ანალიტიკა

დაშნაკებმა ვერ დაასახლეს საქართველო აღმოსავლეთ თურქეთიდან "ლტოლვილი" ბოევიკებით და... საქართველომ თავიდან აიცილა ირევანისა (ერევნის) და ზანგეზურის ხვედრი!

24.08.22 15:20


ცოტა ხნის წინ ტელეგრამის არხმა "ჯავახკ", რომელიც სპეციალიზირდება მძვინვარე ანტიქართულ პროპაგანდაზე, განმეორებით გამოაქვეყნა ბმული ბენიამინ მაილიანის სტატიისა „ნარკვევი 1918 წელს ჯავახკიდან სომეხთა განდევნის შესახებ “, რომელიც მან წარმოადგინა 2021 წლის იანვარში. სტატიაში საქართველოს ბრალი ედება „ჯავახკელი“ სომხების ტანჯვაში და რომ „1918 წელს, ანტისომხური პოლიტიკის გამო სომხების რაოდენობა „ჯავახკში“ 2-ჯერ შემცირდა“.. (https://t.me/jvkhk1/1158 ).

 

მაილიანი ყურადღებას უმთავრესად იმაზე მიაპყრობს, რომ ვითომ „სასტიკ“ საქართველოს ხელისუფლებას არ სურდა „უბედური“ „ჯავახკი სომეხი ლტოლვილების“ მიღება. არც ერთი სიტყვაც კი  არ არის ნათქვამი იმაზე, რომ ეს ლტოლვილები საერთოდ არ იყვნენ 1918 წლის დასაწყისში სამცხე-ჯავახეთის მაცხოვრებელნი (აი, სწორედაც რომ ეს სომხები არსად გაქცეულან და მათი შთამომავლები დღესაც ცხოვრობენ იქ სადაც ცხოვრობდნენ). შემდეგ კი 1918 წელს, „ლტოლვილებმა“  უფრო სწორედ  დაშნაკებმა აღმოსავლეთ თურქეთიდან, სცადეს საქართველოს მასიურად დასახლება.

 

„ჯავახკ ლტოლვილებზე“ საუბრისას, მაილიანი არ აკონკრეტებს რა სახის „ლტოლვილებზე“ არის საუბარი. ამის გარკვევა უბრალოდ აუცილებელია, განსაკუთრებით იმის გათვალისწინებით, რომ 1918 წლის ბოლოს სომხეთ-საქართველოს ომი დაიწყო საქართველოს წინააღმდეგ სომხეთის აგრესიის შედეგად.  უცნობია რა შედეგი ექნებოდა ამას თუ საქართველოს ხელისუფლება ზეწოლის ქვეშ მოექცეოდა და კბილებამდე შეიარაღებულ „ლტოლვილებს“ მთელი ქვეყნის მასშტაბით განასახლებდა. თუმცა ერივანის პროვინციისა და ზანგეზურის აზერბაიჯანელების მაგალითი, რომლებზეც აღმოსავლეთ თურქეთიდან მოზღვავებულმა „ლტოლვილებმა“ ​​განახორციელეს გენოციდი და მშობლიური კერებიდან განდევნეს, ცხადყოფს, რომ იმ დროს საქართველოსაც დიდი საფრთხე ემუქრებოდა.

 

საქმე იმაშია, რომ რუსეთში 1917 წლის რევოლუციის დროს აღმოსავლეთ თურქეთის დიდი ტერიტორიები რუსეთის არმიამ დაიპყრო. ამ არმიის ზურგში მოქმედებდნენ დაშნაკთა ბანდები, რომლებიც უმოწყალოდ ანადგურებდნენ მუსლიმ მშვიდობიან მოსახლეობას, მათ შორის მაჰმადიან ქართველებს, ლაზებს და აჭარლებს. მას შემდეგ, რაც კავკასიის ფრონტი განადგურდა და რუსეთმა, რომელმაც ხელი მოაწერა ბრესტის ზავს და იძულებული გახდა ჯარები გაეყვანა ოკუპირებული თურქეთის ტერიტორიებიდან, დაშნაკთა ბანდიტებმა დაიწყეს ამ მიწების ნაჩქარევად დატოვება.

 

ამ "ლტოლვილ" მებრძოლთა ერთმა ნაწილმა ერივნის პროვინციას მიაშურა, შემდგომში არარატის სომხეთს, სადაც დაშნაკები უკვე ფლობდნენ ძალაუფლებას და რომლებმაც "ლტოლვილები" მოათავსეს აზერბაიჯანის სოფლებში და ქალაქებში, კლავდნენ და ანადგურებდნენ რა ძირძველ აზერბაიჯანულ მოსახლეობას. დაშნაკი შეიარაღებული „ლტოლვილების“ მეორე ნაწილი კი ჯერ კიდევ 1830 წელს სომხებით დასახლებულ სამცხე-ჯავხეთის რაიონებში გაიქცა. იქიდან აპირებდნენ „დანარჩენ საქართველოში“ "გაშლას", ისევე როგორც ეს დასავლეთ აზერბაიჯანში გააკეთეს. 

 

ამასობაში ქართული სახელმწიფოებრიობა მხოლოდ იწყებდა აღორძინებას. საქართველოს ფაქტობრივად ჯერ არ ჰყავდა საკუთარი ჯარი, საკუთარი ეროვნული სახელმწიფო აპარატი და საკუთარი პოლიციაც კი. ცხადია, რომ ათასობით დაშნაკი ბოევიკი-მტარვალის საქართველოს ტერიტორიაზე განთავსებას შეეძლო გამოეწვია ქართული სახელმწიფოს განადგურდება ისე, რომ რეალურად აღდგენის დროც არ ექნებოდა.

 

ამ სიტუაციიდან გამომდინარე აუცილებელია შევისწავლოთ ბენიამინ მაილიანის სტატია, რომელიც წარმოდგენილი იყო მის მიერ რუსულ-სომხური (სლავური) უნივერსიტეტის მეშვიდე ყოველწლიურ სამეცნიერო კონფერენციაზე „ნარკვევი 1918 წელს ჯავახკიდან სომეხთა განდევნის შესახებ“. გთავაზობთ ამონარიდებს სტატიიდან:

 

„...რუსეთის იმპერიის დაშლისთანავე ამიერკავკასიაში ეთნიკური ურთიერთობების განხილვა დაიწყო აგრეთვე რეგიონის ტერიტორიის დაყოფის პრიზმაში მის ყველაზე მრავალრიცხოვან ეროვნებებს შორის, რამაც გააუარესა არსებული სომხურ-ქართული სოციალურ-ეკონომიკური ანტაგონიზმი, რაც მას პოლიტიკური კონფლიქტის ფორმას აძლევდა. ამ პირობებში სერიოზული კრიზისი წარმოიშვა ორივე ხალხის პოლიტიკურ ელიტას შორის ურთიერთობებში. ქართველმა პოლიტიკოსებმა თითქმის ყველა საკითხის განხილვა დაიწყეს ტერიტორიული დავის კუთხით. ისინი „ჯავახკის“ პრობლემის გადაწყვეტას ექსკლუზიურად საქართველოს სასარგებლოდ ვარაუდობდნენ. „ჯავახკიდან“ ლტოლვილ სომეხ დევნილებს, რომლებმაც თურქთა შემოსევების გამო დატოვეს სახლები, საქართველოს ხელისუფლებამ აუკრძალა მაღალმთიანი სასაზღვრო ზონის დატოვება, სადაც შიმშილის, სიცივის და ეპიდემიური დაავადებების გამო 1918 წლის ივნისიდან ნოემბრამდე მათი რაოდენობა განახევრდა. ლტოლვილებს საქართველოში საკვების ყიდვაც აეკრძალათ.

ოფიციალურმა ტიფლისმა, ყალბი მზრუნველობის გამოვლინებით შენიღბულმა, გამოთქვა წინადადება ჯავახკელი სომხების ნაწილის ჩრდილოეთ კავკასიაში გადასახლების შესახებ. „დემოკრატიული რესპუბლიკის“ ლიდერებმა გადაწყვიტეს გამოეყენებინათ ხელსაყრელი გარემოება და მათთვის ხელთ არსებული ყველა მეთოდის გამოყენებით ცდილობდნენ არ დაეშვათ რაც შეიძლება მეტი სომეხის რეპატრიაცია ჯავახკში. ამგვარად, მათ განზრახული ჰქონდათ შეექმნათ სერიოზული დაბრკოლება ამ რეგიონის სომხეთთან მიერთებისათვის, რის შესაძლებლობასაც ქართველი პოლიტიკოსები არ გამორიცხავდნენ ადფრ-ის (დაახ. ამიერკავკასიის დემოკრატიული ფედერაციული რესპუბლიკის) ჩამოყალიბების წინა პერიოდშიც.

 

1917 წლის თებერვლის მოვლენების შემდეგ რუსეთში ყველაფერი განხორციელდა, რაც მანამდე ქუჩებსა და მოედნებზე თავისუფლების დროშის ქვეშ იყო განდიდებული. ოქტომბრის გადატრიალებამ პეტროგრადში სრულიად განსხვავებული იმპულსი შესძინა სწრაფად განვითარებად მოვლენებს, რადიკალურად შეცვალა მთელი პოლიტიკური ვითარება ყოფილ რუსეთის იმპერიაში. სერიოზული ეროვნულ-ტერიტორიული დავების და ურთიერთგამომრიცხავი პოლიტიკური პოზიციების შედეგი იყო ორმხრივი უნდობლობისა და საერთო მტრობის ფართოდ გავრცელება ამიერკავკასიაში.

იზრდებოდა შიდარეგიონული დაძაბულობა, რაც ხელს აძლევდა თურქეთს, რომელიც ემზადებოდა გადამწყვეტი შეტევისთვის კავკასიაზე. ეთნიკური ურთიერთობების მზარდმა გამწვავებამ შექმნა ფართო ქაოსი ამიერკავკასიაში, რის შედეგადაც სომხურ ეროვნულ ძალებს, რომლებიც თურქების წინააღმდეგ იბრძოდნენ, რეალურად არ გააჩნდათ საიმედო და მყარი ზურგი. ტერიტორიები, სადაც კავკასიელი თათრები ცხოვრობდნენ (ამჟამად ცნობილნი, როგორც აზერბაიჯანელები) და ზოგადად ამიერკავკასიის რეგიონის მუსლიმებით დასახლებული რეგიონები სავსე იყო ოსმალეთის აგენტებითა და ჯაშუშებით, რომლებმაც თავიანთი თანამორწმუნეები დარაზმეს სომხების წინააღმდეგ.

 

ერთი და იგივე სამხედრო-პოლიტიკური ბლოკის შემადგენლობაში შემავალ გერმანიასა და თურქეთს კავკასიის რეგიონში საერთო მიზნები არ ჰქონდათ  და მათ ურთიერთობაში მეტოქეობის ელემენტები შეინიშნებოდა. როგორც ცნობილია, ამით ისარგებლეს ქართველმა პოლიტიკოსებმა (ნ.ნ. ჟორდანია, ა.ი. ჩხენკელი, ე.პ. გეგეჭკორი და სხვები), რათა თავიანთი ხალხისთვის მოეპოვებინათ  შექმნილი დრამატული სიტუაციიდან გამოსავლის ყველაზე მისაღები ფორმა. კულუარული მოლაპარაკებების შედეგი იყო გერმანულ-ქართული შეთანხმება, რომელიც იძლეოდა საჭირო გარანტიებს და უზრუნველყოფდა ბერლინის მფარველობას ახლადშექმნილ ქართულ რესპუბლიკასთან მიმართებაში. მისი დასკვნამ სამწუხაროდ სრულიად მოულოდნელი იყო სომხური მხარისთვის, რომელმაც ბათუმის კონფერენციაზე ა.ი. ჩხენკელს მიანდო თურქებთან და გერმანელებთან მოლაპარაკება ასევე საკუთარი სახელით. უკიდურესად ნეგატიური და მიუკერძოებელი შეფასებები მოჰყვა ქართველ პარტიულ მოღვაწეთა პოლიტიკურ პატიოსნებასთან დაკავშირებით, რამაც ბუნებრივია დამატებითი ურთიერთდაპირისპირება გამოიწვია. საყვედურის არსი ის იყო, რომ ქართულმა მხარემ საკუთარი მოჩვენებითი კეთილდღეობისთვის გაწყვიტა სომხურ-ქართული კავშირი და სომეხი ხალხის ინტერესების ხარჯზე ცდილობდა ოსმალეთის თურქეთთან წარმოქმნილი პრობლემების მოგვარებას. 1918 წლის ივნისის დასაწყისში საქართველოს რესპუბლიკის წარმომადგენლები ბათუმში დაეთანხმნენ ოსმალეთის არმიის მიერ "ჯავახკის" ოკუპაციის ფაქტს.

 

თუმცა ქართულმა მხარემ მის მიერ დადებული ბათუმის ხელშეკრულება ოსმალეთის ძლიერი სამხედრო წნეხის ქვეშ, თურქეთთან მხოლოდ დროებით მოვლენად მიიჩნია და გერმანიის მხარდაჭერით, იმედოვნებდა მის მნიშვნელოვან კორექტირებას.

სომეხი პოლიტიკოსები ცდილობდნენ ანალოგიურად მოქცეულიყვნენ. მათი გათვლებით „ჯავახკის“ ტერიტორია სომხეთის სახელმწიფოს შემადგენლობაში უნდა შესულიყო. ერევანში მოქმედებდნენ იმ მნიშვნელოვანი ფაქტიდან გამომდინარე, რომ „ჯავახკის“ (ახალქალაქის რაიონი) მოსახლეობის აბსოლუტური უმრავლესობა სომეხი ეროვნების იყო. სომხეთის მთავრობის საგარეო პოლიტიკური საქმიანობის ერთ-ერთი გადაუდებელი პრიორიტეტი იყო "ჯავახკიდან" ლტოლვილების მუდმივ საცხოვრებელ ადგილებზე სწრაფი დაბრუნება, ამ რეგიონის სახელმწიფო საკუთრების საკითხის საბოლოო გადაწყვეტამდეც კი. მეორე მხრივ, ოფიციალური ტიფლისი მცირე ძალისხმევას არ იშურებდა ლტოლვილების უსაფრთხო დაბრუნების უზრუნველსაყოფად. უფრო მეტიც, საქართველოს ხელისუფლებამ ლტოლვილებს აუკრძალა მათ მიერ განსაზღვრული ხაზის გადაკვეთა, რომელიც გამოყოფდა ბაკურიანისა და წალკის რეგიონის მაღალმთიანი ნაწილების დანარჩენი საქართველოსგან გამყოფი ზოლის გადაკვეთას. საცხოვრებლად შეუფერებელ მთების ამ ფერდობებზე ღია ცის ქვეშ ათიათასობით ადამიანი იყო თავმოყრილი, რომლებიც გაუსაძლისი საცხოვრებელი პირობების გამო ინფექციური დაავადებებისადმი იყვნენ მიდრეკილნი. შიმშილმა და ეპიდემიებმა, ყველაზე მოკრძალებული შეფასებით, ლტოლვილთა მთლიანი რაოდენობის დაახლოებით ნახევარი დაღუპა. შემდგომში მხოლოდ 40 ათასზე მეტმა ჯავახკელმა სომეხმა შეძლო სახლებში დაბრუნება.

 

არც 1918 წლის მეორე ნახევარში უთქვამთ საქართველოს მეთაურებს უარი "ჯავახკის" საკუთარი სახელმწიფოს საზღვრებში ხოლვის იდეაზე. მაგრამ ამავე დროს მათ არ სურდათ ამ რეგიონიდან სომეხი ლტოლვილების მოქალაქეებად აღიარება. სომხურ მხარეს ისეთი მყარი შთაბეჭდილება შეექმნა, თითქოს საქართველოს ხელისუფლების საბოლოო მიზანი „ჯავახკის“ სომეხი მოსახლეობისგან მთლიანად გაწმენდა ყოფილიყო. ამ პრობლემის გადაწყვეტა თურქეთთან შეთანხმებაში იდო, რომელმაც, მართალია, ჯავახკის კონტროლი მოიპოვა, თუნდაც მოკლევადიან პერსპექტივაში, მაგრამ არც უახლოეს პერსპექტივაში განიხილებოდა ეს შეთანხმება მუდმივ ფაქტორად. იგეგმებოდა კონსტანტინოპოლში (სტამბულში) საერთაშორისო კონფერენციის მოწვევა გერმანიის, მისი მოკავშირეებისა და კავკასიის რესპუბლიკების წარმომადგენლების მონაწილეობით, რომლის კომპეტენციაშიც იგეგმებოდა ბათუმის ხელშეკრულების გადახედვის უფლების გადაცემა. 1918 წლის ნოემბრის დასაწყისამდე ოსმალეთის თურქეთის დედაქალაქში იმყოფებოდა ქართული დელეგაცია, რომელიც არ მალავდა მტკიცე განზრახვას, დაებრუნებინა რამდენიმე სადავო რეგიონი, მათ შორის ჯავახკი, საქართველოს კონტროლქვეშ.

 

საქართველოს მთავრობამ 1918 წლის ივნისში შექმნა სპეციალური კომისია, რომელიც განსაზღვრავდა საზღვრებს მის ქვეყანასა და მეზობელ კავკასიურ რესპუბლიკებს შორის. შეხვედრაზე მოწვეულნი იყვნენ სომხეთისა და აზერბაიჯანის წარმომადგენლებიც. პირველივე განხილვაზე კომისიის თავმჯდომარემ ი.წერეთელმა განაცხადა, რომ ჯავახეთი, ტავუშ, ლორი-ტაშირი და ფამბაკი სრულად უნდა შევიდეს საქართველოს შემადგენლობაში. ამასთან დაკავშირებით სომხეთის ეროვნული საბჭოს წარმომადგენლებმა (ა. ხატისიანმა, ხ. ქარჩიკიანმა და სხვებმა) უპასუხეს, რომ ქართული მხარის ამ ულტიმატურ წინადადებაში ხედავენ მხოლოდ სომხეთის საქართველოს, აზერბაიჯანსა და თურქეთს შორის გაყოფის გეგმას.

 

1918 წლის სექტემბერში საქართველოს მთავრობამ უარყო საქართველოს სომეხთა ეროვნული საბჭოს შუამავლობა, რომელმაც შესთავაზა „ჯავახკიდან“ დევნილების განთავსება ქვეყნის სომხურ დასახლებებში. ქართულ პრესაში მუდმივად მეორდებოდა  მოსაზრება, რომ „თუ ჩვენი ხელისუფლება ლტოლვილებს საკონცენტრაციო ბანაკების დატოვების და სოფლებში დასახლების საშუალებას მისცემს, მაშინ საქართველო დღეს ან ხვალ სომხეთად გადაიქცევა“. 1918 წლის ოქტომბერში საქართველოს მთავრობის აპარატის უფროსმა ი. კაჩუხაშვილმა შემოგვთავაზა ჯავახკელი სომხების ჩრდილოეთ კავკასიაში გადასახლება, მაგრამ კატეგორიულად გააპროტესტა მათი ლორი-ტაშირში გადაყვანის კონტრწინადადება. ეს ტერიტორიაც მაშინ სადავო იყო ქართული მხარის მიერ და იქ სომხური ელემენტის რიცხობრივი ზრდა ოფიციალურ ტიფლისს არ აწყობდა.

 

მათი მრავალსაუკუნოვანი მეზობლებისადმი ამგვარი  დამოკიდებულება გამოიწვია ანტისომხური სინდრომის გამწვავებამ, რომელიც უკვე კარგა ხანია აწუხებდა გარკვეული პერიოდის განმავლობაში ქართული დიდგვაროვანი ინტელიგენციის ყველაზე კონსერვატიულ ნაწილს. ორი ხალხის ურთიერთობა  ქართველ თავადაზნაურობასა და სომეხ ბურჟუაზიას შორის არსებული მკაცრი სოციალურ-ეკონომიკური ანტაგონიზმის მძევლად იქცა, რომელიც XIX საუკუნის მეორე ნახევრიდან იზრდებოდა. უკანასკნელთ საკმაოდ ძლიერი პოზიციები ჰქონდათ ტიფლისში, რომლის მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი ჯერ კიდევ სომხობა გახლდათ. ქართველმა ფუნდამენტალისტებმა ქსენოფობია და არაქართველი მოსახლეობის უმრავლესობის ქვეყნიდან გაძევების მანკიერი იდეა თავიანთი ეროვნული სახელმწიფოს წარმატებული შენების გარანტიად აქციეს. ქართული პოლიტიკური სპექტრის ამ ნაწილში ერთ-ერთი ყველაზე კოლორიტული ფიგურა იყო გ.ვეშაპელი, რომელმაც პარლამენტის ტრიბუნიდან მოუწოდა: „მოდით,  აზერბაიჯანთან და [ჩრდილოეთ კავკასიის] მთიელებთან  კავშირი შევქმნათ და ერთხელ და სამუდამოდ დავასრულოთ სომხური [დასახლების] პოლიტიკა, ყველაზე დაუნდობლად გავასუფთავოთ ჩვენი დედაქალაქი სომხებისგან, რომლებმაც აქ ბუდე დაიდეს.  საქართველოს ტერიტორიაზე განლაგებული სომეხი კოლონისტები სევანის ტბისკენ გავაძევოთ“. როგორც ცნობილია, უმეტესწილად „ჯავახკელი“ სომხები არიან იმათი შთამომავლები, ვინც ამიერკავკასიაში რუსული ჰეგემონიის დამყარების შემდეგ დასახლდა. დღეს ზოგიერთი თანამედროვე ქართველი ავტორი (შ. ვადაჭკორია, გ. მარხულია) სამწუხაროდ, კვლავაც მიიჩნევენ მათ ქართულ მიწაზე რუსული კოლონიალიზმის მემკვიდრეობად. ასეთი სუბიექტური დამოკიდებულების შედეგი იყო ერთ დროს ჯავახელი სომხების მოშორების სურვილი ნებისმიერი, თუნდაც არაადამიანური გზით.

 

მიუხედავად იმისა, რომ ლტოლვილებმა მოახერხეს ჯავახკიდან საკუთარი პირუტყვის გამოყვანა, მისი ნახირი თურქი და ოსი ბანდიტების მუდმივ დარბევას ექვემდებარებოდა. ცალკეული შემთხვევები დაფიქსირდა, როდესაც ძარცვაში ქართული პოლიციაც მონაწილეობდა. ქონების ნაწილის გადარჩენის მიზნით ლტოლვილები ცდილობდნენ რაც შეიძლება სწრაფად გაეყიდათ ეს საქონელი ტიფლისსა და საქართველოს სხვა ქალაქებში. თუმცა საქართველოს ხელისუფლებამ ლტოლვილებს ბაზრებზე ვაჭრობა აუკრძალა და პირუტყვი სპეკულანტებმა თითქმის ჩალის ფასად  გაყიდეს. უფრო მეტიც, ადმინისტრაციამ ლტოლვილებს არ მისცა საშუალება, მიღებული შემოსავლით საქართველოს სოფლებში მარცვლეული ან ფქვილი ეყიდათ. ამ მიკერძოებული დამოკიდებულების შედეგი იყო მასიური შიმშილი, რომელიც ათასობით ჯავახკელ სომეხს დაატყდა თავს. საქართველოს სომხურენოვანი პრესა ცდილობდა მომხდარი ობიექტურად შეეფასებინა. გაზეთ „აშხატავრის“ ფურცლებზე გამოითქვა ვარაუდი, რომ საქართველოს მთავრობა, როგორც ჩანს ცდილობს სომხეთთან ტერიტორიული დავის ჯავახკში გადაჭრას ისე, რომ „არც ერთი ლტოლვილი არ დარჩეს ცოცხალი“.

 

1918 წლის ოქტომბრის ბოლოს ოსმალეთის მთავრობამ საბოლოოდ აღიარა თავისი საბოლოო დამარცხება მსოფლიო ომში. ანტანტის ქვეყნებთან მუდროსის ზავის პირობებით, თურქები ვალდებულნი იყვნენ გაეთავისუფლებინათ კავკასიაში მათ მიერ დაკავებული ტერიტორიები. თურქმა დიპლომატებმა (ოსმალეთის წარმომადგენელმა ტიფლისში აბდულ ქერიმმა და სხვებმა) წამოიწყეს ფარული ინტრიგა, რომლის მთავარი მიზანი საქართველოსა და სომხეთს შორის შეტაკების გამოწვევა იყო. 1918 წლის ნოემბრის ბოლოს თურქეთის წარმომადგენლები ტფილისსა და ერევანში ერთდროულად არწმუნებდნენ საქართველოსა და სომხეთის ხელისუფლებას, რომ ჯავახკი მათ კონტროლქვეშ მოექცეოდა და არა მეზობლებისა. შესაბამისად, დღის წესრიგში მწვავედ დადგა „ჯავახკის“ კუთვნილების და მისი სომეხი მოსახლეობის მუდმივ საცხოვრებელ ადგილზე დაბრუნების საკითხი. ეს მიღწეულ იქნა ჯერ სტამბოლში სომხური დელეგაციის ხელმძღვანელს ა.აჰარონიანსა და ოსმალეთის მთავრობას შორის წინასწარი შეთანხმებით, შემდეგ კი ალექსანდროპოლში (გიუმრი) მდებარე თურქულ სარდლობასთან. თუმცა  ოფიციალურმა ტფილისი ყალბად ეყრდნობოდა რა  თურქულ მხარეს, უარი თქვა ჯავახეთის სომხების რეპატრიაციის საბოლოო ნებართვაზე. მიუხედავად იმისა, რომ 1918 წლის ნოემბერში ბაკურიანის დათოვლილ მთებში ყოველდღიურად 500-მდე ლტოლვილი იღუპებოდა, ცხადი გახდა, რომ ქართულ მხარეს არ ეჩქარებოდა ამ მწვავე საკითხის მოგვარება. გენერალი ა.მაყაშვილი (ბ. მაკაევი), რომლის რაზმს ჯავახეთში შესვლა დაევალა, ბაკურიანში პირადად გამოჩნდა და ლტოლვილებს ულტიმატუმი წაუყენა. სანამ ოფიციალურად დაუშვებდნენ რეპატრიაციას, ამ მაღალჩინოსანმა ქართველმა სამხედრომ მოითხოვა ჯავახკელი სომხებისგან საქართველოს მოქალაქეობის აღიარების წერილობითი დადასტურება. ტიფლისში, როგორც ჩანს, იმედოვნებდნენ, რომ ასე უხერხულად შეძენილ „ფილკინის სიგელს“ წარუდგენდნენ საქართველოში ჩამოსულ ბრიტანულ სამხედრო მისიას, როგორც ერთგვარ მტკიცებულებას ჯავახკზე მათი „უდავო“ უფლებისა. რაც შეეხება ჯავახეთის სომხებს, „დიდმა პოლიტიკამ“  ისინი ტრაგიკული ვითარების მძევლებად უკვე აქცია და სრული გადაშენების პირას მყოფ ხალხს აღარ უნდა გამოეცადათ ბედი.

 

რიგი ქართველი ისტორიკოსებისა (მ. ვაჩნაძე, ვ. გურული, გ. მარხულია და სხვები) ცდილობენ, მთელი პასუხისმგებლობა ქართულ-სომხური ომის გამო, ოფიციალურ ერევანს და სომხეთის რევოლუციური ფედერაციის (ARF) დაშნაკცუტუნის პარტიას დააკისრონ. თუმცა ავიწყდებათ ის ღრმა სინდრომი, რომელიც დაატყდა თავს სომხურ პოლიტიკურ წრეებს, რომლებიც შეესწრნენ „ჯავახკის“ სომხების მასობრივ გადაშენებას. ჯავახეთის სომხების ტრაგედიამ, რომელიც მათ  დაატყდა თავს 1918 წელს, წარუშლელი კვალი დატოვა მათი თანამედროვეების გონებაში, რომლებიც ასევე დარწმუნებულნი იყვნენ, რომ ამაში მონაწილეობდნენ ზოგიერთი ქართველი მოღვაწე „დემოკრატიული რესპუბლიკის ხელისუფლებიდან“. 1918 წლის დეკემბერში მეზობელ ქვეყნებს შორის მოულოდნელად წარმოქმნილი შეიარაღებული კონფლიქტი მხოლოდ აისბერგის მწვერვალი იყო ორმხრივი უნდობლობის ატმოსფეროში, რომელიც უპრეცედენტოდ მტრული გახდა სწორედ  ჯავახკელი სომხების მასობრივი დაღუპვის შემდეგ. ამ მნიშვნელოვან გარემოებას ზემოხსენებული ქართველი ავტორები გულმოდგინედ და თვალთმაქცურად მალავენ, ამავდროულად ავრცელებენ ლიტონ გამონაგონებს ო.კაჩაზნუნის ხელისუფლების ზოგიერთი აგრესიული ზრახვების შესახებ მათი ქვეყნის მიმართ, რაც უკვე ჩვეულებრივი მოვლენაა მათი პუბლიკაციებისთვის.

 

ზემოაღნიშნულის და ზოგადი შეჯამებით შეგვიძლია ვთქვათ, რომ დახურული ისტორიული თემები არ არსებობს. შესაბამისად, აუცილებელია ჩვენი წარსულის ყველაზე პრობლემური საკითხების  ყოვლისმომცველი და ობიექტური განხილვა...“

 

ბენიამინ მაილიანს სურს განიხილოს საკითხები „ყოვლისმომცველად და ობიექტურად“. მაგრამ რატომ არსად არ ახსენა, რომ ეგრეთ წოდებულ "ჯავახკ ლტოლვილთა" აბსოლუტურ უმრავლესობას თავიდანვე სამცხე-ჯავახეთთან არანაირი კავშირი არ ჰქონდა. ის, რომ რეალურად „ჯავახკელი სომხების“ რაოდენობა „ლტოლვილებს“ შორის იყო მცირე და შემდეგ ისინი ძირითადად დაშნაკთა ბანდებში ირიცხებოდნენ გადაბირების შედეგად.

 

სამცხე-ჯვახეთის სომეხი ეროვნების ყველა მცხოვრები ახალგაზრდა ქართული სახელმწიფოს ხელისუფლებამ თავის მოქალაქედ აღიარა და არავითარი დაბრკოლება არ შეუქმნია. მაილიანაც კი იძულებულია ახსენოს საქართველოს ხელისუფლების მოთხოვნა სამცხე-ჯავახეთის სომხებისგან, რომ თავი აღიარონ ქართული სახელმწიფოს ქვეშევრდომებად (თორემ სამცხე-ჯავახეთში გამოჩენილ თურქ სომხებს შეეძლოთ ამის გაკეთება - განსაკუთრებულად ეს არავის შეუმოწმებია).  ასეთ სომხებს თავისუფლად შეეძლოთ გადაადგილება საქართველოს მთელ ტერიტორიაზე.

 

თუმცა სახიფათოა ათიათასობით სომეხი, კბილებამდე შეიარაღებული, დაშნაკი მებრძოლის გამოჩენა ლტოლვილების საფარქვეშ, იმგვარი რაოდენობით, რომელიც აღემატებოდა მაშინდელი ახლად წარმოქმნილი ქართული ჯარის რაოდენობას საქართველოს ტერიტორიაზე. მეტიც, ისინი თავს საქართველოს მოქალაქეებად არ თვლიდნენ და არც შემდგომ აპირებდნენ ამის აღიარებას! საქართველოს ტერიტორიაზე „დიადი სომხეთის“ ასაშენებლად მოვიდნენ! და განსაკუთრებით თუ გავიხსენებთ, რომ დაშნაკებმა იმავე 1918 წელს მოაწყვეს შეიარაღებული აგრესია საქართველოს წინააღმდეგ. სწორედ ამიტომ შეუზღუდა საქართველოს ხელისუფლებამ ამ შეიარაღებულ ბოევიკებს  საქართველოში გადაადგილება.  ასე აკეთებს რეალურად ნებისმიერი სუვერენული სახელმწიფო, რომელიც ზრუნავს თავის უსაფრთხოებაზე.

 

 

გიორგი კვინიტაძე

წაკითხულია : 253


დატოვეთ კომენტარები

(გთხოვთ, კომენტარებში თავი შეიკავოთ რელიგიური, რასობრივი და ნაციონალური დისკრიმინაციის გამოხატვისაგან, ნუ გამოიყენებთ სალანძღავ და დამამცირებელ გამოთქმებს, ასევე კანონსაწინააღმდეგო მოწოდებებს.)

გამოაქვეყნეთ
დასაშვებია 512 სიმბოლოს შეყვანა

ახალი ამბები