ანალიტიკა

მართლმადიდებლური პანთურქიზმი და უძველესი ავტოკეფალური თურქული ეკლესიის - ალბანეთის საკათალიკოსოს აღორძინება 
02.02.24 18:20

2024 წლის 26 იანვარს მოსკოვისა და სრულიად რუსეთის უწმინდესისა და სრულიად რუსეთის პატრიარქის - კირილის ლოცვა-კურთხევით მოსკოვის ვისოკო-პეტროვსკის სტავროპეგიული მონასტრის ნარიშკინის პალატაში, კრუტიცისა და კოლომნას მიტროპოლიტ პაველის, მოსკოვის საპატრიარქოს ეპარქიის ოფისის ხელმძღვანელის თავმჯდომარეობით, საზღვარგარეთ „მახლობელ“ ქვეყნებში“, პირველი სამუშაო შეხვედრა გაიმართა მართლმადიდებელ თურქთა ყრილობის მოსამზადებლად.

 

მართლმადიდებელ თურქთა კონგრესის მომზადების შეხვედრას ესწრებოდნენ ტაშკენტისა და უზბეკეთის მიტროპოლიტი ვიკენტი, გორნო-ალთაისა და ჩემალის მთავარეპისკოპოსი კალისტრატი, ვოლგოდონსკისა და სალსკის ეპისკოპოსი ანტონი, ლუხოვიცკის ეპისკოპოსი ევთიმი. 

 

შეხვედრაში მონაწილეობა მიიღეს იაკუტის ეპარქიის, ყაზანის სასულიერო სემინარიის, ყაბარდო-ბალყარეთის რესპუბლიკის, ბაშკორტოსტანის რესპუბლიკის, თათარსტანის მიტროპოლიის, ჩუვაშეთის მიტროპოლიის, ყაზახეთის, ბუზულუკის ეპარქიისა და მართლმადიდებელ თათართა კავშირის წარმომადგენლებმა.

 

მოგეხსენებათ, თურქი ხალხების უმრავლესბა ასოცირდება მართლმადიდებლობასთან. თურქი ხალხების უმრავლესობა, როგორიცაა გაგაუზები, ჩუვაშები და იაკუტები, მართლმადიდებლები არიან. ასევე, მართლმადიდებლობას აღიარებს ალთაების, ხაკასების, შორების, თათრების (კრიაშენები და ნაგაიბაკები) მნიშვნელოვანი ნაწილი. 

 

აღარაფერს ვამბობთ იმაზე, რომ სულ უფრო მეტი მართლმადიდებელი ქრისტიანი ჩნდება ტრადიციულად მაჰმადიან თურქ ხალხებს შორის - ყაზახები, ყირგიზები, აზერბაიჯანელები, ბაშკირები, უზბეკები. გარდა ამისა, მართლმადიდებლობა არის მოქალაქეთა მეორე რელიგია ისლამის შემდეგ ისეთ თურქულ ქვეყნებში, როგორიცაა ყაზახეთი, აზერბაიჯანი, ყირგიზეთი, უზბეკეთი, თურქმენეთი; ამ ქვეყნების მართლმადიდებლები, თუნდაც არათურქული წარმოშობის, თანდათან გადადიან თურქულ ენაზე, ეზიარებიან თურქულ კულტურას და თავს ყაზახეთად, აზერბაიჯანელად და ა.შ.  – ე.ი. თურქებად - თვლიან.

 

მეტად სიმბოლურია ის, რომ ისეთი მნიშვნელოვანი ღონისძიების მომზადებას, როგორიც არის მართლმადიდებელ თურქთა ყრილობაა, ხელმძღვანელობდა ყაზახეთის მკვიდრი, კრუტიცკისა და კოლომნას მიტროპოლიტი პავლე. საქმე იმაშია, რომ კრუტიცკისა და კოლომნას ეპარქიების ორიგინალური სახელია სარაისკაია. ის ისტორიულად განვითარდა ჯოჩის ულუს - ოქროს ურდოს მიწებზე, ხოლო სარაის ეპისკოპოსების რეზიდენცია თავდაპირველად ამ სახელმწიფოს დედაქალაქი - ქალაქი სარაი-ბატუ იყო. ამ ეპარქიის სამრევლოს წარმოადგენდნენ ჯოჩის ულუს მართლმადიდებელი თურქები, რომელთაგან ზოგიერთი მოგვიანებით სლავიზირებული იყო - ეს ცნობილი კაზაკები არიან.

 

ოქროს ურდოს და მისი დედაქალაქი სარაის დარბევისა და დაცემის შემდეგ, სარაის ეპისკოპოსებმა გადაიტანეს რეზიდენცია მოსკოვის მახლობლად მდებარე სოფელ კრუტიცში. მატიანე მოწმობს, რომ მიტროპოლიტ იონას (1448-1461) დროს 1454 წელს „დასუსტებული ურდოდან სარაის ეპისკოპოსი ვასიანე გადავიდა საცხოვრებლად მოსკოვის კრუტიცში“, ნოვოსპასკის მონასტრის მახლობლად. ასე ჩამოყალიბდა მოსკოვის სარაის ეპისკოპოსთა კრუტიცის მეტოქი (სამონასტრო ეკლესია).

 

ეპარქიის ძირითადი ტერიტორია კი კვლავ მდებარეობდა ჯოჩის ყოფილი ულუსის მიწებზე, მის მრევლს დონელი და სხვა კაზაკები წარმოადგენდნენ. მას ჯერ სარსკაია (ე.ი. სარაისკაია) და პოდონსკაია ერქვა, ხოლო 1742 წლიდან ასევე კრუტიცკაია. ამ დროიდან ეპისკოპოსი, შემდეგ კი კრუტიცკის მიტროპოლიტი (ე.ი. სარაისკი) - ფაქტობრივად, რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის იერარქიის მეორე პირი გახდა.

 

ცოტამ თუ იცის, რომ რეალურად მსოფლიოში ერთ-ერთი უძველესი ავტოკეფალური მართლმადიდებლური ეკლესია იყო თურქული - კავკასიის ალბანეთის ეკლესია ან ალბანეთის საკათალიკოსო. და სწორედ მართლმადიდებელი თურქების ყრილობაზე შეიძლება დადგეს საკითხი ამ უძველესი ავტოკეფალური მართლმადიდებლური ეკლესიის აღორძინების შესახებ, რომლის მრევლიც შეიძლება გახდეს 200 ათასზე მეტი მართლმადიდებელი აზერბაიჯანში. ალბანეთის საკათალიკოსოს უნდა დაუბრუნდეს ისტორიულად მისი კუთვნილი სიწმინდეები - უძველესი ეკლესიები და მონასტრები, უპირველეს ყოვლისა, განთავისუფლებული აზერბაიჯანული ყარაბაღის ტერიტორიაზე.

 

მედიასაშუალებები და ონლაინ რესურსები უკვე გამოეხმაურა მართლმადიდებელი თურქების კონგრესის მომზადებას. ამის შესახებ, კერძოდ, „ნეზავისიმაია გაზეტა“ და ტელეგრამის არხი „შავ-თეთრი“ წერენ: „მართლმადიდებლური პანთურქიზმი შედარებით ახალი იდეაა რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიისთვის“. მართლმადიდებლობისთვის, თუ გავიხსენებთ ალბანეთის საკათალიკოსოს ისტორიას, მართლმადიდებლური პან-თურქიზმი, ზოგადად, თავდაპირველი იდეა იყო. შემთხვევითი არ არის, რომ მართლმადიდებელი ალბანელი კათალიკოსის რეზიდენცია მე-6-7 საუკუნეებში იმდროინდელი თურქული სამყაროს საკვანძო ქალაქში - დერბენტში იყო.

 

„შავ-თეთრი“ ასევე წერს შემდეგს:

 

„ბოლო დრომდე ტრადიციულად მუსლიმ ხალხებში მისიონერობა საპატრიარქოში თითქმის ტაბუდადებულ თემად ითვლებოდა. „მაჰმადიანურ“ რეგიონებში ეპარქიებთან მიმართებაში ითვლებოდა, რომ საუბარი იყო მხოლოდ რუსების მისიაზე. ამ ფონზე, მღვდელი დანიილ სისოევი, რომელიც ღიად მოუწოდებდა მუსულმანებს მართლმადიდებლობაზე მოქცევისაკენ და 2008 წელს ტერორისტმა მოკლა, რუსეთის მართლმადიდებლურ ეკლესიაში „ზანგის“ როლს ასრულებდა.

 

ახლა ტაბუ ალბათ მოიხსნა. მამა დანიელის მკვლელობიდან 15 წლის შემდეგ, მისი შეხედულებები მუსლიმებში მისიის შესახებ არსებითად დემარგინალიზებულია. ვისოკო-პეტროვსკის მონასტერი აირჩიეს შტაბ-ბინად მართლმადიდებელი თურქების კონგრესის მოსამზადებლად, ანუ მისიონერული განყოფილების ადგილად. საუბარი კონკრეტულად მისიონერულ საქმიანობას ეხება“.

 

მნიშვნელოვანია არა მხოლოდ მისიონერული საქმიანობა. მნიშვნელოვანია უკვე არსებული მართლმადიდებელი თურქების საეკლესიო და ნორმალური საეკლესიო ცხოვრების ორგანიზება. ასევე, თურქულ და იმ ქვეყნებში, სადაც თურქული მოსახლეობის მნიშვნელოვანი ნაწილი ცხოვრობს, მართლმადიდებლური თემების აღორძინება. აუცილებელია თურქულ ენებზე ღვთისმსახურების აღდგენა და საეკლესიო ცხოვრებაში შემოტანა, ძველი თურქული ტაძრებისა და თურქული მონასტრების აღორძინება. ამგვარი სამუშაო კი უნდა მოხდეს ისტორიული მართლმადიდებლური კავკასიის ალბანეთის მიწებზე.

 

აზერბაიჯანის მართლმადიდებლები აუცილებლად მიიღებენ მონაწილეობას თურქ-მართლმადიდებლების ყრილობაში. ხოლო აზერბაიჯანის მართლმადიდებლური თემი მართლმადიდებელი თურქი ძმების დახმარებაზე ამყარებს იმედებს კავკასიის ალბანეთის უძველესი ავტოკეფალური მართლმადიდებლური ეკლესიის კულტურული და სულიერი მემკვიდრეობის დაცვის საკითხში, რომელზეც უკანონოდ აცხადებს პრეტენზიებს მონოფიზიტური ეჩმიაძინი.

 

მონოფიზიტთა და კათოლიკეთა უკანონო პრეტენზიების ფონზე, აუცილებელია სოლიდარობა და ქმედებების კოორდინაცია მართლმადიდებელ თურქებთან და მართლმადიდებელ საქართველოსთან. ეჩმიაძინი ხომ უკანონოდ ამტკიცებს პრეტენზიას საქართველოს ტერიტორიაზე არსებულ 442 მართლმადიდებლურ ეკლესიაზე, ვატიკანი კი პრეტენზიას უყენებს კიდევ 23 თითქოს „სომხურ-კათოლიკურ“ და 6 თითქოს „კათოლიკურ“ ეკლესიას საქართველოში. ამავდროულად, ჰაი ლობის პროვოკატორებს სურთ განხეთქილების შექმნა მართლმადიდებელ ქართველებსა და თურქ ხალხებს შორის. მართლმადიდებელ ქართველებს უნდა ჰქონდეთ მეტი ჭეშმარიტი ინფორმაცია, როგორც მათი მორწმუნე თურქი ძმების, ასევე მართლმადიდებელი ეკლესიის თურქ ხალხებთან და სახელმწიფოებთან ისტორიული ურთიერთობების შესახებ.

 

 

გიორგი მაზნიაშვილი

წაკითხულია : 496