ქართულ მიწაზე აღორძინება, სომხური ეკლესიის გადასახლებული ქალკედონური კათალიკოსი ნერსეს მიერ, რომელიც წარმოშობით ქართველი იყო.

მათ ბარეტელტაში, წყაროსთავსა და ნეძვში დაიწყეს მონასტრების მშენებლობა. დასავლეთ საქართველოში წმ. გრიგოლმა დაარსა უბისის მონასტერი. კლარჯეთში ჩასვლიდან დაახლოებით 50 წლის შემდეგ, წმ. გრიგოლს ადგილობრივი ეკლესიის არქიმანდრიტად აყენებდნენ. მან თავისი მონასტრებისთვის გამოიყენა იერუსალიმის მონასტრის წმ. სავვას ტიპიკონი. წმინდა გრიგოლმა შეადგინა ჰიმნოგრაფიული კრებული - წლიური თვე.

 

უფრო ნათლად რომ წარმოჩნდეს ქართული ეკლესიის იმდროინდელი პოზიცია, უნდა გავიხსენოთ კიდევ ერთი ფაქტი: მთელი საუკუნის განმავლობაში ბერძნული ეკლესიის სიმშვიდე დარღვეულ იქნა ხატმებრძოლების მიერ. ხატების თაყვანისცემა გამოცხადდა კერპთაყვანისმცემლობად და დევნიდნენ ბიზანტიელ კეისრებსა და სასულიერო პირებს. ხშირი იყო პატიმრობის შემთხვევები და სიკვდილით დასჯაც კი. ამ დროს ქართული ეკლესია ერთადერთი იყო, ვინც იცავდა უძველეს წესებს და არ ტოვებდა ხატთაყვანისმცემლობას. ყირიმის გოთიამ გაწყვიტა კავშირი  კონსტანტინოპოლთან. ბერძნული წყაროების თანახმად, გოთური ეპისკოპოსის ხელდასხმა მოხდა მცხეთაში, იბერიაში”.

 

გაგრძელება იქნება

 

 

 

KavkazPlus

წაკითხულია : 307