ანალიტიკა

„მოსაკლისებულ“ ძველ სომხურ ეკლესიებს ფალსიფიკატორები ანაზღაურებენ საქართველოსა და სომხეთში ქართული ეკლესიების გადაკეთებითა და მითვისებით
04.11.22 17:40

ფილიპ ეკოზიანცი ბოლო დროს აქტიურად ასწავლის თანამემამულეებს სომეხი ხალხის რეალურ ისტორიას და ამგვარად კურნავს სომეხ ხალხს არაჯანსაღი ნაციონალისტური „მეგალომანიისგან“. მან ცოტა ხნის წინ გაავრცელა ვიდეო, რომელშიც ნათქვამია, რომ თითქოსდა "ასობით სომხური ეკლესიის" შესახებ, რომლებიც მდებარეობდა "ძველი დროიდან მოყოლებული აყვავებულ სომხურ ქალაქებში" და დაინგრა "ბარბაროსების შემოსევებისა და მიწისძვრების" შედეგად:

 

 

ამ ვიდეოდან ლოგიკურად შეიძლება დავასკვნათ, რატომ არიან ასე მოწადინებული სომეხი ფალსიფიკატორები არა მხოლოდ ასობით ქართული ეკლესიის მითვისებით საქართველოში, არამედ უკვე მიითვისეს ათობით ქართული ეკლესია დღევანდელი სომხეთის ტერიტორიაზე. ქართული ხუროთმოძღვრების ისეთი მარგალიტები, როგორიც არის ახტალის, კობაირის, ჰნევანკის, სვრეგის, გუჯაბის და მრავალი სხვა მონასტრები, „სომხურ-ქალკედონურად“ არის გამოცხადებული, თუმცა იქ სომხური არაფერია. ამ ტაძრების ყველა წარწერა და ფრესკა ქართულია (გარდა ტაძრებში მოგვიანებით შემოტანილი ხაჭკარებისა). ამრიგად, ათობით „უძველესი სომხური ტაძარი“ მაშინვე გამოჩნდა თვით სომხეთის რესპუბლიკაში „სომხური არქიტექტურის საგანძურის“ სიაში, რომლებსაც საერთო არაფერი აქვთ სომხებთან.

 

 

 

თუ შევადარებთ საქართველოსა და სომხეთის დედაქალაქებს, თბილისს და ერევანს, მაშინ აქ ისტორიისგან შორს მყოფ ტურისტსაც კი აოცებს თბილისში არსებული უძველესი ტაძრების უზარმაზარი რაოდენობა ერევანთან შედარებით. (აქ საკმარისად არის ახალაგებულიც, მაგრამ მათ არავინ აღიქვამს, როგორც „უძველეს ეკლესიებს“). სომხეთის ამჟამინდელ დედაქალაქში ეკლესიების უმეტესობა ახალაგებულია. რა თქმა უნდა, ამ რიმეიქებიდან ბევრი გამოცხადებულია "უძველესად", რომლებიც სავარაუდოდ, "აღდგენილია ძველ საფუძვლებზე" ან "რეკონსტრუირებულია", მაგრამ ფაქტი ფაქტად რჩება, რომ ყველა მათგანი რეალურად გამოჩნდა ქრისტიანობისგან საკმაოდ შორს მდგარი საბჭოთა ხელისუფლების წლებში.

 

მე-19 საუკუნის ისტორიკოსები და მოგზაურები ერევანში, რომელიც გახდა რუსეთის იმპერიის ერევნის პროვინციის ცენტრი (აზერბაიჯანული ირევანი, ირევნის სახანოს ყოფილი დედაქალაქი), ნამდვილად ვერ ხედავენ "სიმრავლეს" "უძველესი დიდებული სომხური ეკლესიებისა”. იყო მეჩეთები, იყო სარდარის სასახლე. აზერბაიჯანული მუსლიმური ხუროთმოძღვრების მრავალი სხვა ძეგლიც იყო, რომლებიც სასტიკად განადგურდა ერევნის „რეკონსტრუქციის“ დროს. მაგრამ განსაკუთრებული მტკიცებულება არ არსებობს ირევნის სომხურ ეკლესიებთან დაკავშირებით.  ეს სრულიადაც არ არის გასაკვირი, რადგან რუსეთის იმპერიის ფარგლებში, სომეხი დევნილების მასიური დასახლების მიუხედავად, ირევანი რჩებოდა ძირითადად აზერბაიჯანულ ქალაქად. ეს, რომ აღარაფერი ვთქვათ იმ ფაქტზე, რომ შემორჩენილ ნახატებში და მოგზაურთა მემუარებში, ირევანი, სანამ რუსეთის იმპერიის შემადგენლობაში შევიდოდა, აშკარად მუსლიმური აზერბაიჯანული ქალაქი იყო.

 

სომეხმა ჩამოსახლებულებმა, ცარისტული ადმინისტრაციის მფარველობით, ერევანში ააშენეს თავიანთი ეკლესიები. მაგრამ ამ ეკლესიებიდან ასევე ცოტაა დარჩენილი ერევანში სომეხი საბჭოთა ლიდერების „უძველესი სიდიადის“ ძიების გამო.

 

ასე, მაგალითად წმინდა სარგისის ეკლესია, როგორც სომხური ეკლესია, თავდაპირველად 1835-1842 წლებში აშენდა. მაგრამ კათალიკოს ვაზგენ I-ის მეფობის დროს ამ საკმაოდ მოკრძალებულ და უკვე დანგრეულ ეკლესიას საფუძვლიანი რეკონსტრუქცია ჩაუტარდა, ვითომ მისი „პირვანდელი დიდებული იერსახის“ „აღდგენის“ მიზნით. ვინაიდან, "ოფიციალური" მითის თანახმად, ეს ეკლესია, "დაარსებული ქრისტიანობის პირველ საუკუნეებში", სავარაუდოდ "დაინგრა 1679 წლის მიწისძვრის შედეგად.

 

 

 

სურბ სარკისის ეკლესიის აღდგენითი სამუშაოები 1972 წელს არქიტექტორ რაფაელ ისრაელიანის მიერ შედგენილი გეგმის საფუძველზე განხორციელდა. ცხადია, რომ რეკონსტრუქცია ჩატარდა სომხური ხუროთმოძღვრების „სიძველესა და სიდიადეზე“ მაშინ გაბატონებული მითის საფუძველზე, რის შედეგადაც კი 1835-42 წწ. ცოტა რამ თუ დარჩა თავად ეკლესიისაგან. ფასადი ანისის ნარინჯისფერი ტუფით იყო მოპირკეთებული და სამკუთხა ნიშებით მორთული. ისრაელიანის გარდაცვალების შემდეგ სამშენებლო სამუშაოები მისმა თანაავტორმა, არქიტექტორმა არწრუნ გალიკიანმა განაგრძო. 1971-1976 წლებში ტაძრის ინტერიერი აღადგინეს. მოეწყო გალერეა გუნდისთვის. ძველი გუმბათი შეიცვალა ახლით, უფრო მაღალით, მრავალწახნაგოვანი ფანჯრისებური კოშკის შპილით. სამრეკლოს მშენებლობა 2000 წელს დასრულდა. შედეგად, დღეს სურბ სარქისის ეკლესია ტურისტებს ეჩვენებათ, როგორც „ძველი სომხური ხუროთმოძღვრების ნიმუშს“, თუმცა მასში საერთოდ არაფერია „უძველესი“, თითქმის არაფერია შემორჩენილი მე-19 საუკუნიდანაც კი. ეს არის 100% ახალაგებული.

 

იგივე რიმეიკი, სავარაუდოდ არის წმინდა იოანე ნათლისმცემლის „უძველესი“ ეკლესია, რომელიც სავარაუდოდ აშენდა 1710 წელს იმ ადგილას, სადაც ოდესღაც სხვა შუა საუკუნეების ეკლესია იდგა, რომელიც დაარსდა 670 წელს და დაინგრა 1679 წელს მიწისძვრის შედეგად. სინამდვილეში ის სავარაუდოდ, იმავე მე-19 საუკუნეში აშენდა. მაგრამ იმ ეკლესიისგანაც აღარაფერი დარჩა. 1979 წელს რაფაელ ისრაელიანმა შეადგინა ტაძრის ფუნდამენტური რეკონსტრუქციის პროექტი და წარუდგინა სრულიად სომეხთა კათოლიკოსს ვაზგენ I-ს. 10 წლის შემდეგ არქიტექტორ არეგის ვაჟმა არქიტექტორ ბაღდასარ არზუმანიანისა და სამოქალაქო ინჟინრის ავეტიკ ტექნეჯიანის მხარდაჭერით დაიწყო პროექტის განხორციელება. მშენებლობას და რეკონსტრუქციას ხელმძღვანელობდა ურბანული დაგეგმარების ინჟინერი მიქაელ ხოჰანისიანი.

 

რეკონსტრუქციის შედეგად აშენდა გუმბათი, გარე კედლები წითელი ტუფით, იატაკი კი მარმარილოთი. ინტერიერის რესტავრაციაზე დიდი სამუშაო გაკეთდა, დასავლეთის მხარეს აშენდა საგუნდო გალერეა, ხოლო მთავარი საკურთხეველი მორთულია ბარელიეფებით. მოგვიანებით აშენდა სამრეკლო. შედეგად, ჩვენ გვაქვს პომპეზური რიმეიკი, რომელიც მასკარადირებულია როგორც „უძველესი სომხური ეკლესია“.  ზუსტად იგივე გადაკეთება ერევნის რამდენიმე სხვა ეკლესიისა, რომლებიც ტურისტულ პუბლიკაციებში "უძველესად" არის ჩამოთვლილი. მაშინ, როცა ისინი საუკეთესო შემთხვევაში თარიღდება მე-19 საუკუნით, აზერბაიჯანულ ირავანსა და მის შემოგარენში სომხების მასობრივი განსახლების დროით, მაგრამ ამ ეკლესიებიდანაც კი, რეკონსტრუქციის გამო (თანაც ფორმალურად ქრისტიანობიდან შორს მდგარი კომუნისტური ხელისუფლების მიერ  ), თითქმის არაფერი. დარჩა.

 

სომეხი ჩამოსახლებულები თბილისშიც დასახლდნენ (ტიფლისი), სადაც ისინი სწრაფად იქცნენ მოსახლეობის უმრავლესობად და მათი წილი მთელი მე-19 საუკუნის მანძილზე ბევრად აღემატებოდა სომხების წილს ერევანში (ერივან-ირავანი). თბილისი (ტიფლისი) იქცა მდიდარი სომეხი ვაჭრებისა და ფინანსური ოლიგარქიის თავშეყრის ადგილად, ამიტომ გასაკვირი არ არის, რომ აქ სომეხი ჩამოსახლებულები ცარისტული ადმინისტრაციის დახმარებით (მეფის რუსეთის ბიუჯეტის ფული) აქტიურად ითვისებდნენ და იტაცებდნენ ძველ ქართულ ეკლესიებს. შედეგად, თბილისში არსებული ეკლესიების სიმრავლეს (როგორც ქართული, ისე „სომხური“ ქცეული) თითქმის ყველა მოგზაური და მკვლევარი აღნიშნავს. მაგრამ ერევნისგან განსხვავებით, ახალი ეკლესიებისა და ახალაგებულების გარდა, თბილისში არის მართლაც უძველესი ეკლესიები, 30-ზე მეტი ეკლესია, რომლებზეც აქტიურად პრეტენზიას აცხადებს სომხური სამოციქულო ეკლესია (სსე).

 

თურმე ეჯმიაძინის მიხედვით, თბილისში უფრო მეტი „უძველესი სომხური ეკლესიაა“, ვიდრე ერევანში. ეკლესიების ჩამორთმევა სომეხი ნაციონალისტების იარაღად იქცა საქართველოს მიმართ ტერიტორიული პრეტენზიებისთვის, რადგან უცხოურ ეკლესიებზე პრეტენზიის გამოცხადების შემდეგ ხომ ისინი მათ მიწებზეც აცხადებენ პრეტენზიებს.

 

 

გიორგი კვინიტაძე

წაკითხულია : 550