ინდოეთი რუსეთს ანაცვლებს, როგორც სომხეთის "იარაღის სპონსორი". იბრძოლებს თუ არა ის „არცახისთვის“?
24.08.23 18:41

რუსეთის აგრესიამ უკრაინის წინააღმდეგ მკვეთრად შეამცირა კრემლის შესაძლებლობა, მხარი დაუჭიროს სომხეთს, მის „მოკავშირეს“ სამხრეთ კავკასიაში. იარაღი, რომელიც მოსკოვს შეეძლო ერევნისთვის მიეწოდებინა, დღეს მას თავად სჭირდება "უკრაინის ფრონტზე". სტოკჰოლმის საერთაშორისო სამშვიდობო კვლევითი ინსტიტუტის შეფასებით, რუსეთი 2011-2020 წლებში სომხეთისთვის უმსხვილესი იარაღის ექსპორტიორი იყო, რომელმაც დროის განმავლობაში ქვეყნის არმიას თითქმის ყველა ძირითადი იარაღი მიაწოდა. მაგრამ უკრაინაში ომის დაწყების შემდეგ, მიწოდება ფაქტობრივად შეწყდა. 2023 წლის მაისში სომხეთი იმასაც კი ჩიოდა, რომ რუსეთი აგრძელებს იარაღის ექსპორტის შესახებ კონტრაქტების დარღვევას, სომხური მხარის მიერ უკვე შეძენილ იარაღთან მიმართებაშიც კი.

შედეგად, რუსეთის ფედერაციის როლი სომხეთის სამხედრო მხარდაჭერაში ეცემა, მაგრამ მკვეთრად გაიზარდა ირანის და ინდოეთის როლი. ერევნის რეჟიმი აქტიურად იარაღდება და სომხეთის გარეგნულად „მშვიდობიანი“ რიტორიკის მიუხედავად, რეგიონში „დიდი ომის“ საფრთხე კვლავ ძალიან მაღალია. შემთხვევითი არ არის, რომ სომხეთის ხელისუფლებამ დაუშვა 2023 წელს თავდაცვის ბიუჯეტის 46%-იანი ზრდა, რამაც ის $1,3 მილიარდამდე გაზარდა და ამ ბიუჯეტის ზრდის მნიშვნელოვანი ნაწილი მოდის ინდოეთიდან იარაღის შესყიდვებზე.

ცნობილი გახდა, რომ ცოტა ხნის წინ რუსეთის ფედერაციამ და ინდოეთმა სომხეთს ირანის ტერიტორიის გავლით დიდი რაოდენობით იარაღი და სამხედრო ტექნიკა გადასცეს. საკუთარი წარმოების იარაღის გადაცემაში თავად ირანიც მონაწილეობდა. ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის (IRGC) სპეცდანიშნულების რაზმის (IRGC) Sepah-e-Qods-ის უცნობმა წყარომ ქუვეითურ გაზეთ Al-Jarida-ს დაუდასტურა ის ფაქტი, რომ ერევანს „დიდი რაოდენობით აღჭურვილობა და საბრძოლო მასალა“ მიაწოდა აზერბაიჯანულ და ირანულ მედიაში ირანის გავლით სომხეთში ინდური სამხედრო მანქანების გადაცემის ვიდეომასალის გამოქვეყნებიდან 2 დღის შემდეგ. მან აღნიშნა, რომ რუსეთის, ირანის და ინდოეთის ერთობლივი გადაწყვეტილების საფუძველზე, ბოლო კვირების განმავლობაში, ირანის ტერიტორიის გავლით სომხეთში გაიგზავნა დიდი რაოდენობით მაღალი ხარისხის იარაღი, მათ შორის უპილოტო თვითმფრინავები, ჯარისკაცების გადასაყვანი მუხლუხებიანი მანქანები, სახმელეთო რაკეტები და „ხმელეთი-ჰაერი“-ს ტიპის რაკეთები, ასევე რუსული და ინდური წარმოების სარადარო სისტემები. მისი თქმით, „ეს ნაბიჯები მიზნად ისახავს ძალთა ბალანსის პოვნას, რათა შეაკავოს აზერბაიჯანი, თურქეთი და ისრაელი და არ დაუშვას მათ მიერ სომხეთის სიუნიქის რეგიონის ოკუპაცია“.

წყარომ ასევე თქვა, რომ ირანის უზენაესმა ლიდერმა ხამენეიმ პირადად გასცა ბრძანება ამის თავიდან ასაცილებლად, „თუნდაც საჭირო გახდეს ირანელი სამხედროების ჩარევა სომხეთის მხარდასაჭერად, თუ იგი წინააღმდეგობას ვერ გაუწევს“. მისი თქმით, ირანის შეიარაღებული ძალების გენერალურმა შტაბმა ხამენეისგან მიიღო ნებართვა ირანელი სომხების მომზადებასა და ერევანში სამხედრო სამსახურში გაგზავნის შესახებ.

გავრცელებულია ინფორმაცია, რომ „IRGC-მ ერთი წლის წინ დაიწყო ირანული წარმომავლობის სომხების წვრთნა ირანული სამხედრო უპილოტო თვითმფრინავების გამოყენებაში, რადგან მათ შეძლეს სწრაფად გაეგოთ მათი ოპერატიული პროგრამები სპარსული ენის ცოდნის წყალობით, განსხვავებით რუსული კადრების წვრთნის დროს წარმოქმნილი სირთულეებისგან."

ირანისა და IRGC-ის აშკარა მიზანია, ყველა საშუალებით, სამხედროების ჩათვლით, ხელი შეუშალონ თურქეთსა და აზერბაიჯანს „დამაკავშირებელი“ ზანგეზურის დერეფნის ფუნქციონირების დაწყებას. როგორც ჩანს, ამ დერეფნის გახსნა არც ინდოეთს აწყობს. პირველ რიგში იმიტომ, რომ დელი შეშფოთებულია თურქეთის, აზერბაიჯანისა და პაკისტანის თანამშრომლობით. ინდოეთს აშკარად ეშინია, რომ ზანგეზურის დერეფანი, ცენტრალური აზიის ქვეყნებისა და პაკისტანზე ეკონომიკურად დამოკიდებული ავღანეთის კომუნიკაციის შესაძლებლობასთან ერთად, მომავალში უფრო მეტ შესაძლებლობას მისცემს თურქეთსა და პაკისტანს კომუნიკაციისთვის.

ინდოეთი და ირანი, როგორც აღმოსავლეთ-დასავლეთის დერეფნის ალტერნატივა, ხელს უწყობენ ჩრდილოეთ-სამხრეთის დერეფანს, რომელიც აკავშირებს ინდოეთის ოკეანეს რუსეთთან და ისინი აპირებენ განავითარონ ის არა ყველაზე მოსახერხებელი მარშრუტით - აზერბაიჯანის, არამედ სომხეთის გავლით. რაც შეეხება ინდოეთის თანამშრომლობას რუსეთის ფედერაციასთან, მას შემდეგ, რაც რუსეთი, უკრაინის წინააღმდეგ აგრესიის გამო, საერთაშორისო იზოლაციაში აღმოჩნდა, მისი სავაჭრო ბრუნვა ინდოეთთან მკვეთრად გაიზარდა. უფრო მეტიც, ინდოეთი სრულად სარგებლობს რუსეთის ფედერაციის რთული მდგომარეობით, ყიდულობს მისგან ნავთობს იაფად, უფრო მეტიც, საკუთარი რუპიით, შემდეგ კი აქტიურად ყიდის რუსული ნავთობის ნაწილს მსოფლიო ბაზარზე უფრო "მყარ" ვალუტაში.

როგორც ჩანს, სომხეთს სურს გახდეს ინდოეთის „გეოპოლიტიკური ნახტომის“ პირველი პრეცედენტი მისი ქვეკონტინენტის გარეთ. ბოლოს და ბოლოს, ჩინეთისგან განსხვავებით, ბოლო დრომდე, ინდოეთი პრაქტიკულად არ ერეოდა თავისგან დაშორებული ქვეყნების საქმეებში.

შემთხვევითი არ არის, რომ 2023 წლის 22 აგვისტოს eurasianet.org-მა გამოაქვეყნა ბერლინში მოღვაწე პოლიტეკონომისტისა და მკვლევარის სვენია პეტერსენის სტატია, რომელიც სპეციალიზირებულია ყოფილ სსრკ-ს ქვეყნებში, სათაურით „პაკისტანი და ინდოეთი არა უშუალოდ იბრძვიან მთიან ყარაბაღში ”:
„ინდოეთსა და პაკისტანს შორის დაპირისპირება ჩვეულებრივ დაკავშირებულია ქაშმირის მიმდინარე კონფლიქტთან. მაგრამ ცოტამ თუ იცის ორი ქვეყნის მზარდი ჩართულობის შესახებ მთიანი ყარაბაღის კონფლიქტში.

სამხრეთ აზიიდან ამ ორი მოწინააღმდეგისთვის ქაშმირის კონფლიქტი გაგრძელდა ყარაბაღში: ორივე სახელმწიფო იარაღს აწვდის დაპირისპირებულ მხარეებს - სომხეთს და აზერბაიჯანს. თუ პაკისტანი აზერბაიჯანის მხარეზე იყო ყარაბაღის პირველი ომის დაწყებიდან 1990-იანი წლების დასაწყისში, ინდოეთი სომხეთისთვის იარაღის მიმწოდებლის როლში მხოლოდ 2020 წელს ყარაბაღის მეორე ომში ერევნის გამანადგურებელი დამარცხების შემდეგ გამოჩნდა.

პაკისტანის მხარდაჭერა აზერბაიჯანისთვის ეხმიანება ისლამაბადის მჭიდრო სტრატეგიულ ურთიერთობას თურქეთთან, ბაქოს მთავარ მფარველთან. პაკისტანის მთავრობა თურქეთის შემდეგ მეორე იყო, რომელმაც აზერბაიჯანის დამოუკიდებლობა სსრკ-ს დაშლის შემდეგ 1991 წელს, სომხეთის დამოუკიდებლობის აღიარების გარეშე აღიარა. გავრცელებული ინფორმაციით, 2016 წლიდან პაკისტანისა და აზერბაიჯანის სამხედრო პერსონალი ატარებს ერთობლივ წვრთნებს და ინარჩუნებს ვრცელ სტრატეგიულ უსაფრთხოების კონტაქტებს.

დაუდასტურებელი ინფორმაციით, პაკისტანის სამხედრო მრჩევლები მონაწილეობდნენ ყარაბაღის მეორე ომში, ტაქტიკურ რჩევებს აძლევდნენ ყარაბაღის მაღალმთიანეთში ოპერაციების შესახებ. ზოგიერთი ექსპერტი თვლის, რომ ისლამაბადმა შესაძლოა აზერბაიჯანს მიჰყიდოს JF-17 საბრძოლო თვითმფრინავები, რომლებიც ჩინეთ-პაკისტანის მიერ ერთობლივად შემუშავდა.

2022 წლის შემოდგომაზე ინდოეთმა გააძლიერა მხარდაჭერა საერთო ჯამში 245 მილიონი დოლარის ღირებულების სომხეთში საარტილერიო სისტემების, ტანკსაწინააღმდეგო რაკეტების და სხვა ტიპის საბრძოლო მასალის გაგზავნით სომხეთში. მაისში ერევანმა გამოაცხადა ახალ დელიში საელჩოს პერსონალში სამხედრო ატაშეს შემოყვანა, რომლის ამოცანებია ორმხრივი სამხედრო თანამშრომლობის გაღრმავება.

ინდოეთის მხრიდან მზარდი მხარდაჭერა შეიძლება გადამწყვეტი ფაქტორი აღმოჩნდეს სომხეთისთვის ყარაბაღში აზერბაიჯანის სტრატეგიული ზეწოლის საპირწონედ. რუსეთი, რომელიც ტრადიციულად იყო ერევნის სტრატეგიული პარტნიორი, ჩაეფლო უკრაინაში მის მიერ გაჩაღებულ საშინელ ომში და ახლა, როგორც ჩანს, არც რესურსი აქვს და არც ნება, დაეხმაროს რეგიონში გრძელვადიანი მშვიდობის დამყარებას. ერევანი იმედოვნებს, რომ ინდოეთის დახმარება საპირწონე იქნება იმ მხარდაჭერისთვის, რომელსაც აზერბაიჯანი იღებს თურქეთიდან, პაკისტანიდან და ისრაელიდან...

ინდოეთი ასევე უყურებს სომხეთს პოტენციური ეკონომიკური შესაძლებლობების თვალსაზრისით. ნიუ დელი იმედოვნებს, რომ შეძლებს გამოიყენოს იარაღის გაყიდვები კავკასიაში რუსეთის სტრატეგიული ყოფნის შემცირებით შექმნილი უფსკრულის ამოსავსებად. თუმცა, სიტუაციას ართულებს ის ფაქტი, რომ თავად ინდოეთი რუსული იარაღის მთავარი იმპორტიორია: მისი სამხედრო ტექნიკის დაახლოებით სამი მეოთხედი რუსეთიდან მოდის. მოსკოვს კი სულ უფრო უჭირს საექსპორტო შეკვეთების შესრულება, რადგან ის ცდილობს აანაზღაუროს ზარალი, რომელიც განიცადა უკრაინაში ბრძოლებში. ამგვარად, ინდოეთის იარაღის ინდუსტრიის წინაშე დგას რთული ამოცანა - დააკმაყოფილოს საკუთარი მზარდი მოთხოვნილებები და ამავე დროს მოამარაგოს სომხეთი“.

ნათელია, რომ ინდოეთს პაკისტანთან „დაპირისპირება“ სამხრეთ კავკასიაში გადააქვს. მაგრამ ინდოეთის ყველა "სამხედრო ხელყოფა" სამხრეთ კავკასიაზე ეყრდნობა იმას, თუ რამდენად გაუმკლავდება რუსეთი იმ გამოწვევებს, რომლებიც ახლა უკრაინის ომს მოაქვს მისთვის. მართლაც, დღეს ინდოეთს უჭირს სომხეთისთვის რუსეთის სრულფასოვანი „იარაღის შემცვლელი“ გახდეს. რომ აღარაფერი ვთქვათ იმაზე, რომ ინდოეთის ჯარი სომხური ინტერესებისთვის ყარაბაღში საბრძოლველად წავიდა.

ამავდროულად, უკრაინის ომის გახანგრძლივება სომეხ რევანშისტებს „მძიმე მდგომარეობაში“ აყენებს, თუ ისინი ამ ომიდან ყარაბაღში სამშვიდობოების მანდატის დასრულებამდე ვერ გამოვლენ. შემდეგ კი სამხედრო გზით რუსეთის ან თუნდაც ირანისა და ინდოეთის დახმარებით „არცახის გადარჩენის“ ყველა მცდელობა უშედეგო იქნება.

მიუხედავად ამისა, სომხურ რევანშისტურ წრეებს შეუძლიათ შეგნებულად გაათამაშონ ინდოეთის ინტერესი რუსეთთან თანამშრომლობისა და დერეფნების ფორმირებისთვის, რათა რუსეთ-ინდო-ირანული ალიანსი დაუკავშირონ "სომხების "გენოციდისგან" გადარჩენისთვის დაღვრილ სისხლს. მეტიც, საკუთარ იარაღთან დაკავშირებული პრობლემების შემთხვევაშიც კი, ინდოეთი უკვე ცდილობს ჩაანაცვლოს რუსეთი სომხეთისთვის იარაღის მიწოდებით.

„დიდი ომი“ ყარაბაღისთვის, განსაკუთრებით რუსეთის, ირანის და ინდოეთის ერთობლივი მონაწილეობით, პირდაპირ საფრთხეს უქმნის საქართველოს უსაფრთხოებასა და სახელმწიფოებრიობას. რუსეთის ფედერაციას შეუძლია მთლიანად გაანადგუროს ქართული სახელმწიფოებრიობა. კრემლი უკვე იმუქრება, რომ აფხაზეთისა და სამაჩაბლოს ოკუპაციისგან მათ პირდაპირ ანექსიაზე გადავა. რუსეთის ფედერაციის ექს-პრეზიდენტმა დიმიტრი მედვედევმა, რომელმაც 2008 წელს აღიარა სეპარატისტების „დამოუკიდებლობა“, ცოტა ხნის წინ ცალსახად გაახმოვანა ეს პერსპექტივა. გარდა ამისა, „არცახის სომხების გადასარჩენად“ რუსეთის ფედერაციას შეუძლია გაარღვიოს „სამხედრო დერეფანი“ საქართველოს დანარჩენი ტერიტორიის გავლით, ამავდროულად, ჩრდილოეთ-სამხრეთის დერეფანი გაჭრას მის ქართულ ნაწილში.

ალექსანდრე გედევანოვი

წაკითხულია : 460