ანალიტიკა

ჰაიელთა თავდასხმა საქართველოზე „რელიგიურ ნიადაგზე“ - მოსალოდნელისამებრ
11.02.24 10:00

ჰაის ნაციონალისტებმა შეტევა განახორციელეს „რელიგიურ ფრონტზე“ მას შემდეგ, რაც, მათი ლობის წაქეზებით, აშშ-ს სახელმწიფო დეპარტამენტმა აზერბაიჯანი „რელიგიის თავისუფლების დამრღვევი“ ქვეყნების „შავი სიის კანდიდატად“ დაასახელა. ცოტას თუ სჯეროდა, რომ პირველ საინფორმაციო დარტყმას არა აზერბაიჯანს, არამედ საქართველოსა და საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას მიაყენებდნენ.

 

ცნობილია, რომ ჰაის (სომხური) სამოციქულო ეკლესიამ (სსე), ცენტრით ეჯმიაძინში, და სომეხმა კათოლიკეებმა, რომლებიც ვატიკანს ექვემდებარებიან, ერთობლივად განაცხადეს ოფიციალური პრეტენზია საქართველოს ტერიტორიაზე არსებულ 465 ქართულ ეკლესიაზე. აქ არ არის გათვალისწინებული ის, რომ სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიაზე არსებული ყველა ქართული ეკლესია-მონასტერი, გამონაკლისის გარეშე, ეჯმიაძინმა მიითვისა. 44-დღიან ომში სომხეთის დამარცხებამ და შემდეგ სეპარატისტული „არცახის“ საბოლოო ლიკვიდაციამ დროებით შეაჩერა ჰაის აგრესია საქართველოს წინააღმდეგ „რელიგიურ ფრონტზე“. როგორც გაირკვა, ჰაი ნაციონალისტები უბრალოდ „მომენტს ელოდნენ“.

 

საქართველოსთვის „ევროკავშირის წევრის კანდიდატის“ სტატუსის მინიჭება, რომელიც ძირითადად სომხეთის მფარველის, საფრანგეთის თანხმობით მოხდა, ჰაი ნაციონალისტებმა ქართულ სიწმინდეებზე პრეტენზიების გამოსაცხადებლად ხელსაყრელ მომენტად მიიჩნიეს. მხოლოდ ამჯერად  „ევროპული ტოლერანტობის მოთხოვნების“ პოზიციიდან.

 

პირველი იერიში ჰაიელთა მხრიდან საქართველოს „ეკლესიის საინფორმაციო ფრონტზე“ მეტად ეშმაკურად იქნა მიტანილი. როგორც ცნობილია, ჰაი ჩამოსახლებულებმა, რუსეთის იმპერიის კონტროლქვეშ მოქცეულ თბილისში მასობრივი დასახლების შემდეგ, ნაწილობრივ მიითვისეს ძველი ქართული ეკლესიები და ნაწილობრივ კი წაართვეს მიწისძვრებითა და შემოსევებით დანგრეული მიწები, სადაც ოდესღაც ქართული ეკლესიები იდგა. დაასრულეს ან გადააკეთეს ისინი საკუთარ, ვითომ „სომხურ“ ეკლესიებად. უფრო მეტიც, ჰაი ფალსიფიკატორები ყველანაირად ცდილობენ თბილისში თითქოს „სომხური ეკლესიების“ არსებობის „დაძველებას“.

 

არც ის უნდა დაგვავიწყდეს, რომ ჯერ კიდევ საქართველოში ჰაი მიგრანტების მასიურ შემოდინებამდე, აქ, კერძოდ კი თბილისში გადმოვიდნენ მონოფიზიტური სარწმუნოების კავკასიელი ალბანელი ქრისტიანების შთამომავლები - უდინები და თურქი ქრისტიანები ყარაბაღიდან და მიმდებარე ტერიტორიებიდან. მათ სომხურ-გრიგორიანული რელიგიის გამო ხშირად „სომხებს“ უწოდებდნენ, თუმცა მათ არაფერი ჰქონდათ საერთო ჰაის ეთნიკურ ჯგუფთან და თურქულ ან ქართულ ენაზე საუბრობდნენ. რაც მთავარია, საეკლესიო თვალსაზრისით ისინი ემორჩილებოდნენ არა ეჯმიაძინს, არამედ ძველ ალბანურ საკათალიკოსოს განძასარში.

 

ააზერბაიჯანის  მჟამინდელი შამქორის რაიონიდან მეფე ერეკლე II-ის დროს თბილისში ასევე გადმოსახლდა ქრისტიანი თურქების თემი. ამ ხალხს მაშინდელი ჰაისთან აბსოლუტურად არავითარი კავშირი არ ჰქონდა, არამედ სწორედ ქრისტიანი თურქები იყვნენ უდინური ნარევით, ამას მოწმობს შამქორის ქრისტიანების ცნობილი „მებრძოლი სულიც“, რომელიც ჰაიელთა ეთნოსისათვის სრულიად არადამახასიათებელია. ცნობილია, რომ შამქორის მიდამოებში მდებარე პატარა ქრისტიანულმა თბილისის დარბევიდან სულ რაღაც 5 წლის შემდეგ ქალაქი  რუსეთის იმპერიამ შეიერთა და აქეთ მაშინვე დაიძრა თურქეთიდან და ირანიდან ჩამოსახლებულთა დიდი ნაკადი. ჰაის მიგრაციის ამ ტალღამ მთლიანად შთანთქა თბილისში მცხოვრები ქრისტიანი ალბანელების შთამომავლები, მათ შორის შამქორელები. მათი დასახლების ადგილები და აქ მდებარე ქართული ეკლესიები ან მათი ნანგრევები ჰაიებმა მიითვისეს. რაც მთავარია, საეკლესიო თვალსაზრისით, მონოფიზიტური სარწმუნოების თემები ეჩმიაძინს დაუქვემდებარეს.

 

უცხო მიწაზე სულიერი ბატონობის დასამყარებლად ეჩმიაძინმა დაიწყო თბილისში თავისი ეკლესიების გადაკეთება, დასრულება და ხელახლა აშენება დატყვევებული ქართული ეკლესიების ადგილზე. მათგან ყველაზე პომპეზური იყო ტაძარი, რომელიც აშენდა უძველესი ქართული ეკლესიის ადგილზე ავლაბარში, შამქორელთა დასახლების ტერიტორიაზე. სოფელ ჩარდოხლუდან (თურქული სახელი!) წამოვიდა სულ მცირე 2 მარშალი და 7 გენერალი, რომლებსაც ჰაი ნაციონალისტები „სომხებად“ ასაღებდნენ.

 

ცნობილია, რომ საქართველოს რუსეთის იმპერიასთან შეერთებას წინ უძღოდა ტრაგიკული მოვლენები, კერძოდ, 1795 წელს აღა მუჰამედ ხან ყაჯარის ჯარების მიერ ქალაქის დანგრევა. უცნობია, თუ რამდენად დაზარალდა ამ მოვლენების დროს თბილისის ავლაბარში დასახლებულმა და ქალაქის ერთ-ერთი უძველესი ქართული ეკლესიის მიმდებარე ტერიტორიაზე მცხოვრები შამხორის თემი. ეკლესია შესაძლოა მიატოვეს ან განადგურდა იმავე 1795 წელს, რამაც ხელი შეუწყო ჰაი დევნილების მიერ მის შემდგომ ხელში ჩაგდებას.

 

ამგვარად, მე-19 საუკუნის დასაწყისში თბილისში, უძველესი ქართული ეკლესიის საძირკველზე, დაიწყო „შამქორელთა“ სომხური ეკლესიის - შამქორეცოც სურბ ასტვაწაწინის (შამქორის ღვთისმშობლის სახელობის ტაძრის) დასრულება.

 

ჩამოსახლებულები ისე ჩქარობდნენ სხვათა საკუთრების მითვისებისა და თბილისში ყოფნის „სიმბოლოს“ დასრულებას, რომ სრულიად დაივიწყეს მშენებლობის ხარისხი და ტერიტორიის გეოლოგიური მახასიათებლები. ჰაიელებმა დაიწყეს ავლაბარში ქართული ეკლესიის აღმართვა, იმდროინდელი მასშტაბით უზარმაზარი შენობის სიმაღლეზე, თავდაპირველ ძველ საძირკველზე, რომელიც აბსოლუტურად არ იყო ამისთვის განკუთვნილი.

 

შედეგად, გრუნტზე დაწოლა მკვეთრად გაიზარდა და დაიწყო მისი „დაწევა“. ეკლესიის შენობაში ბზარები გაჩნდა და ამის გამო საჭირო გახდა მშენებლობის „კორექტირება“, შემდეგ კი ეკლესიას მუდმივად ამაგრებდნენ. XIX საუკუნის 50-იან წლებში ეკლესია კვლავ გაამაგრეს, მშენებლობა დაასრულეს და განახორციელეს რეკონსტრუქცია.

 

მიუხედავად ამისა, ავლაბარში ჰაიელებმა დაასრულეს და აღადგინეს მითვისებული ქართული ეკლესია. დიდი ხნის განმავლობაში ის მართლაც ყველაზე მაღალი შენობა იყო თბილისში.

 

ჰაი ნაციონალისტები ამტკიცებენ, რომ შამქორეცოც სურბ ასტვაწაწინის ეკლესია ავლაბარში „აშენდა 1775 წელს“. სულაც 1735 წელს. მაგრამ ჰაი ეპისკოპოსის და შემდეგ კათალიკოს ნერსეს აშტარაქცის (თბილისის ნერსესიანი სემინარიის დამაარსებლის) დაკვეთით შედგენილ „სომხური“ ეკლესიების რეესტრში წერია: „შამქორის ყოვლადწმიდა ღვთისმშობლის ეკლესია" აგებული იქნა" 1809 წელს". ბუნებრივია, ნერსეს აშტარაქცი არ ახსენებს, რომ ეკლესია არ არის „აშენებული“, არამედ დასრულებულია ჰაი ჩამოსახლებულთა მიერ თბილისის მასობრივი დასახლების დაწყების შემდეგ, ქალაქის რუსეთის იმპერიასთან შეერთების პარალელურად.

 

რეესტრი ეფუძნება ეკლესიის ლიდერების მიერ მოწოდებულ ინფორმაციას, ამიტომ 1809 წელი ყველაზე სანდოა. 775 წელს ან, თუნდაც 1735 წელს, რაც ნაკლებად სავარაუდოა,  შამქორის ქრისტიანთა თემი დიდი ალბათობით უბრალოდ თბილისში, ავლაბარში დასახლდა.

 

ამრიგად, ავლაბრის ეკლესია თავდაპირველად ქართული იყო. მას ასევე ძნელად, მაგრამ მაინც, შეიძლება ეწოდოს ალბანელი ქრისტიანების ეკლესია, მაგრამ არავითარ შემთხვევაში "სომხური" ან ჰაის. ეს ეკლესია ბოლო წლებში 1989 წლამდე იდგა და ავარიულ მდგომარეობაში იყო. მიწისძვრის შემდეგ მისი გუმბათი საბოლოოდ ჩამოინგრა.

 

დღეს ამ ეკლესიის ნანგრევები ავლაბარშია და მათ ირგვლივ მშენებლობა მიმდინარეობს. შესაძლოა რთული იყოს ეკლესიის „ჰაი“ სახით აღდგენა ძველი სამშენებლო ტექნოლოგიის გამოყენებით, მისი სიმაღლის დაშენების დიზაინში არასწორი საინჟინრო გამოთვლების გამო. ის უნდა აღდგეს, როგორც ორიგინალური ქართული ეკლესია.

 

საჭიროა მხოლოდ ეკლესიის კედლების უძველესი საძირკვლისა და საყრდენი კედლების კვლევა, ასევე საარქივო მასალების გამოყენებით მისი პირვანდელი იერსახის აღდგენა. ასევე აუცილებელია ტაძრის ქართულ კუთვნილებაზე დამალული, დამახინჯებული ან გაყალბებული წარწერებისა და სხვა ძეგლების შესწავლა ჰაის მკვიდრთა მიერ. საქართველოს საპატრიარქოს შეუძლია ამის განხორციელება.

 

ჰაი ნაციონალისტებმა კი გადაწყვიტეს გამოეყენებინათ ამ ეკლესიის ნანგრევები, რათა კიდევ ერთხელ შეეხსენებინათ თავიანთი პრეტენზიები საქართველოსა და თბილისის ქართულ ეკლესიებზე. ამავდროულად, საინფორმაციო სივრცეში კვლავ გაავრცელეს ცრუ თეზისი, რომ თბილისში ყველაფერი სომხებმა ააშენეს და თბილისი სომხური ქალაქია.

 

სწორედ ამ მიზნით გამოქვეყნდა აშშ-ის სახელმწიფო დეპარტამენტის მიერ დაფინანსებულმა ვებგვერდმა „რადიო თავისუფლებამ“ და „ეხო კავკასუსმა“ სტატია „შამქორეცოცი სურბ ასტვაწაწინ: როგორ ქრება თბილისის ერთ დროს ყველაზე მაღალი ეკლესია“. ტიპიური ჰაი ფალსიფიკატორების მიერ ზოგიერთი ისტორიული ფაქტის და სხვათა დამახინჯებით.

 

რაც მთავარია, სტატიაში არც კი არის ნახსენები, რომ ეს ეკლესია თავდაპირველად ქართული იყო. წერია, რომ „ეს არის სომხური ეკლესია შამქორეცოც სურბ ასტვაწაწინ, რომელიც აშენდა მეთვრამეტე საუკუნის შუა ხანებში და იმ დროს იყო ქალაქის ერთ-ერთი ყველაზე მაღალი ეკლესია. ერთ-ერთი წყაროს მიხედვით, როგორც პროზაიკოსი და ჟურნალისტი იგნატე იოსელიანი ამბობს, ეკლესია 1775 წელს ქალაქელების ფულით აშენდა“.

 

არ არის დაკონკრეტებული რა ეროვნების იყვნენ „ქალაქელები“, მაგრამ სტატიის მნიშვნელობიდან გამომდინარე ირკვევა, რომ ისინი სავარაუდოდ ჰაიები იყვნენ.

 

სტატიაში ასევე საუბარია ეჯმიაძინის პრეტენზიაზე ამ ტაძრის მიმართ: სომეხთა სამოციქულო ეკლესიის საქართველოს ეპარქიის პრესმდივანი სუსანა ხაჩატურიანი ამბობს, რომ 2004 წლიდან არაერთხელ მიმართეს საქართველოს ხელისუფლებას კულტურული მემკვიდრეობის ძეგლის ეკლესიის გადარჩენისა და სომხეთის ეპარქიისთვის დაბრუნების მოთხოვნით. , მაგრამ არასოდეს მიუღიათ პასუხი მოთხოვნაზე:

 

„2009 წელს მივმართეთ პრემიერ მინისტრს ნიკა გილაურს ეკლესიის სომხურ ეპარქიაში დაბრუნების თხოვნით, მივმართეთ 2012, 2015 წლებში, მაგრამ პასუხი არ ყოფილა. ხომ შესაძლებელი იყო შენობის მონიტორინგი მაინც განეხორციელებინათ, რომ არ ჩამონგრეულიყო? ახლა ყოველდღე ერთი აგური, ერთი ქვა იკარგება. ალბათ მალე დადგება დღე, როცა ტაძრიდან აღარაფერი დარჩება“.

 

ისმის კითხვა - რა ვუყოთ ეჩმიაძინის მიერ მითვისებულ სომხეთის რესპუბლიკაში დანგრეულ ქართულ ეკლესიებს? მათი უმეტესობა ხომ უკვე ნანგრევებადაა ქცეული და არც ეჩმიაძინი და არც სომხეთის მთავრობა არაფერს აკეთებენ მათ გადასარჩენად.

 

რაც შეეხება თბილისის უძველეს ქართულ ეკლესიას ავლაბარში, რომელსაც ჰაი ნაციონალისტები „სომხურს“ უწოდებენ, ის უნდა დაუბრუნდეს მის კანონიერ მფლობელს - ქართულ მართლმადიდებელ ეკლესიას. შემდეგ კი აღდგება და დაამშვენებს თბილისს, როგორც ბევრი უკვე აღდგენილი ქართული ეკლესია.

 

ალექსანდრე ზაქარიაძე

წაკითხულია : 1081