ანალიტიკა

თურქმენეთისა და ირანის გაზის მოწოდება საქართველოს გავლით განხორციელდება
30.11.21 16:40

მოგეხსენებათ, რომ კასპიის რეგიონში ბუნებრივი აირის ყველაზე დიდი მარაგები თურქმენეთს, ირანს და აზერბაიჯანს აქვთ. თავად შესაძლებლობა რეგიონიდან დასავლეთში გაზის ექსპორტისა  განიხილებოდა არსებით ფაქტორად ევროპის ენერგეტიკული უსაფრთხოების უზრუნველყოფისათვის. ახლა კი რეგიონის სამივე „გაზის ბუმბერაზმა“ გადადგა პირველი რეალური ნაბიჯი გაზის ექსპორტის სფეროში კოორდინირებული მოქმედებებისკენ.

 

მანამდე, 2021 წლის 22 ნოემბერს თეირანში აზერბაიჯანის ვიცე-პრემიერ შაჰინ მუსტაფაევთან გამართული მოლაპარაკებების შედეგების შემდეგ, თეირანი და ბაქო შეთანხმდნენ ირანის გავლით აზერბაიჯანისთვის გაზის მიმოცვლით მიწოდებაზე მეზობელი ქვეყნებიდან, მათ შორის თურქმენეთიდან. ხოლო 2021 წლის 28 ნოემბერს აზერბაიჯანმა, ირანმა და თურქმენეთმა აშხაბადში, ეკონომიკური თანამშრომლობის ორგანიზაციის (ECO) სახელმწიფოთა მეთაურთა მე-15 სამიტის ფარგლებში, ხელი მოაწერეს სამმხრივ შეთანხმებას  გაზის მიმოცვლით მიწოდების შესახებ. ხელმოწერა შედგა აზერბაიჯანის, ირანის და თურქმენეთის პრეზიდენტების ილჰამ ალიევის, იბრაჰიმ რაისისა და გურბანგული ბერდიმუჰამედოვის თანდასწრებით.

 

იმისათვის, რომ გავიგოთ ამ კონტრაქტის გეოპოლიტიკური მნიშვნელობა უნდა გავითვალისწინოთ, რომ უკვე დიდი ხანია  ბრძოლა მიმდინარეობს თურქმენული გაზის დასავლეთის მიმართულებით ტრანზიტისთვის. შეგახსენებთ, რომ თურქმენეთი გაზის მარაგით მსოფლიოში მეოთხე ადგილზეა - 19,5 ტრილიონი.

კუბური მეტრით. ეს არის მსოფლიო მარაგის 10%. მაგრამ თურქმენეთს არ აქვს წვდომა კასპიის ზღვის გარდა სხვა ზღვებზე. ეს იყო ყველაზე სერიოზული დაბრკოლება ფართომასშტაბიანი ექსპორტისთვის.

 

თავდაპირველად, თურქმენული გაზის ტრანზიტისთვის ბრძოლაში რუსული „გაზპრომი“, რომელიც თურქმენული გაზის შესყიდვასა და ევროპაში რეექსპორტზე მონოპოლიას წარმოადგენდა, ყველა უპირატესობას ფლობდა. თუმცა, რუსული გაზის მონოპოლიის „გადაჭარბებულმა სიხარბემ“, რომელსაც არ სურდა გაზის სამართლიანი ფასის გადახდა თურქმენეთისთვის, განაპირობა ის, რომ კონტრაქტი შეწყდა და 2016 წლის დასაწყისიდან „გაზპრომმა“ გაზი არ შეიძინა თურქმენგაზისგან სამ წელზე მეტი ხნის განმავლობაში. მართალია, 2019 წლის ივლისში გაზპრომმა კვლავ გააფორმა კონტრაქტი თურქმენეთიდან ბუნებრივი აირის შესყიდვის შესახებ, მაგრამ გაცილებით  მოკრძალებული ოდენობით.

 

"გაზის თამაშებში" ჩართვა სომხეთმაც სცადა. ირანისა და რუსეთის პოლიტიკური ალიანსის გამოყენებით მათ ერევანში სომხეთის გავლით ირანული გაზის ტრანზიტის პროექტებიც კი ააშენეს. თუმცა სომხური ლობის ძირითადი ძალისხმევა მიმართული იყო კასპიის რეგიონიდან აზერბაიჯანის გავლით გაზის ტრანზიტის წინააღმდეგობის გაწევაზე.

 

 სომეხმა "ექსპერტებმა" "ცალსახად მიანიშნეს, რომ გაზსადენი აზერბაიჯანისა და საქართველოს გავლით გადის" ფრონტის ხაზთან "აზერბაიჯანის მიერ ოკუპირებულ ყარაბაღში, რომელიც ოკუპირებულია სომხეთის მიერ და შესაბამისად დაუცველია.

უფრო მეტიც,  2020 წლის ზაფხულში ტოვუზის რეგიონში გამწვავება განიხილებოდა, როგორც ერთგვარი „მესიჯი“ სომხური მხარის სატრანზიტო გაზის პროექტების ინვესტორებისთვის, რომ სომხეთს შეუძლია ნებისმიერ დროს დაბლოკოს დასავლეთში გაზის მიწოდება სამხედრო გზით.

 

44-დღიანი ომის დროს ყარაბაღის განთავისუფლებამ ყველაფერი მკვეთრად შეცვალა. უპირველეს ყოვლისა, აღმოიფხვრა ენერგომომარაგების სატრანზიტო გზების სამხედრო საფრთხე და გაჩნდა შესაძლებლობა ევროპაში გაზის მიწოდება გაზრდილიყო კასპიის რეგიონიდან საქართველოს გავლით. ხოლო 2028 წლის 28 ნოემბრით დათარიღებული აშხაბატის კონტრაქტი პირველი ნაბიჯი ხდება ამ მიმართულებით. ფაქტობრივად  თურქმენეთმა იპოვა გზა, თავისი გაზის ევროპაში გაგზავნის გარეშე კასპიის ზღვის ქვეშ გაზსადენის აშენების გარეშე.

 

შეთანხმების მიხედვით, ირანის გავლით თურქმენეთიდან აზერბაიჯანს ყოველწლიურად 1,5-დან 2 მილიარდ კუბურ მეტრ გაზამდე მიეწოდება.

ხელშეკრულება შეუზღუდავია და მისი განხორციელება მიმდინარე წლის 22 დეკემბერს დაიწყება. შეთანხმების წყალობით, ირანი შეძლებს დააკმაყოფილოს თავისი ხუთი პროვინციის გაზის საჭიროება აზერბაიჯანისთვის თურქმენული ბუნებრივი გაზის მიწოდებით SWAP-ის კონტრაქტის ფარგლებში. შესაბამისად, ამ კონტრაქტის წყალობით აზერბაიჯანი შეძლებს საგრძნობლად გაზარდოს ბუნებრივი აირის მიწოდება საექსპორტოდ დასავლეთის მიმართულებით, რომელიც გადის საქართველოზე.

 

ობიექტურად, თურქმენეთისთვის დასავლეთის მიმართულებით გაზის მიწოდების ყველაზე ოპტიმალური მარშრუტი არის TANAP პროექტი ან ტრანსანატოლიური გაზსადენი აზერბაიჯანის, საქართველოსა და თურქეთის გავლით. ბოლო დრომდე ამ მილსადენის თურქმენული გაზით შევსების მთავარი საკითხი მისი თურქმენეთიდან აზერბაიჯანში მიწოდება იყო. ამისთვის იგეგმებოდა გაზსადენის გაყვანა კასპიის ზღვის ფსკერზე. თუმცა,  არის კიდევ ერთი, გაცილებით იაფი მარშრუტი გაზის მიწოდებისთვის, სახმელეთო ირანის გავლით და 2021 წლის 28 ნოემბრით დათარიღებული შეთანხმება აშხაბადში ხელს შეუწყობს ამ ყველაზე პერსპექტიული პროექტის დაწყებას.

 

გამოდის, რომ თურქმენეთიდან ირანის, აზერბაიჯანის, საქართველოსა და თურქეთის გავლით ევროპაში ბუნებრივი აირის მიწოდების გასაზრდელად საჭიროა მხოლოდ ირანის შიგნით გაზის შიდა ტრანსპორტის ნაკადების „ოპტიმიზაცია“. ამის გაკეთება ბევრად უფრო ადვილი და იაფი ჯდება, ვიდრე ახალი გაზსადენების აშენება ზღვის ფსკერზე. გაშლილი კონტრაქტების თანახმად, ფაქტობრივად აზერბაიჯანში საქართველოდან ექსპორტირებული გაზი ირანულით შეიცვლება, ირანში „საკუთარი“ გაზი თურქმენულით და ამით პროექტში ჩართული ყველა მხარე ისარგებლებს. აღარაფერს ვიტყვით იმ ფაქტზე, რომ სამომავლოდ გაზის ექსპორტის შესაძლებლობით და პარტნიორებთან დახმარების გაწევით, ირანს შეუძლია ინვესტიციების მოზიდვა და ბუნებრივი გაზის წარმოების გაზრდა კასპიის რეგიონში.

 

 

Kavkazplus

წაკითხულია : 577