ანალიტიკა

ირანსა და აზერბაიჯანს შორის ომი შეუძლებელი იქნება... როცა ბრძოლას აპირებენ, ენერგოსისტემებს არ აერთიანებენ
13.08.23 22:00

სომეხი რევანშისტების ოცნება, რომლებიც ჯერ კიდევ არ კარგავენ იმედს გარე დახმარებით განახორციელონ „არცახის“ „მიაცუმი“, არის ომი ირანსა და აზერბაიჯანს შორის. ისინი იმედოვნებენ, რომ ირანული იარაღი, ისევე როგორც რუსული, შეძლებს აზერბაიჯანული ყარაბაღის ოკუპაციას.

 

თუმცა, სინამდვილეში ირანის ხელისუფლებას დღეს აზერბაიჯანთან ომი აბსოლუტურად არ სჭირდება, რაც არ უნდა „უყვარდეს“ სომეხი მეგობრები. პირიქით, ირანს სჭირდება არა მხოლოდ მჭიდრო ეკონომიკური თანამშრომლობა აზერბაიჯანთან, არამედ მონაწილეობა ერთობლივ სატრანზიტო პროექტებში და მაქსიმალური ინტეგრაცია იმ სფეროებში, სადაც ეს შესაძლებელია, პირველ რიგში კი ენერგეტიკულ სექტორში. ხოლო ენერგეტიკულ სექტორში ინტეგრაცია ქვეყნებს შორის ომის შეუძლებლობის პირველი და უმთავრესი პირობაა.

 

ცოტას თუ ახსოვს ისეთი ძალიან მნიშვნელოვანი დეტალი, რომელიც პოლიტოლოგების ყურადღების ცენტრში მოექცა. რუსეთ-უკრაინის ომის დასაწყისი: უკრაინაში რუსეთის შემოჭრის წინ მოხდა უკრაინისა და რუსეთის ენერგოსისტემების „გათიშვა“, რომლებიც მანამდე პარალელურად  მუშაობდნენ და უკრაინის ენერგოსისტემამ ფუნქციონირება ევროკავშირის ენერგოსისტემის სინქრონულად დაიწყო.

 

 თავდაპირველად, ასეთი სამუშაო უნდა ყოფილიყო „დროებითი ექსპერიმენტი“. ამ „ექსპერიმენტის“ ფარგლებში 2022 წლის თებერვალში უკრაინისა და რუსეთის ენერგოსისტემები გაითიშა და ელექტროენერგიის მიწოდება ერთი ენერგოსისტემიდან მეორეში შეწყდა. როგორც გაირკვა, მოგვიანებით, ზუსტად ორი ქვეყნის ენერგეტიკული სისტემების ამ გაყოფის დროს, კრემლმა მოამზადა უკრაინის წინააღმდეგ სრულმასშტაბიანი აგრესია. შედ ეგად, უკრაინისა და რუსეთის ენერგოსისტემების „დროებითი“ გათიშვა გახდა მუდმივი. უკრაინაში რუსული ჯარების შეჭრის შემდეგ, 2022 წლის მარტში, მოხდა უკრაინისა და ევროკავშირის ენერგეტიკული სისტემების საბოლოო გაერთიანება. ამან, პრინციპში, საშუალება მისცა უკრაინას გადარჩენილიყო გასულ ზამთარში, როდესაც უკრაინის ენერგეტიკული სიმძლავრის მნიშვნელოვანი ნაწილი აგრესორებმა წაართვეს ან სარაკეტო და უპილოტო საფრენი აპარატების თავდასხმებმა „გაანადგურეს“.

 

აქედან ირკვევა, თუ რამდენად მნიშვნელოვანია დღეს, ჩრდილოეთ-სამხრეთის მარშრუტების გასწვრივ ერთობლივი სატრანზიტო პროექტების გარდა, ასევე რუსეთის, აზერბაიჯანისა და ირანის ენერგეტიკული სისტემების ინტეგრაცია. ეს ინტეგრაცია არა მხოლოდ ბიძგს მისცემს ქვეყნების ასეთ ინტეგრაციაში მონაწილე ეკონომიკის განვითარებას, არამედ არარეალურს ხდის მათ შორის ფართომასშტაბიან სამხედრო დაპირისპირებას.

 

2023 წლის 10 აგვისტოს რუსეთმა, აზერბაიჯანმა და ირანმა განიხილეს 3 ქვეყნის ელექტროენერგეტიკული სისტემების მიერთების პროექტი (AIR - აზერბაიჯანი-ირანი-რუსეთი). ამის შესახებ რუსეთის ფედერაციის ენერგეტიკის სამინისტრომ AIR-ის პროექტის განხორციელებაზე სამმხრივი მოლაპარაკებების შედეგების შემდეგ განაცხადა.

 

შეხვედრას ესწრებოდნენ რუსეთის ენერგეტიკის მინისტრის მოადგილე პაველ სნიკკარსი, აზერბაიჯანის ენერგეტიკის მინისტრის მოადგილე ელნურ სოლტანოვი, ირანის ენერგეტიკის მინისტრის მოადგილე ჰომაიუნ ხაერი. შეხვედრაში ასევე მონაწილეობდნენ 3 ქვეყნის დაინტერესებული ენერგეტიკული კომპანიების წარმომადგენლები.

 

„დღეს გრძელდება პროექტის ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების შემუშავება, შეთანხმებულია ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების რამდენიმე ეტაპი. დეტალურად არის გაანალიზებული მონაწილე ქვეყნების ელექტრო ქსელებით ელექტროენერგიის გადაცემის სხვადასხვა პირობები და განიხილება დამატებითი ენერგეტიკული ობიექტების აშენების მიზანშეწონილობა“, - განაცხადა პაველ სნიკკარსმა.

 

შეხვედრისას მხარეები შეთანხმდნენ, რომ აზერბაიჯანის, ირანისა და რუსეთის ენერგოსისტემების ურთიერთდაკავშირების ტექნიკურ-ეკონომიკური გაერთიანება 2023 წლის ბოლომდე უნდა დასრულდეს.

 

შეგახსენებთ, რომ ირანი და რუსეთი მრავალი წელია განიხილავენ ელექტროენერგიის გაცვლის შესაძლებლობას. ქსელების ურთიერთდაკავშირების სავარაუდო შეთანხმება მიღწეულ იქნა 2016 წელს, იმ ხანმოკლე პერიოდში, როდესაც ირანი დასავლეთის სანქციების ქვეშ იმყოფებოდა ირანის ბირთვულ პროგრამაზე ერთობლივი სამოქმედო გეგმის (JCPOA) დასრულებასთან დაკავშირებით.

 

იმ დროს ირანსა და რუსეთს შორის ელექტროენერგიის ტრანზიტის 2 მარშრუტი განიხილებოდა: 1. აზერბაიჯანის გავლით, 2. სომხეთის და საქართველოს გავლით.

 

ცხადია, რომ სომხურ ლობს ყველაზე მეტად მეორე ვარიანტი სურს, მაგრამ აქ არის „სუსტი რგოლი“ - სომხეთის ენერგეტიკული სისტემა, რომელიც კატასტროფული გაუარესების გარდა, ერთ უაღრესად საშიშ ობიექტზე არის მიბმული, რომელიც დიდი ხნის წინ უნდა გამოერთოთ - მეწამორის ატომური ელექტროსადგური. არის სხვა პოლიტიკური და „სამხედრო“ რისკებიც, რომელიც ერევნის აგრესიულ პოლიტიკასთან არის დაკავშირებული. შედეგად, თავდაპირველად პრიორიტეტი მიენიჭა ირანისა და რუსეთის ფედერაციის ენერგოსისტემების დაკავშირებას აზერბაიჯანის ენერგეტიკული სისტემის მეშვეობით.

 

2016 წლის ნოემბერში ირანის ენერგეტიკის მინისტრის მოადგილემ ჰ.ფალაჰათიანმა განაცხადა, რომ ინფრასტრუქტურის შექმნის შემთხვევაში არსებობს შესაძლებლობა აზერბაიჯანის გავლით ირანსა და რუსეთს შორის 500 მეგავატამდე გაცვლისა. 2019 წელს რუსეთმა, აზერბაიჯანმა და ირანმა ხელი მოაწერეს შეთანხმებას 3 ქვეყნის ენერგოსისტემას შორის ჩრდილოეთ-სამხრეთის ენერგეტიკული დერეფნის შექმნის პროექტის ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების ერთობლივი შემუშავების შესახებ.

 

ერთ წელიწადში იგეგმებოდა ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების მომზადება, მაგრამ პროექტი კვლავ შეჩერდა COVID-19-ის პანდემიის გამო.

 

2022 წლის თებერვალში, ჯერ კიდევ უკრაინაში რუსეთის შეჭრის დაწყებამდე, AIR პროექტი განიხილებ ოდა დოჰაში გაზის ექსპორტიორი ქვეყნების ფორუმის (GECF) ფარგლებში. შემდეგ გაიმართა სამმხრივი შეხვედრა რუსეთის, ირანის და აზერბაიჯანის ენერგეტიკის მინისტრების დონეზე, სადაც განიხილეს ტექნიკურ-ეკონომიკური დასაბუთების პროექტის მომზადება. შეთავაზებულ იქნა შეხვედრის გამართვა ირანის Monenco-ს მონაწილეობით, რომელიც პასუხისმგებელია პროექტის ტექნიკურ-ეკონომიკური მხარის შესწავლაზე, ასევე სამივე ქვეყნის ენერგეტიკის სამინისტროებისა და შესაბამისი ენერგეტიკული კომპანიების მონაწილეობით. 2022 წლის ნოემბერში ირანის ენერგეტიკის მინისტრმა ალი აქბარ მეჰრაბიანმა განაცხადა, რომ ირანი, აზერბაიჯანი, სომხეთი და რუსეთი მალე განახორციელებენ ელექტროენერგიის გაცვლის გეგმას.

 

შემდეგ ირანის ენერგეტიკის სამინისტროს ხელმძღვანელმა განმარტა, რომ დასრულებულია პირველადი სინქრონიზაცია ირანისა და რუსეთის ენერგოსისტემებთან, განხორციელდა ტექნიკური ღონისძიებები ირანის, აზერბაიჯანის, სომხეთისა და რუსეთის ენერგეტიკული ქსელების საერთო სინქრონიზაციისთვის. ასევე შემთხვევითი არ არის ენერგეტიკის სამინისტროსა და სომხეთის პროექტში ირანის „ჩართვა“ „ენერგეტიკული ქსელების სინქრონიზაციის“ პროექტში - უდავოა, რომ ადრე თუ გვიან აზერბაიჯანსა და სომხეთს შორის სამშვიდობო ხელშეკრულება გაფორმდება და მერე ვერაფერი შეუშლის ხელს ერევნის რეგიონალურ ენერგეტიკულ პროექტებში გაწევრიანებას.

 

2022 წლის დეკემბერში ალი აქბარ მეჰრაბიანი შეხვდა რუსეთის ფედერაციის ენერგეტიკის სამინისტროს ხელმძღვანელს ნიკოლაი შულგინოვს. მაშინ რუსმა მინისტრმა მოუწოდა რუსეთის, აზერბაიჯანისა და ირანის ენერგეტიკული სისტემების  გაერთიანებაზე მუშაობის გააქტიურებისკენ, ამავდროულად აღნიშნა, რომ პრიორიტეტი უნდა იყოს რუსეთისა და ირანის ენერგოსისტემების პარალელური მუშაობის სტაბილურობა. და ეს სამუშაო, როგორც ეს სამმხრივი შეხვედრის შედეგებიდან ჩანს, მკვეთრად გააქტიურდა აზერბაიჯანის მონაწილეობით.

 

ყველა ნიშნით, ენერგოსისტემების გაერთიანებაზე მუშაობა, უახლოეს მომავალში, გამოიწვევს იმ ფაქტს, რომ ისინი სრულად იქნება ინტეგრირებული და დაიწყება ელექტროენერგიის მიწოდება ირანს, აზერბაიჯანსა და რუსეთს შორის. ამავდროულად, ირანის „მებრძოლი“ IRGC-ის (ისლამური რევოლუციის გუშაგთა კორპუსის) წარმომადგენლებმა ბოლო დროს მკვეთრად შეარბილეს თავიანთი ანტიაზერბაიჯანული რიტორიკა. მათი მხრიდან, თითქმის შეწყდა „აღშფოთება“ „სომხების გენოციდის“ შესახებ ალყაში მოქცეულ „არცახში“, რომლის იმედიც აშკარად ჰქონდათ ხანკენდის სეპარატისტებს.

 

იმის გათვალისწინებით, რომ ირანსა და აზერბაიჯანს შორის დაძაბულობის მთავარი „სამხედრო პროვოკატორი“ იყო IRGC, ეს არის ჭეშმარიტი ნიშანი იმისა, რომ ომი შეიძლება მთლიანად გამოირიცხოს ორ ქვეყანას შორის ურთიერთობების დღის წესრიგიდან. მით უმეტეს, თუ ირანისა და აზერბაიჯანის ენერგოსისტემები ერთიანდება.

 

ალექსანდრე ჩხეიძე    

წაკითხულია : 703