ანალიტიკა

სომხურ-ქართული დავა: ჯავახეთი თუ „ჯავახკი“
03.03.20 15:40

საქართველოში, რომლის ტერიტორიის 20% დღეს ოკუპირებულია სეპარატიზმისა და გარეგანი აგრესიის გამო, რჩება სეპარატიზმის ახალი ცენტრების გაჩენის საფრთხე და სახელმწიფოს დანგრევა. უფრო მეტიც, ეს საშიში გახდა ბოლო დროს, ახლო და შუა აღმოსავლეთის რეგიონში გეოპოლიტიკური ვითარების მკვეთრი გამწვავების ფონზე და სამხრეთ კავკასიაში გადაუჭრელი კონფლიქტების შედეგად.

სიტუაცია გამწვავებულია იმით, რომ საზღვრების გადაკეთება და ეთნიკური წმენდის „ფიქსაცია“ არის სომხეთის რესპუბლიკის პოლიტიკა, სომხური ლობი, რომელსაც დიდი გავლენა აქვს რუსეთში, ამის მიღწევას ცდილობს. ასევე, სომხეთმა ე.წ. "მთიანი ყარაბაღის რესპუბლიკის" მეშვეობით აზერბაიჯანის ოკუპირებულ ტერიტორიებზე აღიარა საქართველოს ტერიტორიების "დამოუკიდებლობა", ხოლო აფხაზეთში, ფაქტობრივად, საქართველოს მოსახლეობის განდევნის შემდეგ, სომხები იქცნენ მთავარ და დომინანტურ ეთნიკურ ჯგუფად.

ასევე, სომეხ ნაციონალისტებს ძლიერი "მეხუთე კოლონა“ აქვთ საქართველოში. იგი წარმოდგენილია სამცხე-ჯავახეთის სეპარატისტული მოაზროვნე სომეხი მოსახლეობის მრავალრიცხოვანი წარმომადგენლობით, აგრეთვე ეთნიკური სომეხი და კრიპტო-სომხებით საქართველოს სხვა რეგიონებში.

ამიტომ, ვლადიმერ რამიშვილის სტატიამ "სომხურ-ქართული დავა: ჯავახეთი თუ "ჯავახკი"?" გამოქვეყნებული 2007 წელს, ჯერ კიდევ 2008 წლის აგვისტოს ომამდე, არ დაკარგა აქტუალობა. სომხებით დასახლებული ჯავახეთის ისტორიული ქართული მხარე კვლავ არის დროებითი ბომბი საქართველოს ტერიტორიული მთლიანობის ქვეშ. ამ სტატიას მთლიანობაში ვაძლევთ.

სტატიაში განხილულია ჯავახეთის ისტორიული რეგიონის პრობლემა, რომელიც საქართველოს თანამედროვე რესპუბლიკის სამცხე-ჯავახეთის გუბერნიის ნაწილია. მე –19 საუკუნეში აქ დასახლებული სომხები ცდილობენ დაადასტურონ, რომ ეს ტერიტორიები, სავარაუდოდ, ოდითგანვე ეკუთვნოდა მათ ხალხს, ამასთან დაკავშირებით ავტორი აანალიზებს ამ საფუძველზე წარმოშობილ ისტორიულ და ეთნო-ნაციონალურ კონფლიქტებს:

შესავალი

საქართველოში სომხები ეთნოკონფესიური უმცირესობაა. ძირითადად ისინი ცხოვრობენ თბილისში, ჯავახეთში, აფხაზეთში, აჭარაში. 90-იანი წლების დასაწყისში, ქვეყნის ცხოვრებაში ქაოსის პირობებში, სირთულეები წარმოიქმნა ჯავახეთში სახელმწიფო ხელმძღვანელობასა და ზოგიერთ სომხურ პოლიტიკურ ორგანიზაციას შორის. ამ დრომდე (2007 წ. - რედ.), აქ შეზღუდულია ცენტრალური ხელისუფლების იურისდიქცია. აფხაზეთსა და სამხრეთ ოსეთში ჩატარებული ”ექსპერიმენტების” შემდეგ, მათ ურჩევნიათ არ მიიღონ უხეში ქმედებები სამცხე-ჯავახეთის გუბერნიაში, სადაც მოსახლეობის უმეტესი ნაწილი სომეხია. სიტუაცია გართულებულია ამ ტერიტორიაზე განლაგებული რუსული სამხედრო ბაზის დახურვით და 1944 წელს ისტორიული სამშობლოდან დეპორტირებული მესხების რეპატრიაციის პრობლემის გამო.

სამცხე-ჯავახეთის გუბერნია, რომელიც მდებარეობს საქართველოს უკიდურეს სამხრეთ-დასავლეთ ნაწილში (რეგიონი - რედ.) ქვეყნის ერთ – ერთი უდიდესი ადმინისტრაციული ერთეულია და წარმოადგენს გეოპოლიტიკური და გეოეკონომიკური თვალსაზრისით ცენტრალური კავკასიის (ამიერკავკასიის) ერთ – ერთ მნიშვნელოვან რეგიონს.

• ბაქო-თბილისი-ჯეიჰანის მილსადენის მონაკვეთი გადის მის ტერიტორიაზე, რომელიც მთავრდება თურქეთში;

• ეს მაგისტრალი სომეხთა ოფიციალური „მტერია“ და ისინი, ვინც პროვინციაში ცხოვრობენ, ყოველთვის პოტენციურად ახდენენ ტერაქტის განხორციელებას ნავთობსადენზე;

• აქვე გაივლის რკინიგზა ახალქალაქიდან ყარსამდე, ანუ თურქეთის ტერიტორიამდე;

• არ არის გამორიცხული, რომ არსებობს საფრთხეები, რომ ისინი ორგანიზებას გაუწევენ ტერორისტულ და დივერსიულ აქტებს, ანალოგიურს, როგორც 90-იან წლებში ბაქო-ნახიჩევანის სარკინიგზო მაგისტრალზე, „მეგრინის დერეფანში“.

• ბაქო-თბილისი-ერზრუმი გაზსადენიც სომხური საფრთხის ქვეშაა, რადგან ის მთავრდება თურქეთის ტერიტორიაზე;

• სომხური ტერორიზმის დიდი ალბათობა არსებობს ბაქო-სუფსის მილსადენზე.

სომეხთა კომპაქტური დასახლების ისტორია სამცხე-ჯავახეთში ითვლის 170 წელს. ძირითადი მოვლენები ასეთია:

• ოსმალეთის იმპერიასთან ომის შედეგად (1828-1829) რუსეთმა მიიღო შავი ზღვის მნიშვნელოვანი სანაპირო - კუბანიდან ფოთამდე, ასევე მესხეთისა და ჯავახეთის უმეტესი ნაწილი. სომხების, რომლებიც მაშინ ოსმალეთის იმპერიაში ცხოვრობდნენ, დასახლება რუსებმა დაიწყეს ცენტრალურ კავკასიაში, მათ შორის საქართველოში, სადაც მათი ახალქალაქის ოლქში (ჯავახეთი) ჩასახლება დაიწყეს და მალევე გაუსწრეს რიცხოვნობით ადგილობრივ ქართველებს;

• 1890-იან წლებში სამხრეთ-დასავლეთ კავკასიაში (აღმოსავლეთ ანატოლიაში) განხორციელდა სომეხთა შეიარაღებული მოქმედებები ოსმალეთის ხელისუფლების წინააღმდეგ, რომლის ჩახშობის შემდეგ, ცენტრალურ კავკასიაში, მათ შორის ჯავახეთში, გამოჩნდნენ სომეხი ლტოლვილები;

• პირველი მსოფლიო ომის დროს სამხრეთ-დასავლეთი კავკასიის სომხები გაიქცნენ საბრძოლო ზონიდან კავკასიონის ფრონტზე ცენტრალურ კავკასიაში;

• 1919 წელს, სომხების მიერ შექმნილ არარატის რესპუბლიკამ (კავკასიის სომხეთი) (1918) აზერბაიჯანის მიწაზე წამოიწყო „თავისი“ ომი საქართველოსთან ერევნის თვალსაზრისით ახალციხის, ახალქალაქისა და აფხაზეთის არაერთ რეგიონში "სადავო" ტერიტორიების გამო;

• ამავე დროს, საქართველოში, ძირითადად ახალქალაქისა და ახალციხის მაზრებში, ომის ზონიდან 120 ათასი სომეხი დევნილი გამოჩნდა; ზოგიერთ მათგანს ჰქონდა იარაღი;

• ეს ლტოლვილები საქართველოში დასახლებას აპირებდნენ, რაშიც აქტიურ როლს ასრულებდა სომხური პოლიტიკური პარტია „დაშნაკტუციუნი“

• „დაშნაკტუციუნს“ ხელმძღვანელობდნენ შორს მიმავალი მიზნით: ”დიდი სომხეთის აღდგენა ზღვიდან ზღვაზე”, რომელიც ახალქალაქის მაზრის ჩათვლას იმედოვნებდა;

• ამავდროულად, „დაშიაკსპუნმა“ საქართველოში სომხეთის ეროვნულ საბჭოსთან ერთად ჩაატარა ფარული ანტიქართული მოქმედებები;

• შემდეგ ერევანმა პრეტენზია გამოაცხადა ახალქალაქისა (სადაც თავდაპირველად ცხოვრობდნენ ახისკას თურქები) და ბორჩალოს (სადაც თავდაპირველად აზერბაიჯანელები ცხოვრობდნენ და ახლაც ცხოვრობენ) მაზრები;

• როდესაც 1944 წელს სტალინმა ახისკა თურქები განდევნა ჯავახეთიდან, მათი ისტორიული მიწები დაიკავეს არა ქართველებმა, არამედ სომხებმა;

• აფხაზეთსა და თბილისს შორის ომის დროს (1992-1993) ადგილობრივმა სომხებმა აფხაზებს მხარი დაუჭირეს.

ჯავახეთის პრობლემის არსი

XXI საუკუნის დასაწყისში, სომხები, ცრუ ვარაუდების საფუძველზე, ჯავახეთის შესახებ ამბობენ, რომ ვითომ ”უძველესი დროიდან რეგიონის ძირძველი მოსახლეობა სომხები იყვნენ, რადგან ეს ტერიტორია ისტორიული სომხეთის ნაწილი იყო”.

საქართველოს ტერიტორიების არმენიზაცია ეტაპობრივად ხდებოდა, იგი ხორციელდებოდა რუსეთის ხელისუფლების მიერ მიზანმიმართულად და სისტემატურად ”:

• ქართლ-კახეთის სამეფოს გაუქმების შემდეგ (1801 წ.), ათასობით სომეხი დასახლდა თბილისის ზონაში;

• 1807-1808 წლებში - კიდევ 2 ათასი.;

• 1809-1811 წლებში - 2 ათასზე მეტი;

• 1829 წელს - 70 ათასი ოსმალეთის სომეხი;

• 1829 წელს 1831 წელს - ახალციხესა და ახალქალაქში - 34 ათასი ოსმალეთის სომეხი, ბორჩალოში - 5 ათასი

შესაბამისად, 1865 წელს საქართველოში ცხოვრობდა 122 ათასი სომეხი, 1897 წელს - 197 ათასი. 1897-1902 წლებში კიდევ 55 ათასი სომეხი ჩაასახლეს იქ. ამრიგად, XX საუკუნის დასაწყისში საქართველოში 252 ათასი სომეხი ცხოვრობდა, რომელთაგან 124.9 ათასი იყო თბილისში, ანუ დაახლოებით 50%.

მოხდა საქართველოს ტერიტორიის არმენიზაციის სისტემატური პროცესი.

”ეს პროცესი მიზანმიმართული იყო და ითვალისწინებდა სასაზღვრო ტერიტორიების დასახლებას და შემდგომში ქართული ტერიტორიებისგან მათ მოწყვეტას, ანუ მთელი რეგიონების ანექსიას მშვიდობიანი გზით”. ეს არის მთავარი მიზეზი, რის გამოც ახალ ჩასახლებულების მიერ "გაანადგურდა ეკლესიები, კოშკები, ციხესიმაგრეები, საუკუნოდ დასამახსოვრებელი ნანგრევები, ხდებოდა მონასტრების ჩამორთმევა, ხატების დაყაჩაღება, ხდებოდა ნაშთების წაბილწვა ..."? ასეთ “კულტურულ ოპერაციებთან” ერთად სომხებს შემოჰქონდათ საკუთარი ხატები ძველ ქართულ ეკლესიებში.

მაგრამ თუ ადრე სომხებმა თავიანთი ეკლესიები ააგეს ქართველების გვერდით, მაშინ მოგვიანებით ამ მიზნით მათ შეარჩიეს ქართული მონასტრების ნანგრევები შემორჩენილი გალავნებით, სადაც აღმართეს ეს რელიგიური შენობები.

ჯერ კიდევ 1926 წელს, აკადემიკოსი ივანე ჯავახიშვილი წერდა თავის მოხსენებაში საქართველოს ხელისუფლებისადმი: ”1828 წლიდან მუსლიმური სარწმუნოების ქართველებით დასახლებული სამცხე-ჯავახეთი, ერუშეთი და პალაკაციო, რუსეთმა დაიბრუნა თურქებისგან და მათი მოსახლეობა ისეთი გონებით შეიპყრო, რომ ქართველ მუსლიმებს ამ ტერიტორიის დატოვება მოუწიათ და გადასახლდნენ თურქეთში. გრაფმა პასკევიჩმა არ დაუშვა იმერეთიდან ქართველების აქ ჩასახლება და მათ ნაცვლად დაასახლა 30 000 სომეხი თურქეთიდან ... მესხეთში, სადაც 1828 წლამდე 90 პროცენტზე მეტი იყო ქართული მოსახლეობა, უკვე 1830 წელს, რუსი ჩინოვნიკების წყალობით, უმრავლესობა იყვნენ სომხები ”. .

ვლადიმერ რამიშვილი (საქართველოს ეროვნული აკადემიის პრეზიდენტი)

გაგრძელება იქნება

წაკითხულია : 388