"სომხების გენოციდის" შესახებ მითის ერთ-ერთი ავტორი რიჩარდ ოვანისიანი გარდაიცვალა
13.07.23 13:20

2023 წლის 10 ივლისს, 91 წლის ასაკში, გარდაიცვალა სომეხი ნაციონალისტების მიერ ნალოლიავები, ეგრეთ წოდებული „სომხების გენოციდის შესახებ ოსმალეთის იმპერიაში“ მითის ერთ-ერთი მთავარი ისტორიული ფალსიფიკატორი და მითის შემქმნელი, ამერიკელი მეცნიერი, წარმოშობით სომეხი  რიჩარდ ოვანისიანი.

 

რიჩარდ ოვანესიანი იყო სომხეთისა და ახლო აღმოსავლეთის ისტორიის პროფესორი კალიფორნიის უნივერსიტეტში, ლოს-ანჯელესში (UCLA). იგი თავმჯდომარეობდა სომხური ეროვნული ინსტიტუტის აკადემიურ საბჭოს, იყო სომხური შემსწავლელი საზოგადოების დამფუძნებელი წევრი და აირჩიეს მის პრეზიდენტად.

 

რიჩარდ ოვანისიანი ასევე იყო ამერიკის სომხური ასამბლეის და შეერთებულ შტატებში სომხური დიასპორის სხვა საზოგადოებრივი ორგანიზაციების წევრი. 1978-1995 წლებში იყო ფონ გრუნბაუმის ახლო აღმოსავლეთის კვლევების ცენტრის თანადირექტორი.

 

1987 წელს რიჩარდ ჰოვანესიანი გახდა სომხური საგანმანათლებლო ფონდის მიერ დაარსებული UCLA-ის თანამედროვე სომხური ისტორიის განყოფილების პირველი ხელმძღვანელი. აქ ისინი სწავლობენ არა მხოლოდ სომხეთის ისტორიას, არამედ სომხურ ენას მის კლასიკურ, აღმოსავლურ და დასავლურ ვერსიებში, ლიტერატურას, მათ შორის აშშ-ში სომხური დიასპორის ლიტერატურას. აშშ-ს თითქმის თხუთმეტმა უნივერსიტეტის ფაკულტეტზე ისწავლებოდა და ეხლაც ისწავლება სომხურთმცოდნეობის კურსები, სადაც ექვს კურსზე ასწავლიდნენ რიჩარდ ოჰანისიანის ყოფილი სტუდენტები.

 

რიჩარდ ოვანესიანმა დაწერა ათობით მითი - „სამეცნიერო“ სტატია, ოთხტომეული „სომხეთის რესპუბლიკა“ დამატებითი მეხუთე ტომით: „სომხეთი დამოუკიდებლობის გზაზე“ და კვლევა „სომხური ჰოლოკოსტი“ (1980 წ.). მისი რედაქტორობით და მისი მონაწილეობით გამოიცა კრებულები „სომეხთა გამოსახულება ისტორიასა და ლიტერატურაში“ (1981), „სომხების გენოციდი პერსპექტივით“ (1986), „სომხების გენოციდი: ისტორია, პოლიტიკა, ეთიკა“ (1992), „სომხური. ხალხი უძველესი დროიდან დღემდე“ (1997), „მეხსიერება და უარყოფა. სომეხთა გენოციდის საქმე“ (1998 წ.), „წინ გადაადგილება, უკან ხედვა“ (2004) და სხვ.

 

სწორედ ამ ამერიკელმა, რომელიც აღიზარდა  სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიის რეალობიდან უსაზღვროდ შორს, მოახვია თავს სომხებს სომხების ისტორიის „გენოციდური და მრავალტანჯული“ გაგება კალიფორნიაში ცხოვრებისას.

 

რიჩარდ ოვანისიანმა თავისი ისტორიული გაყალბებითა და ჯგუფური კონფლიქტებით ასაბუთებდა არა მარტო მითი „გენოციდის“ შესახებ, არამედ შეადგინა უკიდურესად ტენდენციური „სომხეთისა და სომხების თანამედროვე ისტორია“ ვიწრო ეთნიკურ ნაციონალიზმზე. შედეგად, ჯერ კიდევ სსრკ-ს წლებში, რიჩარდ ოვანისიანი გახდა ერთ-ერთი მთავარი „ტვინის გამრეცხი“ არა მხოლოდ დასავლეთ სომხური დიასპორისა. მისმა ნაწერებმა გავლენა მოახდინა საბჭოთა მოქალაქეებზეც „-იანზე“ დაბოლოებული გვარებით.

 

  პარადოქსია, მაგრამ არა მხოლოდ დამოუკიდებელი სომხეთის რესპუბლიკის, არამედ სომხეთის სსრ-ის ისტორიკოსები თავიანთ ნაშრომებში ხშირად იშველიებდნენ ამერიკელი რიჩარდ ოვანისიანის ნაშრომებს, რომელსაც სჯეროდა ყბადაღებული "გენოციდს". და ეს მიუხედავად "რკინის ფარდისა" და სსრკ-ში მოქმედი ცენზურისა. ამავდროულად, ყველა სხვა ისტორიულ საკითხთან დაკავშირებით, აშშ-სა და სსრკ-ს მეცნიერები საპირისპირო პოზიციებს იკავებდნენ. განსაკუთრებით თანამედროვე და უახლესი ისტორიის საკითხებზე. სსრკ-ში ისტორიკოსებმა ამხელდნენ "დასავლურ" და "ამერიკელ იმპერიალისტებს", აშშ-ში, შესაბამისად, ამერიკელმა ისტორიკოსებმა დაღდასმულად გამოაცხადეს  "საბჭოთა ტოტალიტარიზმი" და "რუსული იმპერიალიზმი" და ა.შ.

 

მაგრამ ყბადაღებული „სომხების გენოციდის“ საკითხებში გვიან სსრკ-ში, სომეხი ეროვნების ისტორიკოსებს ჰქონდათ გასაოცარი ერთსულოვნება „მტრულ“ და „იმპერიალისტ“ ამერიკელ მეცნიერებთან, იგივე რიჩარდ ოვანისიანთან, მიმართებაში. ასევე თურქეთის „დანაშაულის“ საკითხზე. ეს მიუხედავად იმისა, რომ თურქეთი იყო აშშ-ს მოკავშირე ნატოს ბლოკში.

 

  სომხური აგრესიული ნაციონალისტური პროექტის შექმნა, რომელიც, სხვა ისტორიულ მითებთან ერთად, „გენოციდის“ მითს ეფუძნებოდა, ფაქტობრივად, თითქმის აშშ-ისა და საბჭოთა დაზვერვის სამსახურების ერთობლივი ძალისხმევით განხორციელდა. რიჩარდ ოვანისიანის მსგავსი ადამიანების წყალობით, ზღაპრებისა და მითების წყალობით, საკუთარი „უძველესობის“ გარდა სომხებმა შეიტყვეს მათი „უსაზღვრო მრავალტანჯულობის“ შესახებ. და რომ ისინი არიან "გენოციდის მსხვერპლთა შთამომავლები". და ამავე დროს ისინი აღიზარდნენ აგრესიულ თურქოფობიაში და თურქეთის აღმაშფოთებელ სიძულვილში.

 

რიჩარდ ოვანისიანის ვაჟმა რაფიმ ძირითადად გამოიყენა მამის ავტორიტეტი სომეხ ნაციონალისტებში, კარიერული წინსვლისთვის  სომხეთის რესპუბლიკაში. ის 1991-1992 წლებში სომხეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი იყო, 2013 წელს კი საპრეზიდენტო არჩევნებში მიიღო მონაწილეობა, სადაც მაშინდელ პრეზიდენტ სერჟ სარგსიანთან დამარცხდა, მაგრამ 36,75% მოიპოვა.

 

საფრანგეთის საიდუმლო სამსახურები იყვნენ ჩართულნი რაფი ოვანისიანის პოლიტიკური კარიერის პოპულარიზაციაში და, რა თქმა უნდა, მათი „კურთხევის“ გარეშე ის ვერ იქნებოდა ასეთი წარმატებული სომხეთის პოლიტიკაში. თუმცა, რაფი ოვანისიანის ხელისუფლებაში მოყვანისგან „რევოლუციების“ და „მაიდანების“ დახმარებით შეერთებულმა შტატებმა, ყველა შესაძლებლობის მიუხედავად, თავი შეიკავეს . ფრანგები ამტკიცებდნენ, რომ სომხეთს შეეძლო დაკარგა სტაბილურობა სარგსიანის იმ დროს ძლიერი პოზიციების გამო.

 

 

 გიორგი კვინიტაძე

წაკითხულია : 199