ანალიტიკა

დიდი სამამულო ომის მარშლები და გენერლები: „სომხები“ თუ გასომხებული ალბანელები?
12.05.20 12:00

მეორე მსოფლიო ომში გამარჯვების 75 წლის იუბილესთან დაკავშირებით, სომეხი ნაციონალისტები, რომლებიც, როგორც წესი, ადიდებენ ნაცისტ ჯალათს გარეგინ ნჟდეს წელიწადში 364 დღეს (ვისაც აუმაღლეს ყველაზე გრანდიოზული ძეგლები სომხეთში), იხსენებენ, რომ სომხები იბრძოდნენ ფაშიზმის წინააღმდეგ.

მაგრამ აქ, ნაციონალისტებს შორის, არსებობს მხოლოდ „მეგალომანიის“ მიზეზი. ამ დღისადმი მიძღვნილი სტატიის სათაურიც კი, ვებგვერდზე armenia.im შექმნილია თვითქების დამახასიათებელი ტონით: სომხეთი აღემატება ყველა ერთ სულ მოსახლეზე გმირების, გენერლებისა და მარშალების რაოდენობას: გამოჩენილი სომეხი სამხედრო ლიდერები. დიდი გამარჯვება 75 წლისაა (https://armenia.im/news/2020-5-8?fbclid=IwAR1r3czB2bahrfGd2yLFcZliH5_56nYWjhxXaEKXLgoW-VmCdD7jTnmDzR0)
”ომის მთავარი ტვირთი აღმოსავლეთ სლავებს დაეცა. ისინი გმირულად იბრძოდნენ.

შემთხვევითი არ არის, რომ სტალინმა თქვა: ”რუსმა ხალხმა გაიმარჯვა”. გმირულად იბრძოდნენ სომხებიც, რომლებმაც საბჭოთა კავშირს მისცეს 4 მარშალი, სსრკ ფლოტის 1 ადმირალი, 10 ადმირალი და 148 გენერალი! სომხებმა უფრო მეტი მსხვერპლი გაიღეს და უფრო მეტი გმირობა აღასრულეს, ვიდრე ბრიტანელებმა. გმირულად იბრძოდნენ ოსები, ქართველები, ებრაელები, თათრები, ყაზახები ... ომი ნამდვილად ხალხური და წმიდა იყო”, - წერს სტატიის ავტორი ვიქტორ ვაგანიანი.

ამავდროულად, 5 ყველაზე ცნობილი “სომეხი სამხედროს” მონაცემები ეჭვქვეშ აყენებს მათ სომხურ ”წარმოშობას”.

ამ ადამიანებისთვის განკუთვნილი მასალა შეიცავს შემდეგ ბიოგრაფიულ მონაცემებს:

ბაგრამ ოვანეს ქრისტოფორეს ძე

1897 წლის 20 ნოემბერი, სოფელი ჩარდახლი, ელიზავეტპოლის პროვინცია, რუსეთის იმპერია - 1982 წლის 21 სექტემბერი, მოსკოვი. საბჭოთა კავშირის მარშალი, საბჭოთა კავშირის ორგზის გმირი, კავალერი 21 ორდენით!

1941-1945 წლებში - სამხრეთ-დასავლეთის შტაბის ოპერაციების სამმართველოს უფროსი.

სამხრეთ-დასავლეთის ფრონტის ოპერატიული ჯგუფის ხელმძღვანელი. 1942-1945 წლებში - სარდლობდა მე -11 გვარდიის არმიას, პირველი ბალტიის და მე -3 ბელორუსული ფრონტის ჯარებს. ომის შემდეგ - ბალტიის სამხედრო ოლქის მეთაური, 1954 წლიდან - სსრკ თავდაცვის სამინისტროს მთავარი ინსპექტორი. 1956-1958 წლებში - გენერალური შტაბის სამხედრო აკადემიის ხელმძღვანელი, 1958 წლიდან - თავდაცვის მინისტრი მოადგილე, შეიარაღებული ძალების ლოგისტიკის უფროსი, 1968 წლის აპრილიდან - სსრკ თავდაცვის სამინისტროს გენერალური ინსპექტორთა ჯგუფის გენერალური ინსპექტორი.

ამაზასპ ხაჩატურის ძე ბაბაჯანიანი

1906 წლის 5 თებერვალი, ელიზავეტპოლის პროვინციის სოფელი ჩარდახლი - 1977 წლის 1 ნოემბერი მოსკოვი. შეიარაღებული ძალების მეთაური, საბჭოთა კავშირის გმირი. კავალერი 21 ორდენით! სსრკ-ის ჯავშანტექნიკის მეთაური (1969-1977).

ისაკოვ ივან სტეფანის ძე (ტერ-ისააკიან ოვანეს ტეფანის ძე)

1894 წლის 10 აგვისტო, აჯიკენდი, ელიზაბეტის პროვინცია - 1967 წლის 11 ოქტომბერი, მოსკოვი.

საბჭოთა კავშირის ფლოტის ადმირალი, საბჭოთა კავშირის გმირი. კავალერი 17 ორდენით!

სსრკ საზღვაო ძალების მთავარი შტაბის უფროსი - საზღვაო ძალების მეთაურის მოადგილე (1946-1950)

ალესანდრ ალექსანდრის ძე ხუდიაკოვი, ნამდვილი სახელი არმენაკ არტემის ძე ხანფერიანცი
1902 წლის 7 იანვარი, ელიზაბეტპოლის გუბერნიის შუშინსკის ოლქის სოფელი თაგლარი - 1950 წლის 18 აპრილი. ავიაციის მარშალი. კავალერი 11 ორდენით... შტაბის უფროსი და წითელი არმიის საჰაერო ძალების მეთაურის მოადგილე (1944 წლის აგვისტოდან).

რეპრესირებული, დახვრეტილი, გამართლებული.

აგანოვ სერგეი ქრისტოფორეს ძე (ოგანიან სარქის ქრისტოფორეს ძე)

1917 წლის 22 მაისი, ასტრახანი - 1996 წლის 1 თებერვალი, მოსკოვი. საინჟინრო ჯარის მარშალი, კავალერი 11 ორდენით ... სსრკ სახელმწიფო პრემიის ლაურეატი (1981).

აგანოვის (ოგანიანი) ბაბუა მთიანი ყარაბაღიდან ასტრახანში გადავიდა. წითელ არმიაში 1938 წლიდან. დაამთავრა მოსკოვის სამხედრო ინჟინერიის სკოლა 1940 წელს. მეორე მსოფლიო ომში იგი იბრძოდა ლენინგრადის და ვოლხოვის ფრონტებზე. 1942 წლის ნოემბერში იგი გამოიყვანეს ფრონტიდან წითელი ჯარის საინჟინრო ჯარების შტაბში შემდგომი სამსახურისთვის. 1975 წლის მარტიდან სსრკ თავდაცვის სამინისტროს საინჟინრო ჯარების უფროსი იყო. საინჟინრო ჯარების მარშალის სამხედრო წოდება მიენიჭა 1980 წლის 7 მაისს.

როგორც ვხედავთ, სომხეთის ამჟამინდელი რესპუბლიკის ტერიტორიაზე არ დაიბადა ხუთივე გამოჩენილი ”სომეხი” სამხედრო მოსამსახურე. მათი უმეტესობა აზერბაიჯანის მკვიდრია. და ყველა მათგანი ქვეყნის არმენიზირებული ძირძველი ხალხის - კავკასიელი ალბანელების შთამომავლები არიან. უფრო მეტიც, სოფელ ჩარდახლუ, სადაც ამ ოთხივე მარშალიდან ორი დაიბადა, თავად სომეხ ნაციონალისტებს მიეკუთვნებიან "უტიკის რეგიონს", ანუ - უდინების მიწას. მოგეხსენებათ, რომ ამ ხალხის ნაწილი სასწაულებრივად გაურბოდა არმენიზაციას, ახლა კი მათი შთამომავლები არიან აზერბაიჯანში მცხოვრები უდინები, რომელთაც წარმოშობით არაფერი აქვთ საერთო სომხურ "ჰაის" ეთნიკურ ჯგუფთან.

ადმირალ ისაკოვთან დაკავშირებით, სტატიაში ნათქვამია:
„დამტკიცებულად არის ცნობილი, რომ ადმირალ იეგორ ტერ-ისააკიანის ბაბუა ყარაბაღელი სომეხი იყო, მეწისქვილე, მამა სტეპანი სარკინიგზო ტექნიკოსი იყო, ის ადრე გარდაიცვალა.

ოვანესი გაზარდა დედამ, იდა ლაუერმა, შვედმა ესტონეთიდან. პატივი და დიდება მას, რადგან აღზარდა ნამდვილი სომეხი. ისეთი შეგრძნება მაქვს, რომ ისაკოვს შვედეთის საზღვაო ტრადიციას დაემატა კილიკიელი სომეხთა ძველი სიყვარული ზღვისადმი. ამბობებნ, რომ ოვანესი არ იყო მიღებული საზღვაო სკოლაში არისტოკრატული წოდებების და სახელის არარსებობის გამო. სახელი-გვარი შეიცვალა. იყო იოანეს ისააკიანი, გახდა ივან ისაკოვი. რაც შეეხება ისაკოვის არისტოკრატიას, მის სახეზე წერია: არისტოკრატი ღვთისაგან. ლამაზი ნორდიული სახე სომხური ”რეგულირებით”.

ამასთან, ადმირალ ისაკოვის არცერთი კოლეგა არ იხსენებს, რომ იგი სადმე ხაზს უსვამს თავის სომხურ წარმოშობას. როგორც კავკასიელი ალბანელების ნახევარი შთამომავალი, ნახევრად შვედური სისხლით, იგი გახდა 100% რუსი საბჭოთა ადმირალი.

კავკაზპლუსმა უკვე დაწერა ალბანელებისა და თურქებისგან წარმოშობილი სომხების სამხედრო მაგალითის შესახებ სტატიაში "როგორ გახდნენ სომხები ყივჩაღი-თურქები ანის ქართული ქალაქიდან" (http://kavkazplus.com/news.php?id=10945#.XrWFQJ4zbIU).

”უნდა აღინიშნოს, რომ ძველი და შუასაუკუნეების ალბანელების მენტალიტეტი არც ისე განსხვავდებოდა თურქებისგან. ისინი ასევე ომის მოყვარული ხალხი იყვნენ. ამას მოწმობს ის ფაქტი, რომ იმ ალბანური სოფლების მკვიდრნი, რომლებშიც შენარჩუნებული იყო ანტიკური ეთნიკური კომპონენტი, მხოლოდ არმენიზირებული, შეინარჩუნეს საკუთარი მახასიათებლები და თვისებები, რომლებიც სულაც არ იყო დამახასიათებელი ჰაი ხალხებისთვის.

მაგალითად, ძველმა ალბანელმა (ან თურქმა-ალბანურმა - ამ სახელის მიხედვით თუ ვიმსჯელებთ) არმენიზირებულ სოფელ ჩარდახლუში, აზერბაიჯანის შამქორის რაიონში, შვიდი გენერალი და ორი მარშალი მისცა საბჭოეთს, მათ შორის ცნობილი მარშალ ბაგრამიანი, რომელიც, სისხლით, როგორც მისი თანამემამულეები, საერთოდ არ არის სომეხი მაგრამ არმენიზირებული ალბანელია”.

ის ფაქტი, რომ კავკასიელი ალბანელების შთამომავლები თავიანთი სამხედროებით განსხვავდებიან „ჰაის“ ეთნიკური ჯგუფის დიდი ნაწილისაგან, დიდი ხნის წინაა შენიშნული.

კერძოდ, ცნობილი რუსი მწერალი, პუბლიცისტი, პოეტი და თავისი ქვეყნის პატრიოტი ვასილი ველიჩკო ამის შესახებ თავის წიგნში ”კავკასია” წერს, თითქმის პირდაპირ მიუთითებს იმაზე, რომ ”მეომარი” სომხები ალბანური წარმოშობის არიან.

”ამიერკავკასიის ალბანეთის საკითხი, ან სომხურად აგვანიის, ასევე ძალიან საინტერესოა. ეს ქვეყანა, რომელიც მოიცავდა ახლანდელ ელიზავეტპოლის პროვინციას და ტიფლისისა და დაღესტნის ნაწილებს, დასახლებული იყო არასომხური წარმოშობის ხალხებით, რომლებმაც მიიღეს ქრისტიანობა სომხებისგან. XIX საუკუნის დასაწყისამდე აქ იყო ცალკე აგვანის ან გინზასარის კატალიკოსი, რომელიც კონკურენციას უწევდა ეჩმიაძინს და ზოგჯერ ამ უკანასკნელისგან დამოუკიდებლად მოქმედებდა. ამჟამად ქრისტიანები, რომლებიც ერთ დროს აგვანის კატალიკოსის მრევლი იყვნენ, სომხებად ითვლებოდნენ და მათთან შერწყმის შედეგად, მათ თავიანთი ხასიათი მიიღეს.

სომხებს ასევე ჰქონდათ ძალადობრივი „შეჯვარებები“ სხვა ხალხთან. სპარსელთა ლაშქრები, აზერბაიჯანული თათრები და თურქები, ქართველები და მაღალმთიანები, ცხადია, არ წელავდნენ დროს იმ ხალხის ქალებთან, რომელთაც დიდი ხანია დაკარგული აქვთ სახელმწიფოებრიობა და მასთან ასოცირებული ამაყი, გამბედავი თავდაცვა.

ასეთ პირობებში ცხადია, რომ სომხებს ყველანაირი სისხლი აქვთ ძარღვებში. ეს განმარტავს იმ ფაქტს, რომ იმ ხალხს შორის, რომელმაც სახელი გაითქვა მშიშრობით მცირე აზიაში და მათზე ანდაზებიც კი დადიოდა , ნიჭიერი და გამბედავი მეთაურები ხანდახან გამოდიან, როგორც ნათელი გამონაკლისი, მუქ ფონზე: აშკარაა, რომ სხვა, ომის მომხრე ხალხების სისხლი ლაპარაკობს მათში, ნორმალური, სუფთა სისხლის სომეხს, ზოგადი კავკასიური ანდაზის მიხედვით, რომელიც რამდენიმე ადგილობრივ ენაზეა ხელმისაწვდომი, ”ეშინია კურდღლების”.

პრინციპში, სომხური ალბანეთის მრავალი შთამომავალი, მათ შორის ოკუპირებული ყარაბაღის მკვიდრი და ისიი, ვისაც ყარაბაღული ფესვები აქვთ, თანდათანობით იწყებენ იმის გააზრებას, რომ ჰაი ეთნიკური ჯგუფის მენტალიტეტი მათთვის უცხოა. ბევრი მათგანი იხსენებს, თუ რამდენად ადვილად ნახულობდნენ საერთო ენას აზერბაიჯანელებთან (მათსავით ძველი ალბანების შთამომავლები არიან) და რამდენად რთულია ერევნელ სომხებთან ურთიერთგაგების მიღწევა, რომელთა უმეტესობა თურქეთიდან და ირანიდან ემიგრანტების შთამომავლები არიან. ყარაბაღის დეოკუპაციით, ძველი ალბანელების შთამომავლებს ექნებათ ყველა შესაძლებლობა დაუბრუნდნენ საკუთარ ფესვებს.

კავკასიელი ალბანელების შთამომავლები მოიცავს არა მხოლოდ მთიანი ყარაბაღის მოსახლეობას, არამედ ნაწილობრივ სომხეთის რესპუბლიკის შორეულ ჩრდილო-აღმოსავლეთსაც, კერძოდ კი იჯევანსა და მის გარემოს. ამის შესახებ "კავკაზპლუსმა" დაწერა მასალაში: "ნიკოლ ფაშინიან - არმენიზირებული უდინელი (?) ყოფილი ყაზახის მაზრის ქარვანსარაიდან"(http://kavkazplus.info/news.php?id=19962#.XrWO3Z4zbIU ):
”დღევანდელი იჯევანი ისტორიულად იყო აზერბაიჯანული სოფელი ქარავანსარაი და ძირითადად ცხოვრობდა აზერბაიჯანული მოსახლეობა. ის თავდაპირველად შედიოდა აზერბაიჯანული ყაზახის სასულთნოს ნაწილში, ხოლო შემდეგ, რუსეთის იმპერიის დროს - ყაზახის ოლქი ეწოდა. ძირძველი მოსახლეობის უმეტესობა მიეკუთვნებოდა ყაზახლუს ტომს (ან "ყაზახებს"), მცირე ნაწილი კავკასიური ალბანეთის ძველი მოსახლეობის შთამომავლებს - უდინებს, რომლებიც ცხოვრობდნენ ყაზახის სასულთნოს მთიან ნაწილში, აღიარებდნენ ქრისტიანობას და ეკლესიური თვალსაზრისით იყვნენ ალბანეთის კათოლიკოსატის დაქვემდებარებაში.

ყაზახის სასულთნოს შეერთებას რუსეთის იმპერიაში და ამ აზერბაიჯანული სახელმწიფო წყობილების გაუქმებამ ტრაგიკული შედეგები მოიტანა. სომეხი ემიგრანტები მასობრივად დასახლდნენ ამ ტერიტორიაზე, ისევე როგორც სამხრეთ კავკასიის სხვა მიწებზე, რომლებმაც ასევე, რუსეთის ადმინისტრაციის მცდელობებით, სრულად დაიქვემდებარეს ალბანეთის კათოლიკოსატი (იგი უკანონოდ შეუერთდა ეჩმიაძინს) და მის სამრევლოებს. XIX საუკუნის განმავლობაში სომხებმა ყაზახის მაზრის მოსახლეობასთან ასიმილაცია მოახდინა.

ამავე დროს, ბროკჰაუზისა და ეფრონის ენციკლოპედიაშიც კი, რომელშიც აღწერილია ყაზახეთის ოლქის 1897 წლის მონაცემები: ”მოსახლეობის შემადგენლობაში შედიან აზერბაიჯანული თათრები (57%), სომხები (39%), რუსები (2%), თათრები (1½%) და უმნიშვნელო რაოდენობა ბერძნების, ქართველების, უდიები და ა.შ. ” ე.ი. 1897 წლის მდგომარეობით, ყაზახის ოლქში კვლავ არსებობდნენ ადამიანები, რომლებმაც შეინარჩუნეს უდიური ენა და უდის ცნობიერება, მაგრამ ძალიან ცოტა იყვნენ.

მიუხედავად ამისა, თანამედროვე იჯევანისა და მის გარემოცვაში მკვიდრთა ენა და მენტალიტეტი განსხვავდება სომხეთის რესპუბლიკის მკვიდრთა უმეტესი ნაწილის ენისა და მენტალობისგან და ავლენს მსგავსებებს მთიანი ყარაბაღის სომეხ მოსახლეობასთან, რომლებიც ასევე ცნობილია, რომ არმენიზირებულნი არიან და ძირითადად, ძველი კავკასიური ალბანეთის ქრისტიანული მოსახლეობის შთამომავლები არიან.

ამასთან, იმის შემდეგ, რაც საბჭოთა ძალაუფლება დამყარდა სამხრეთ კავკასიაში, ყოფილი ყაზახის ოლქის ტერიტორია ბოლშევიკებმა დაყვეს. ქვეყნის მთიანი ნაწილი უკანონოდ გადაეცა სომხეთს. ამის შემდეგ, ადგილობრივი უდიელთა არმენიზაციის პროცესი შეუქცევადი გახდა.

ამავე დროს, დაიწყო ადგილობრივი მკვიდრი აზერბაიჯანული მოსახლეობის გაძევება, მათ შორის ქარავანსარაიდან, რომელსაც 1961 წელს დაარქვეს იჯევანი. 1988-1989 წლებში მთელი აზერბაიჯანული მოსახლეობა განდევნეს იჯევანის რაიონიდან.

ნათელია, რომ ნიკოლ ფაშინიანს აქვს სრულიად სომხური ცნობიერება. მაშინაც კი, თუ მან იცის უდიური წარმოშობის შესახებ რაიმე ინფორმაცია, ნაკლებად სავარაუდოა, რომ მისი რეკლამირება მოახდინოს სომხეთში ნაციონალიზმით დაავადებულ სომხეთში. მიუხედავად ამისა, მისი საქციელი - საკმაოდ თამამად და გადამწყვეტად, ცხადყოფს, რომ ძველი კავკასიელი ალბანელების სისხლი თავისას მაინც აკეთებს. შემთხვევითი არ არის, რომ გენერლებისა და მარშალების უმეტესი ნაწილი, რომლითაც დღეს სომხები ამაყობენ, ასევე წარმოშობით არმენიზირებული უდიები არიან - კერძოდ, ისინი, ვინც აზერბაიჯანის შამქორის რაიონის პატარა სოფელ ჩარდახლუდან არიან”.



KavkazPlus

წაკითხულია : 379