ანალიტიკა

თურქეთი სომხეთს შერიგებას სთავაზობს. ერევანმა უნდა გამოიყენოს ეს შესაძლებლობა
26.04.24 12:36

პირველად მრავალი წლის განმავლობაში მითიური ეგრეთ წოდებული „ოსმალეთის იმპერიაში სომხების გენოციდისადმი“ მიძღვნილი 109 წლისთავი ჩატარდა სომხური საზოგადოების განხეთქილების კონტექსტში. ნიკოლ ფაშინიანის მთავრობის საკმაოდ გონივრულმა და კონსტრუქციულმა ქმედებებმა აზერბაიჯანთან საზღვრის დელიმიტაციისა და დემარკაციის დასაწყებად, ასევე 4 აზერბაიჯანული სოფლის დეოკუპაციამ რევანშისტების აღშფოთება გამოიწვია.

 

რევანშისტები ფაშინიანს „თურქად“ მოიხსენიებენ და ადანაშაულებენ მას „სომხური მიწების დათმობაში“, თუმცა დღეს სომხეთის მთავრობა აზერბაიჯანს გადასცემს ექსკლუზიურად მის საერთაშორისოდ აღიარებულ ტერიტორიებს. ერევანში 2024 წლის 24 აპრილის საიუბილეო მითურ „გენოციდთან“ დაკავშირებით განვითარებული მოვლენები და ჩირაღდნებით მსვლელობა კვლავ გაჯერებული იყო სიძულვილის ენით, სადაც არა მხოლოდ სიმბოლურად დაწვეს თურქეთისა და აზერბაიჯანის დროშები, არამედ ფაშინიანის მთავრობაც დაადანაშაულეს „ღალატში“

.

თურქეთი სომხეთის პოლიტიკას აზერბაიჯანთან სასაზღვრო საკითხების გადაწყვეტაში თურქეთ-სომხური ურთიერთობების ნორმალიზების გარანტიად განიხილავს. თურქეთის ლიდერმა 2024 წლის 24 აპრილს კიდევ ერთხელ „გაუწოდა შერიგების ხელი“ სომხეთს. 2024 წლის 24 აპრილს თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა პატივი მიაგო იმპერიის დაშლის დროს დაღუპული ოსმალეთის სომხების ხსოვნას და მიუსამძიმრა მათ შთამომავლებს მათი ხსოვნის დღესთან დაკავშირებით თურქეთის სომეხთა პატრიარქისთვის,  საჰაკ მაშალიანისთვის გაგზავნილ წერილში:

 

„დღეს კიდევ ერთხელ მივაგებ პატივს ოსმალეთის იმპერიის მოქალაქეების ხსოვნას, რომლებიც დაიღუპნენ პირველი მსოფლიო ომის შედეგად გამოწვეულ არახელსაყრელ პირობებში და ვუსამძიმრებ მათ შთამომავლებს“, - განაცხადა თურქეთის პრეზიდენტმა. „პირველი მსოფლიო ომის შედეგად ოსმალეთის მიწებზე გამოწვეულმა ნგრევამ ღრმა კვალი დატოვა ჩვენს მეხსიერებაში“.

 

თურქეთის პრეზიდენტმა ასევე უსურვა ღვთის წყალობა ოსმალეთის საზოგადოების ყველა წევრს, რომლებიც დაიღუპნენ და მოწამეობრივად აღესრულნენ კონფლიქტების, არეულობისა და გავრცელებული ბანდიტიზმის შედეგად და მოუწოდა ერთობლივი ძალისხმევისკენ მშვიდობისა და სიმშვიდის ატმოსფეროს შესანარჩუნებლად. 

 

”ჩვენი სომეხი თანამემამულეების უსაფრთხოება, კეთილდღეობა და ბედნიერება, რომლებიც ამდიდრებენ ანატოლიის მიწებს კულტურული და ადამიანური მემკვიდრეობით, დღეს გარანტირებულია”, - ირწმუნებოდა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა. მან აღნიშნა, რომ სომხური წარმოშობის თურქეთის არც ერთი მოქალაქე არ იქნება „მარგინალიზებული“, არც „მეორეხარისხოვნად იგრძნობს თავს“.

 

თურქეთის პრეზიდენტმა დაასკვნა, რომ მომავალი თაობების დაცვა ძალადობისა და ომის სპირალისგან, რომელმაც უკვე მოიცვა მსოფლიო, მდგომარეობს ერთობლივი მომავლის მშენებლობაში, ისტორიის ბნელი გვერდებიდან გაკვეთილების გამოტანაში.

 

რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა უკვე სცადა სომხეთთან შერიგება და კეთილმეზობლური ურთიერთობების აღდგენა. ოდესღაც მან მიაღწია გარკვეულ წარმატებებს ამ მიმართულებით - ჯერ კიდევ 2009 წელს. სწორედ მისი ინიციატივების წყალობით მოეწერა ხელი ციურიხის ოქმებს 2009 წლის 10 ოქტომბერს ორმხრივ ხელშეკრულებებს ხელი სომხეთისა და თურქეთის მიერ, რაც ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობების ნორმალიზების პროცესს. თითქმის არცერთ პოლიტოლოგს არ ეპარებოდა ეჭვი, რომ პროტოკოლების მთავარი მიზანი იყო არა იმდენად თურქეთსა და სომხეთს შორის ურთიერთობების აღდგენა, რამდენადაც სომხეთის მიერ აზერბაიჯანული ყარაბაღის დეოკუპაციის დაწყება. სიმბოლურად, თავიდან შემოთავაზებული იყო 5 ან დასაწყისისთვის თუნდაც 2 რეგიონის დეოკუპაცია.

 

შეთანხმება ციურიხში აშშ-ის, რუსეთისა და საფრანგეთის შუამავლობით დაიდო და მას ორივე ქვეყნის საგარეო საქმეთა მინისტრებმა აჰმედ დავუთოღლუმ და ედვარდ ნალბანდიანმა მოაწერეს ხელი. ხელმოწერის ცერემონიას ესწრებოდნენ აშშ-ის სახელმწიფო მდივანი ჰილარი კლინტონი, ევროკავშირის უმაღლესი წარმომადგენელი საერთო საგარეო და უსაფრთხოების პოლიტიკის საკითხებში ხავიერ სოლანა, საფრანგეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი ბერნარ კუშნერი და რუსეთის საგარეო საქმეთა მინისტრი სერგეი ლავროვი. ამგვარმა წარმომადგენლობამ ნათლად აჩვენა, რომ მთავარი გეოპოლიტიკური მოთამაშეები მტკიცედ „უბიძგებდნენ“ სომხეთს ყარაბაღის მშვიდობიანი დეოკუპაციის დაწყებისკენ.

 

სომეხმა ნაციონალისტებმა კი კატეგორიული უარი განაცხადეს ყარაბაღის საკითხთან დაკავშირებით თანამშრომლობაზე, პირიქით- აზერბაიჯანს დამატებითი ტერიტორიული პრეტენზიებიც კი წაუყენეს. თურქეთმა კი ნათლად აგრძნობინა, რომ თუკი სომხეთი ყარაბაღის საკითხში დათმობებზე არ წავიდოდა, თუნდაც სიმბოლურზე, ურთიერთობების მოწესრიგება არ იქნებიდა.

 

სომხეთის მმართველმა კოალიციამ კი, პირიქით, მოითხოვა სომხურ-თურქული ოქმების რატიფიკაციის გამორიცხვა რესპუბლიკის პარლამენტის დღის წესრიგიდან. სომეხი დეპუტატები „აღშფოთდნენ“ რეჯეფ თაიფ ერდოღანის განცხადებებით, რომლებიც აპირებენ ოქმების რატიფიკაციის პროცესს ყარაბაღის საკითხში პროგრესის შესახებ.

 

2010 წლის 22 აპრილს სომხეთის პრეზიდენტმა სერჟ სარგსიანმა განაცხადა, რომ მისმა ქვეყანამ მიიღო გადაწყვეტილება შეაჩეროს თურქეთთან ურთიერთობების ნორმალიზების პროცესი, კერძოდ კი, 2009 წელს ხელმოწერილი სომხურ-თურქული ოქმების რატიფიკაცია. 2015 წლის თებერვალში სომხურმა მხარემ ოქმები გაითხოვა პარლამენტიდან. ბოლოს, 2018 წლის 1 მარტს სომხეთის პრეზიდენტმა სერჟ სარგსიანმა ხელი მოაწერა ბრძანებულებას ციურიხის ოქმების დენონსაციის შესახებ.

 

შემდეგ რაც მოხდა, ყველას კარგად ახსოვს. 2018 წლის იმავე გაზაფხულზე, „რევოლუციის“ დროს, სერჟ სარგსიანი ჩამოაგდეს. ხელისუფლებაში მოსული ნიკოლ ფაშინიანი არ ჩქარობდა თურქეთთან ურთიერთობების აღდგენას. რაც მთავარია, არც ერთი ნაბიჯი არ გაუდგამს ყარაბაღის მშვიდობიანი დეოკუპაციის დასაწყებად.

 

საჭირო გახდა სომხეთის დამარცხება ყარაბაღის მეორე ომში უზარმაზარი მსხვერპლით, შემდეგ კი სეპარატისტული „არცახის“ ლიკვიდაცია, რომ ერევნის ხელისუფლება საბოლოოდ მიმხვდარიყო - სხვისი ქონების ძალით შენარჩუნება შეუძლებელი იყო. მათ დაიწყეს ცივილიზებული ურთიერთობების დამყარება მეზობლებთან.

 

ამასობაში, სომხეთის ხელისუფლების პოლიტიკაში კონსტრუქციული ცვლილებები უკვე აღნიშნა თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა, რომელიც ერაყში მისი ბოლო ვიზიტის შემდეგ ჟურნალისტების კითხვებს უპასუხა. მისი თქმით, სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა გააცნობიერა, რომ სჯობს დღევანდელ რეალობებზე დაყრდნობით იმოქმედოს, ვიდრე გამოგონილ ისტორიულ მოვლენებს მოეჭიდოს. თურქეთის ლიდერმა განსაკუთრებით აღნიშნა ის ფაქტი, რომ სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ბოლო გამოსვლებში ოსმალეთის იმპერიაში 1915 წელს განვითარებულ მოვლენებზე არასოდეს გამოუყენებია ტერმინი „გენოციდი“ და ამის ნაცვლად იყენებდა „დიდი კატასტროფას“.

 

„ახლა იქმნება ახალი წესრიგი რეგიონში, დროა შეწყვიტოთ უსაფუძვლო ფრაზების გამეორება, სჯობს ვიმოქმედოთ დღევანდელ რეალობაზე დაყრდნობით, ვიდრე გამოგონილ ისტორიულ მოვლენებს მივეჯაჭვოთ“, - თქვა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა. მან ასევე იმედი გამოთქვა, რომ სომხეთის ხელისუფლება შეძლებს გათავისუფლდეს საზღვარგარეთ არსებული დიასპორის გავლენისგან.

 

„ამგვარი შესაძლებლობები ყოველთვის არ იქნება. აუცილებელია მათი დროულად გამოყენება, არა მხოლოდ დიასპორა, არამედ ბევრი სხვა პროვოკატორიც ცდილობს სომხეთზე გავლენის მოხდენას. ვიმედოვნებ, სომხეთი სწორი გზას დაადგება, რომელიც ხელს შეუწყობს ახალი ეტაპის დაწყებას“, - განაცხადა თურქეთის პრეზიდენტმა.

 

მას შემდეგ, რაც თავად სომხეთმა უკვე „შეაღო“ ეს „შესაძლებლობის კარი“ ციურიხის ოქმების რატიფიცირებაზე უარის თქმით, როდესაც შესაძლებელი იყო არა მხოლოდ თურქეთთან ურთიერთობის აღდგენა, არამედ ყარაბაღის საკითხიც მშვიდობიანი გზით და ზედმეტი მსხვერპლის გარეშე გადაწყვეტილიყო. დღეს „შესაძლებლობის კარი“ კვლავ ღიაა. სომხეთმა უნდა ისარგებლოს ამით და არ დაკარგოს დრო ჯარის შეიარაღებაში და ახალი რევანშისტული ომისთვის მომზადებისთვის, რომლის გაჩაღების შემთხვევაში შეიძლება სომხური ეთნოსის სახელმწიფოებრიობის დაშლა.

 

ალექსანდრე ზაქარიაძე

წაკითხულია : 1000