გააცნობიერა თუ არა სომხეთმა, რომ მას მშვიდობაზე დათანხმება სჭირდება, სანამ „კარგ გარიგებებს“ სთავაზობენ? სერბული გამოცდილება  
12.12.23 13:30

2023 წლის 7 დეკემბერს აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტის ადმინისტრაციამ და სომხეთის რესპუბლიკის პრემიერ მინისტრის აპარატმა ერთობლივად გააკეთეს განცხადება, სადაც ნათქვამია შემდეგი:

 

„სომხეთის რესპუბლიკა და აზერბაიჯანის რესპუბლიკა თანხმდებიან, რომ არსებობს ისტორიული შესაძლებლობა რეგიონში დიდი ხნის ნანატრი მშვიდობის მისაღწევად. ორივე სახელმწიფო ურთიერთობების მოწესრიგების განზრახვას ადასტურებს განზრახვას და სუვერენიტეტისა და სუვერენიტეტის პრინციპებისა და ტერიტორიული მთლიანობის  პატივისცემაზე დაყრდნობილი სამშვიდობო ხელშეკრულება დადოს.

 

სომხეთის რესპუბლიკის პრემიერ-მინისტრის აპარატსა და აზერბაიჯანის რესპუბლიკის პრეზიდენტის ადმინისტრაციას შორის მოლაპარაკებების შედეგად ორ სახელმწიფოს შორის ნდობის გასამყარებლად მნიშვნელოვანი ნაბიჯების გადადგმაზე მიღწეულ იქნა შეთანხმება.

 

ჰუმანიტარულ ღირებულებებზე დაყრდნობითა და კეთილგანწყობის ნიშნად აზერბაიჯანის რესპუბლიკა 32 სომეხ სამხედროს ათავისუფლებს.

 

თავის მხრივ, სომხეთის რესპუბლიკაც ჰუმანიტარული ღირებულებებით ხელმძღვანელობით და კეთილგანწყობის ნიშნად ორ აზერბაიჯანელ სამხედროს ათავისუფლებს.

 

კეთილგანწყობის ნიშნად, სომხეთის რესპუბლიკა გამოხატავს მხარდაჭერას აზერბაიჯანის რესპუბლიკის მიერ წარდგენილ განცხადებაზე გაეროს კლიმატის ცვლილების ჩარჩო კონვენციის (“COP29”) მხარეთა კონფერენციის 29-ე სესიის მასპინძლობის შესახებ და საკუთარ კანდიდატურას ხსნის. სომხეთის რესპუბლიკა და აზერბაიჯანის რესპუბლიკა იმედს გამოთქვამენ, რომ აღმოსავლეთ ევროპის ჯგუფის სხვა ქვეყნებიც მხარს დაუჭერენ აზერბაიჯანის რესპუბლიკის განცხადებას კონფერენციის მასპინძლობის შესახებ. ნიშნად კეთილგანწყობისა, აზერბაიჯანის რესპუბლიკა მხარს უჭერს სომხეთის რესპუბლიკის კანდიდატურას აღმოსავლეთ ევროპის ჯგუფის „COP“-ის ბიუროს წევრობისთვის.

 

სიმბოლურია ამგვარი განცხადების გაკეთება, თანაც ორმხრივის, ყოველგვარი მესამე მხარის - შუამავლის გარეშე. როგორც ჩანს, ერევანში საბოლოოდ მიდიან იმ მარტივ ჭეშმარიტებამდე, რომ მშვიდობიანი მოლაპარაკება აუცილებელია, როდესაც არის მოლაპარაკების შესაძლებლობა. ამგვარი შესაძლებლობის ხელიდან გაშვება არ შეიძლება.

 

ნიკოლ ფაშინიანის აპარატისა და ილჰამ ალიევის ადმინისტრაციის ერთობლივი განცხადება უნდა გავიგოთ, როგორც სომხეთის მზაობა, უმოკლეს ვადებში დადოს სამშვიდობო ხელშეკრულება აზერბაიჯანთან და გამართოს ბაქოსთან პირდაპირი დიალოგი ასეთი შეთანხმების დასადებად.

 

დაგვიანებულად, მაგრამ მაინც, ერევანმა „ყარაბაღის გაკვეთილი“ გაითავისა. შეგახსენებთ, რომ ჰაიელი „არცახის“ სეპარატისტები ბოლო წუთამდე „დროს წელავდნენ“. მათ უარყვეს აზერბაიჯანის სამშვიდობო ინიციატივები, უარი თქვეს მათი უკანონო ორგანოებისა და შეიარაღებული ბანდების დაშლაზე და არც კი აპირებდნენ ყარაბაღის რეგიონის ჰაის მოსახლეობის აზერბაიჯანში რეინტეგრაციის პროცესის დაწყებას. საბოლოოდ კი ყველაფერი დაკარგეს.

 

დღეს სომხეთის ყველაზე ნაციონალისტურად მოაზროვნე პოლიტიკოსებსაც კი ესმით, ყარაბაღის ჰაიელები აზერბაიჯანის წინადადებას რომ დაყაბულებოდნენ, ყარაბაღში ნამდვილად იცხოვრებდა საკმაოდ დიდი ჰაის თემი და ერევნის ხელისუფლებას ყარაბაღიდან წასული ჰაის დასახლების პრობლემები არ ექნებოდა.

 

მაგალითად, რა მოხდებოდა, თუ სამშვიდობო შეთანხმების დადებისთანავე, 44-დღიანი ომის შედეგების შემდეგ, ყარაბაღელი ჰაიები აზერბაიჯანში რეინტეგრაციის შესახებ მოლაპარაკებებს  გამართავდნენ და ამ მიმართულებით კონკრეტულ ნაბიჯებს გადადგამდნენ? მით უმეტეს, ამისთვის ყველა შესაძლებლობა არსებობდა. ბოლოს და ბოლოს, ჰაებისთვის იმაზე უარესი არაფერი მოხდებოდა, ვიდრე მოხდა აზერბაიჯანის კონტრტერორისტული ოპერაციის შემდეგ - ეს აშკარაა!

 

ბევრი აზერბაიჯანის მოქალაქეობას მშვიდად მიიღებდა და ყარაბაღში დარჩებოდა, ზოგიც სახლ-კარს წყნარად გაყიდდა და მშვიდად გადავიდოდა ახალ ადგილას საცხოვრებლის შესაძენად და დასამკვიდრებლად. არ არის საჭირო დემაგოგია და „ექსპერტების“ ცრუ მოსაზრებები, რომ თითქოს „ომის შემდეგ სომხებსა და აზერბაიჯანელებს შორის შერიგება შეუძლებელია“. მსოფლიო გამოცდილება გვიჩვენებს, რომ შესაძლებელია ხალხების შერიგება მშვიდობისა და მშვიდობიანი თანაცხოვრების სურვილისკენ სწრაფვით.

 

აი, ერთი ნათელი მაგალითი: ხორვატიაში, სერბეთის საზღვარზე, არის ქალაქი ვუკოვარი. იგი ცნობილი გახდა ხორვატიის სამოქალაქო ომის დროს სერბებსა და ხორვატებს შორის სასტიკი ბრძოლით, რომელიც სერბეთის მხარდაჭერით ადგილობრივმა სერბმა სეპარატისტებმა სეპარატისტული სერბული „ავტონომიის“ შექმნის მიზნით ხორვატიის სერბული მოსახლეობით დასახლებულ ნაწილში წამოიწყეს, მისი შემდგომი გამოყოფის მიზნით.

 

ამ ომის დროს სერბეთის ძალებმა ხორვატიის მოსახლეობის სრული ეთნიკური წმენდა განახორციელეს. თუ 1991 წლის მონაცემებით მოსახლეობის 43% ხორვატი იყო, 37% სერბი, მაშინ ქალაქისთვის ბრძოლების შემდეგ დანგრეულ ვუკოვარში ხორვატები თითქმის აღარ დარჩნენ. სერბმა სეპარატისტებმა ბელგრადის მილოშევიჩის რეჟიმის მხარდაჭერით შექმნეს ე.წ. „სერბეთის ავტონომიური ოლქი სლავონია, ბარანია და დასავლეთ სირმიუმი“, რომელიც სერბეთის სხვა სეპარატისტულ ანკლავებთან ერთად, 1991 წლის ბოლოს შევიდა სეპარატისტული ერთეულის, ე.წ. „სერბსკა კრაინეს რესპუბლიკის“ შემადგენლობაში.

 

თუმცა, „სერბსკა კრაინეს რესპუბლიკის“ უმეტესი ნაწილი ხორვატიის არმიამ 1995 წელს ოპერაციის „შტორმის“ დროს დააბრუნა. და მიუხედავად იმისა, რომ ვუკოვარი მაშინ სერბებს დარჩა (როგორც ხანკენდი ჰაიებისთვის 44-დღიანი ომის შემდეგ), სერბი სეპარატისტებისთვის და მათ უკან მყოფი სერბებისთვის აშკარა გახდა, რომ ისინი ვერ შეძლებდნენ უცხო ტერიტორიის შენარჩუნებას. შედეგად, სეპარატისტული „სერბეთის რეგიონის“ ნარჩენების ხორვატიაში მშვიდობიანი რეინტეგრაციის შესახებ მიღწეული იქნა შეთანხმება.

 

სერბეთის ქვედანაყოფების მიერ ოკუპირებული ტერიტორიები, მათ შორის ვუკოვარი, 1998 წელს მშვიდობიანად იქნა რეინტეგრირებული ხორვატიაში, ამ დროს ქალაქის ფართომასშტაბიანი აღდგენა დაიწყო. სერბეთმა უარი თქვა სეპარატიზმის მხარდაჭერაზე მეზობელი ქვეყნების ტერიტორიაზე (ხორვატიასა და ბოსნიაში), მაგრამ საგარეო ტერიტორიაზე სეპარატიზმის ასეთმა მხარდაჭერამ უარყოფითი როლი მაინც ითამაშა სერბეთისთვის. ბოლოს და ბოლოს, კოსოვოში ალბანელებს კითხვა გაუჩნდათ - რატომ აძლევენ ხორვატიასა და ბოსნიაში სერბებს უფლებას ჰქონდეთ საკუთარი „დამოუკიდებელი სახელმწიფოები“, ჩვენ კი არა? შედეგად, დაიწყო კოსოვოს კონფლიქტი, რომელიც ჯერ არ მოგვარებულა.

 

რაც შეეხება ხორვატიაში სერბული სეპარატისტულ ტერიტორიებს, ომისა და ეთნიკური წმენდის დროს თითქმის ყველა ხორვატი გაიქცა ქალაქ ვუკოვარიდან, მაგრამ მშვიდობიანი რეინტეგრაციის შემდეგ, მათი ნაწილი ქალაქში დაბრუნდა. ზოგიერთმა სერბმა ვუკოვარი 1998 წლის შემდეგ დატოვა, მაგრამ უმეტესი ნაწილი დარჩა.

 

2001-ლი წლის აღწერის მიხედვით ხორვატები მოსახლეობის 57,5%-ს შეადგენდნენ, სერბები კი 32,9%-ს. 2011 წლის აღწერის მიხედვით ხორვატები მოსახლეობის 57,3%-ს შეადგენდნენ, სერბები კი 34,9%-ს, ე.ი. სერბების წილმა თითქმის მიაღწია ომამდელ დონეს.

 

მიუხედავად ამისა, სწორედ აქ, ვუკოვარში ხალხების შერიგება შედგა. ამას სერბეთის გონივრულმა პოლიტიკამ ხელი შეუწყო, რომელმაც სეპარატიზმისა და ტერიტორიული პრეტენზიების მხარდაჭერაზე მეზობლის მიმართ ხელი აიღო. ვუკოვარის სერბებმა ხორვატიის მოქალაქეობა მიიღეს, მასთან დაკავშირებული ყველა უფლება აქვთ და თავს შესანიშნავად გრძნობენ ხორვატიის მოქალაქეების ყოველგვარი „სტატუსის“ გარეშე.

 

ყარაბაღელ ჰაიებსაც შეეძლოთ ასე ეცხოვრათ. მათ და მათ ერევნელ  მფარველებს რომ ჭკუა ჰყოფნოდათ და 2020 წლის ნოემბრის შემდეგ დაუყოვნებლივ დაეწყოთ მშვიდობიანი რეინტეგრაცია აზერბაიჯანში. ამის ნაცვლად, ისინი რუსეთს, საფრანგეთს, ირანს, რუბენ ვარდანიანს მიენდნენ და უბრალოდ „ამაოდ დაკარგეს დრო“ იმთავითვე განწირულ მცდელობებზე, გადაერჩინათ სეპარატისტული პროექტი. ნაცვლად იმისა, რომ იგივე სერბებისგან აეღოთ მაგალითი იქ, სადაც ეს საჭიროა.

 

შედეგად, დღეს ვუკოვარში სერბები ცხოვრობენ, ხანკენდში კი პრაქტიკულად აღარავინ დარჩა. მიუხედავად იმისა, რომ აზერბაიჯანი კვლავ იწვევს ყარაბაღში დაბადებულებს, რომ დაბრუნდნენ და მიიღონ მოქალაქეობა.

 

ძალზე სიმბოლურია, რომ აზერბაიჯანისა და სომხეთის უმაღლესი თანამდებობის პირების ადმინისტრაციების ერთობლივი განცხადების შემდეგ, სადაც ხაზგასმული იყო მშვიდობისაკენ სწრაფვის ორმხრივი სურვილი, 2023 წლის 10 დეკემბერს აზერბაიჯანის პრეზიდენტი ილჰამ ალიევი სერბეთს სამუშაო ვიზიტით ეწვია, სადაც მან, სერბეთისა და ბულგარეთის პრეზიდენტებთან ერთად, სერბეთ-ბულგარეთის გაზის ინტერკონექტორის გახსნის ცერემონიაში მონაწილეობა მიიღო, რომელიც ძირითადად აზერბაიჯანიდან და კასპიის რეგიონის გაზით შეივსება.

 

სხვათა შორის, სერბეთსა და ბულგარეთს ახლო წარსულში ერთმანეთთან ტერიტორიული პრეტენზიები ჰქონდათ და  ერთმანეთს პირველ და მეორე მსოფლიო ომებში ებრძოდნენ, მაგრამ დღეს მათ ყველა წინააღმდეგობა წარმატებით გადაჭრეს, სცნეს საერთაშორისოდ აღიარებული საზღვრების ხელშეუხებლობა ერთმანეთის წინაშე და მშვიდობიანად ურთიერთთანამშრომლობენ, მათ შორის, ტრანზიტთან დაკავშირებულ საკითხში.

 

ერევანმა საბოლოოდ უნდა გააცნობიეროს, რომ თუ ისინი გააგრძელებენ ტერიტორიულ პრეტენზიებს მეზობლების მიმართ, სამშვიდობო წინადადებებზე უარს იტყვიან და ამავე დროს დაეყრდნობიან შორეულ „მოკავშირეებს“, სეპარატისტული „არცახის“ ბედი შესაძლოა განმეორდეს სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე, რომელიც აზერბაიჯანის ისტორიულ მიწებზე შეიქმნა. აზერბაიჯანს შეუძლია თავადვე აღდგეს უფლებების დასაცავად, თუ არ იქნება მშვიდობიანი მორიგება და ამ ტერიტორიების ძირძველი მოსახლეობის საკუთარ სახლებში დაბრუნების უფლება კვლავ ასე უხეშად და ტოტალურად დაირღვევა. მით უმეტეს, აზერბაიჯანი სთავაზობს ყარაბაღელ ჰაიებს დაბრუნებას და მოქალაქეობის მიღებას, თუმცა არსად ჩანს ერევნის საპასუხო შეთავაზება სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიიდან გაძევებული აზერბაიჯანელებისთვის.

 

სომხეთსა და აზერბაიჯანს შორის მშვიდობა დღეს უნდა დაიდოს და დღესვე უნდა მოხდეს შეთანხმება კომუნიკაციების განბლოკვაზე და დევნილთა და იძულებით გადაადგილებულთა დაბრუნების უფლებებზე. სომხეთის ინტერესებშია, რომ ეს პროცესი არ გადადოს და ამაოდ არ დაიიმედოს თავი.

 

გიორგი კვინიტაძე

წაკითხულია : 145