ანალიტიკა

ირანის "კორიდორულ" - ბირთვული თამაშები
15.06.23 12:20

აზერბაიჯანში ვიზიტის შემდეგ, თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეპ ტაიპ ერდოღანმა ჟურნალისტების კითხვებს უპასუხა და  განსაკუთრებით შეეხო ზანგეზურის დერეფნის საკითხს და ირანის წინააღმდეგობას მის გახსნაზე.

 

„რაც შეეხება ზანგეზურის დერეფანს, ეს სომხეთის პრობლემა არ არის. ზანგეზურის დერეფანი ირანის პრობლემაა. ანუ ორი მუსულმანური ქვეყნის პრობლემა. ის ფაქტი, რომ ირანი ამ საკითხთან დაკავშირებით ასეთ პოზიციას იკავებს, აღელვებს როგორც აზერბაიჯანს, ასევე ჩვენ. სინამდვილეში, ამაზე ისინიც უნდა წუხდნენ. გარდა ამისა, თითო ვაგონზე დაწესებული გადასახადი, სამწუხაროდ, აქ ძალიან, ძალიან მაღალია. ვიმედოვნებ, რომ ამ პრობლემას მალე დავძლევთ. ამ საკითხს პოზიტიურად რომ მიდგომოდნენ, დღეს თურქეთი-აზერბაიჯანი-ირანი იქნებოდა ერთმანეთთან ინტეგრირებული როგორც საავტომობილო, ისე სარკინიგზო ტრანსპორტით და სავარაუდოდ გაიხსნებოდა პეკინი-ლონდონის ხაზი“, - განაცხადა თურქეთის პრეზიდენტმა.

 

აქ რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა ღიად მიუთითა ირანზე, როგორც დერეფნის გახსნის მთავარი მოწინააღმდეგეზე, თეირანის მოტივების დაზუსტების გარეშე. ამასობაში ცნობილია - ირანი კატეგორიულად ეწინააღმდეგება „ერთიან თურქულ სარტყელს“ და მიიჩნევს მას, როგორც საფრთხეს თავისი გეოპოლიტიკური გეგმებისთვის. თეირანი ცდილობს გააძლიეროს თავისი გეოპოლიტიკური როლი საერთაშორისო სატრანზიტო კომუნიკაციების „შეწყვეტით“. და ირანის ასეთ გაძლიერებაში დაინტერესებულნი არიან დასავლეთელი ინტერესანტები, „სპონსორები“, რის შესახებაც „კავკასუს პლუსმა“ უკვე დაწერა სტატიაში „საფრანგეთი ქმნის „დიდ ირანს“ სატრანზიტო მარშრუტების მინიჭებით და არის თუ არა პერსპექტივაში სამხრეთ კავკასია?" (https://kavkazplus.com/news.php?id=39206 )

ირანის სურვილი, ხელი შეუშალოს ზანგეზურის დერეფნის გახსნას, ეწინააღმდეგება იმავე რუსეთის ფედერაციის ინტერესებს. და აქ, ერთი შეხედვით, არის წინააღმდეგობა.

 

უკრაინის ამჟამინდელ ომში სწორედ ირანი ავლენს თავს აგრესორის, რუსეთის ფედერაციის ყველაზე თანმიმდევრულ მოკავშირედ, უკრაინის წინააღმდეგ აგრესიაში ფაქტობრივად მონაწილეობით თავისი იარაღის მიწოდებით. ეს, კერძოდ, ბრიტანეთის პარლამენტში ბოლო მოსმენის დროს, თემთა პალატის წევრმა (ქვედა პალატა) კონსერვატიული პარტიიდან კლარკ-სმიტმა გააკეთა:

 

  „უკრაინის ხალხმა უკეთ იცის, თუ რა ხდება, როდესაც ირანის რეჟიმი კონტროლის მიღმა რჩება. IRGC-ის (ისლამური რევოლუციის გუშაგთ კორპუსის) მიერ მოწოდებული თვითმფრინავები აშინებს მთელ უკრაინას და ირანულ საფრთხეს ევროპის გულში შობს, რაც ირანს პრეზიდენტ პუტინის საზარელი ომის დანაშაულების პირდაპირ თანამონაწილედ აქცევს“.

 

სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ირანი ყველანაირად ეხმარება კრემლს უკრაინის წინააღმდეგ აგრესიაში, მაგრამ, როგორც ჩანს, არ სურს დაეხმაროს ბლოკადის დაძლევაში, რომელიც ამ აგრესიის შედეგი იყო (და ეს შეიძლება გაკეთდეს ზანგეზურის დერეფნის გახსნით). ჩნდება კითხვა - რატომ? ბოლოს და ბოლოს, თუ მოსკოვი დათანხმდება ზანგეზურის დერეფანს და, რაც მთავარია, სურს სწრაფად შევიდეს ირანის სარკინიგზო ქსელში ამ დერეფნის გავლით (რაშტ-ასტარას სარკინიგზო ხაზი ამ შესაძლებლობას მხოლოდ 3 წლის შემდეგ მისცემს), თეირანმა ხომ უნდა შეცვალოს გადაწყვეტილება ამ საკითხთან მიმართებაში. ნუთუ მართლაც ასე ძლიერია ირანის რეჟიმის თურქოფობია?

 

ფაქტია, რომ, როგორც ჩანს, თეირანს სურს გამოიყენოს დერეფანი და სამხრეთის მიმართულებით რუსეთის ფედერაციის ბლოკადის დაძლევა მორიგ „კოზირად“. რათა მოკავშირეს სთხოვოს მისთვის ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი რამ.

 

ირანის დახმარება რუსეთისთვის უკრაინის ომში იმდენად კრიტიკული გახდა, რომ თეირანის რეჟიმმა უკვე დაიწყო როგორღაც ბირთვული ზესახელმწიფოს - რუსეთის ფედერაციის "მანიპულირება". თუმცა, ამავდროულად, ირანის რესპუბლიკის ხელისუფლების მთავარი მიზანია თავად გახდნენ ბირთვული იარაღის მფლობელები. და აი, როგორც ჩანს, ირანი თავდაჯერებულად მიემართება "ფინიშისკენ".

 

ირანის ორი მთავარი დე ფაქტო მოკავშირე, საფრანგეთი და რუსეთი, ბირთვული ზესახელმწიფოები არიან და ფლობენ  ბირთვულ ტექნოლოგიებს. მაგრამ საფრანგეთი, რომელმაც თავის დროზე წვლილი შეიტანა ისლამურ რევოლუციაში  და მრავალი წლის განმავლობაში ფარულად ეხმარებოდა თეირანს სანქციების გვერდის ავლაში, არ ჩქარობს მის აღჭურვას ბირთვული იარაღით. აცნობიერებს რა, რომ ამ შემთხვევაში გაძლიერებული ირანი გამოვა პარიზის მდუმარე გავლენიდან.

 

ბოლო დრომდე რუსეთს განსაკუთრებით არ სურდა ირანის დახმარება ბირთვული პროგრამის განხორციელებაში. სანამ ის თავად არ აღმოჩნდებოდა ამჟამინდელ, თითქმის კატასტროფულ, ომისა და საერთაშორისო იზოლაციის ვითარებაში.

 

რუსეთს უკრაინის წინააღმდეგ ომისთვის ირანული თვითმფრინავები და სხვა იარაღი სჭირდება. ასევე - ირანის თანხმობა ზანგეზურის დერეფანზე. რუსეთს სჭირდება რაშტ-ასტარას რკინიგზა, რომელიც იძლევა ინდოეთის ოკეანეზე გასასვლელს. ყველა მოკავშირის დაკარგვის შემდეგ, რუსეთს ბევრი რამ სჭირდება ირანისგან. მიუხედავად იმისა, რომ ბოლო დრომდე ამ ორი ქვეყნის ზომა და გეოპოლიტიკური გავლენა თანაფარდობაში არ მოდიოდა და თეირანი აშკარად მოსკოვის "უმცროს პარტნიორად" ითვლებიდა.

 

ახლა კი მოსკოვი ფონს ვერ გადის თეირანის გარეშე ვერც სირიაში და ვერც უკრაინაში. ირანს კი, ზოგადად, რუსეთის ფედერაციისგან მხოლოდ ერთი რამ სურს - დახმარება ბირთვული იარაღის შექმნაში. ყველაფერი დანარჩენის  „მოპოვება“ თეირანის რეჟიმმა რუსეთის ფედერაციის გარეშეც ისწავლა.

 

საშიშროება, რომ სასოწარკვეთილებისას კრემლი შესაძლოა რეალურად დაეხმაროს თეირანის ბირთვულ პროგრამას, კარგად ესმით შეერთებულ შტატებში. უფრო მეტიც, ვაშინგტონმა, სავარაუდოდ, იცის, როგორ ეხმარებოდა ერევანი, ირანისა და რუსეთის „საერთო მოკავშირე“, თეირანს ბირთვული მასალების უკანონო მიწოდებაში. ამიტომ, შემთხვევითი არ არის, რომ გაჩნდა ინფორმაცია იმის შესახებ, რომ აშშ და ირანი უბრუნდებიან მოლაპარაკებებს „ბირთვულ შეთანხმებაზე“ (თუმცა ამას ვაშინგტონში დღემდე უარყოფენ). აშშ, სავარაუდოდ, ცდილობს ირანის ბირთვული სახელმწიფოდ გადაქცევა „შეაკავოს“ სანქციების „შემსუბუქების“ შეთავაზებით მისი ბირთვული პროგრამის შეჩერების სანაცვლოდ.

 

13 ივნისს ისრაელის პრემიერ-მინისტრმა ბენიამინ ნეთანიაჰუმ განუცხადა ისრაელის ქნესეთის საგარეო ურთიერთობათა და უსაფრთხოების კომიტეტს, რომ აშშ-ს პრეზიდენტის ჯო ბაიდენის ადმინისტრაციამ ირიბი მოლაპარაკებები გამართა ირანთან "მინი შეთანხმების" შესახებ ირანის ბირთვულ პროგრამასთან დაკავშირებით. ზოგადად, ისრაელს მართლაც უნდა ეშინოდეს რაღაცის. რა თქმა უნდა, ისინი ცდილობენ პირდაპირ არ ისაუბრონ იმაზე, რომ რუსეთის ფედერაციას შეუძლია დაეხმაროს ირანს ისრაელში ბირთვული პროგრამით, მაგრამ, სავარაუდოდ, მათ ესმით, რომ ამგვარი რამ შესაძლებელია.

 

მეტიც, მოსკოვში ზოგიერთი „ქორი“ უკვე „იძლევა სიგნალს“, რომ რუსეთი, რომელიც იცავს თავის აგრესიულ „ინტერესებს“ უკრაინაში, შესაძლოა პირველი იყოს, ვინც ბირთვულ იარაღს გამოიყენებს. ამის შესახებ ცოტა ხნის წინ სკანდალური სტატია გამოაქვეყნა კრემლის მომხრე პოლიტოლოგმა და ეკონომიკის უმაღლესი სკოლის მსოფლიო ეკონომიკისა და მსოფლიო პოლიტიკის ფაკულტეტის სამეცნიერო დირექტორმა სერგეი კარაგანოვმა. მან პირდაპირ მოუწოდა რუსეთის მიერ დასავლეთის ქვეყნების წინააღმდეგ ბირთვული იარაღის გამოყენებისაკენ. კარაგანოვის მიერ ჟურნალ Profil-ში (სტატია ასევე გადაბეჭდა ვებგვერდმა Russia in Global Affairs) გამოთქმული აზრით, „ატომური იარაღის გამოყენებას შეუძლია კაცობრიობის ხსნა  გლობალური კატასტროფისგან“.

 

ჩნდება კითხვა, თუ კარაგანოვმა გააჟღერა რუსეთის ფედერაციის ბირთვული შანტაჟის „მძიმე ვერსია“ (ირიბი მინიშნებები ამ შანტაჟზე ადრე და სხვა რუსი პოლიტიკოსები, მათ შორის ვლადიმერ პუტინი), მაშინ რატომ არ შეიძლება „გლობალური ბირთვული ომის“ წინ, რომლითაც კრემლი აშინებს დასავლეთს,  მოკავშირე დამატებით აღჭურვოს ბირთვული იარაღით? უფრო მეტიც, კრემლმა უკვე გადაწყვიტა ტაქტიკური ბირთვული იარაღის განთავსება კიდევ ერთ „პირობით მოკავშირესთან“ - ბელორუსთან.

 

ირანის ირგვლივ ვითარება ძალიან გართულდა. ხოლო თეირანის ბირთვული პროგრამის საკითხები არანაირად არ უკავშირდება ზანგეზურის დერეფნის საკითხს მხოლოდ ერთი შეხედვით. რეალურად, რუსეთის მარცხისა და დასუსტების ფონზე, ირანი აცხადებს პრეტენზიას, რომ ხელთ იგდოს ბერკეტები და გახდეს შეერთებული შტატების „მთავარი გეოპოლიტიკური საპირწონე“. და, თუ შესაძლებელია, გააფართოვოს თავისი გავლენა იმ ქვეყნებში, რომლებიც ბოლო დროს რუსეთის ფედერაციის გავლენის სფერო იყო. თუმცა, ჯერ ერთი, ასეთი ამბიციები განუხორციელებელია ბირთვული იარაღის გარეშე და მეორეც, იგივე „თურქულ სარტყელს“ შეუძლია წინაღობად ექცეს თეირანის „დიდი ძალაუფლების“ მისწრაფებებს.

 

 

ალექსანდრე ზაქარიაძე

წაკითხულია : 613