ანალიტიკა

სავარაუდო „შედეგები“ და სად წავლენ ჰაიები სამხრეთ კავკასიიდან?
17.10.23 20:00

ბევრი ანალიტიკოსის აზრით, ახლო აღმოსავლეთში არსებული ვითარება სულ უფრო ნაკლებ შანსს ტოვებს ისრაელებსა და პალესტინელებს შორის შერიგებისა და მშვიდობიანი თანაცხოვრებისთვის ხმელთაშუა ზღვასა და იორდანეს შორის მდებარე მიწის ვიწრო მონაკვეთში. ისრაელის მიერ ღაზას დაბომბვა და სახლების ნანგრევებში ქალებისა და ბავშვების მასობრივი დახოცვა კიდევ უფრო ზრდის გადარჩენილებს შორის სიძულვილს და შეურიგებლობას.

 

ამიტომ, თუ სასწრაფოდ არ შეჩერდება სამხედრო ესკალაცია მშვიდობიანი მოსახლეობის მსხვერპლით, შეიძლება უკვე გაჩნდეს კითხვა - საბოლოოდ ვინ დარჩება წმინდა მიწაზე? თუ ისრაელის მკვიდრთა და პალესტინელებს შორის მშვიდობიანი თანაცხოვრება შეუძლებელია, მაშინ კონფლიქტიდან ორი გამოსავალი იქნება. ან ისრაელი საბოლოოდ განდევნის პალესტინელებს მშობლიური მიწიდან, ან პირიქით, ადრე თუ გვიან ისრაელიანთა უმრავლესობა იძულებული იქნება დაეთანხმოს „ახალ შედეგებს“.

 

როგორც ჩანს, ბევრმა ისრაელიანმა და გარკვეულმა გლობალურმა გეოპოლიტიკურმა ძალებმა თავდაპირველად იცოდნენ ამ უკანასკნელის სცენარის პერსპექტივები. მათ წინასწარ დაიწყეს ადგილის მომზადება ახალი ალიასთვის, ახალი „აღთქმული მიწისთვის“. საბედნიეროდ, მისი ისტორია ეხმიანება ებრაელი ხალხის ისტორიას.

 

საუბარია დღევანდელ უკრაინაზე, განსაკუთრებით მის სამხრეთ ნაწილზე, რომელიც ისტორიულად უკვე იყო თურქების მიერ შექმნილი ხაზარეთის სახაკანო სახელმწიფოს ნაწილი, სადაც ერთ დროს ებრაელთა მნიშვნელოვანი რაოდენობა დასახლდა და რომლის ელიტის ნაწილმა ასევე მიიღო იუდაიზმი. მოგვიანებით, ამ სახელმწიფოს გაქრობის შემდეგ, შეუერთდა ებრაელ ხალხს.

 

ცოტას თუ ესმის, რომ გარკვეულწილად, ამ ტერიტორიაზე ისტორიაში "ხაზარეთის ხაგანატის აღორძინების" შესაძლებლობა უკვე არსებობდა. საუბარია ისეთ სახელმწიფოზე, როგორიც არის პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობა, რომელიც მოიცავდა უკრაინის უმეტეს ნაწილს. აქ მე-16 და მე-17 საუკუნის დასაწყისში დასახლდა ევროპელი ებრაელების დიდი ნაწილი, რომლებსაც პოლონეთის მეფეებმა მისცეს მნიშვნელოვანი უფლებები და შეღავათები. ზოგიერთი მეცნიერის აზრით, მსოფლიოს ყველა ებრაელთა დაახლოებით 80% ერთ დროს ცხოვრობდა პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობაში (ეს არის უკრაინის, პოლონეთის, ბელორუსის და ლიტვის დღევანდელი ტერიტორიები). ამავდროულად, ადგილობრივმა მაგნატებმა და აზნაურებმა თავიანთი მიწები იჯარით გადასცეს ებრაელებს, რამაც ასევე გამოიწვია ებრაული თემის ეკონომიკური როლის მკვეთრი ზრდა.

 

მაგრამ, საბოლოოდ, ხმელნიცკის რეგიონმა დარტყმა მიაყენა უკრაინის ებრაულ თემს - მართლმადიდებელი უკრაინელი კაზაკების აჯანყება ბოგდან ხმელნიცკის მეთაურობით. საბჭოთა ისტორიოგრაფია, ამ აჯანყების მოტივებზე საუბრისას, მთავარ აქცენტს აკეთებს სავარაუდო „უკრაინის მოსახლეობის რუსეთთან გაერთიანების სურვილზე“, რაც, პრინციპში არ შეესაბამება ისტორიულ სიმართლეს. არც ის ხსნის იმ სისასტიკეს, რომელიც აჯანყებულებმა გამოიჩინეს იმავე ებრაელი მოსახლეობის მიმართ.

 

ხმელნიცჩინის მიზეზების გასაგებად: მაშინ პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობისა და მასში მცხოვრები ხალხების ბედზე გავლენა მოახდინა პაპების პოლიტიკამ და იეზუიტურმა ორდენმა კათოლიციზმის სრული დაწესებითა და მართლმადიდებელი ქრისტიანების დაქვემდებარებით პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობის აღმოსავლეთ რეგიონებისა რომის პაპისთვის. შედეგი იყო ბრესტის საეკლესიო კავშირის შექმნა 1596 წელს და მართლმადიდებლური ეკლესიის ფაქტობრივად აკრძალვის პოლიტიკა, რომელიც მხარს არ უჭერდა კავშირს.

 

მართლმადიდებლობა პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობაში ფაქტობრივად გამოცხადდა "კანონიერად". მართლმადიდებლურ ეკლესიებს, ფაქტობრივად, ჩამოერთვათ წმინდა ადგილების სტატუსი და იჯარით გადაეცათ იმავე ებრაელებს. დამამცირებელი პრაქტიკა განვითარდა მართლმადიდებლებისთვის, როცა ეკლესიაში ღვთისმსახურების ჩასატარებლად, ებრაელ მოიჯარესთან უნდა წასულიყვნენ, რათა ტაძარი გაეხსნათ მხოლოდ საფასურის სანაცვლოდ და შეეძლო მასში ღვთისმსახურების „დაშვება“ ან არ "დაშვება".

 

უკრაინის იმდროინდელი ვითარების ინტერპრეტაციით პალესტინელების ამჟამინდელ მდგომარეობამდე, ცხადი ხდება, რატომ არის მათი მთავარი სალოცავის, ალ-აქსას მეჩეთის სტატუსი ასე მნიშვნელოვანი მუსლიმი პალესტინელებისთვის და რა არაპროგნოზირებადი შედეგები შეიძლება მოჰყვეს ისრაელიანთა რადიკალების გეგმებს წაართვან ეს მეჩეთი მუსლიმებს იმავე მესამე ტაძრის აშენების მიზნით. ადამიანების რელიგიური გრძნობების შელახვა ყოველთვის იყო არაპროგნოზირებადი და მოჰყვებოდა ტრაგიკული შედეგები.

 

პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობაში მართლმადიდებელი უკრაინელი კაზაკების უფლებებიც დაირღვა და ფეხქვეშ გაითელა. სწორედ ეს ვითარება გახდა 1648 წელს დაწყებული ბოგდან ხმელნიცკის აჯანყების მიზეზი, რომლის დროსაც თავად ბოგდან ხმელნიცკი თავდაპირველად არა მოსკოვის მეფის, არამედ ოსმალეთის იმპერიის დახმარების იმედად იყო და პირველი გამარჯვებები მოიპოვა ყირიმელი თათრების მეშვეობით, ტუგაი ბეის მეთაურობით.

 

აჯანყებულებმა რელიგიური დამცირების გამო აღშფოთება გადმოანთხიეს არა მხოლოდ კათოლიკე სამღვდელოებაზე, არამედ ებრაელ მოსახლეობაზეც. დაღუპულთა რაოდენობის მიხედვით - 200-დან 300 ათასამდე ადამიანამდე - ხმელნიცკის რეგიონი ნაცისტების მიერ ორგანიზებულ ჰოლოკოსტამდე ითვლებოდა ყველაზე საშინელ უბედურებად ებრაელი ხალხის ისტორიაში.

 

კაზაკ-თათრული ჯარების დამარცხებამ პოლონეთის არმიიდან 1651 წელს ბერესტეჩკოს მახლობლად და ყირიმის ხანსა და პოლონეთის მეფეს შორის მშვიდობის დადებამ აიძულა ხმელნიცკი ეძია ახალი მფარველები - ამჯერად მოსკოვში. შემდგომში მოხდა ის, რაც საბჭოთა ისტორიოგრაფიამ მოგვიანებით უწოდა უკრაინის რუსეთთან გაერთიანება (თუმცა იმ დროს არა მთლიანად, არამედ მარცხენა სანაპიროსა და კიევისა).

 

ასეა თუ ისე, ხმელნიცშინამ პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობას ისეთი დარტყმა მიაყენა, რომლის შედეგებსაც დღესაც იმკიან. შემდგომში, მე-18 საუკუნის ბოლოს პოლონეთ-ლიტვის თანამეგობრობის დაყოფის შემდეგ, რუსეთის იმპერია მოიცავდა უკრაინის უმეტეს ნაწილს იქ მცხოვრებ ებრაელ მოსახლეობასთან ერთად, რომელიც სწრაფად აღდგა ხმელნიცშინას შემდეგ და აბსოლუტურად დომინირებდა ქალაქებსა და „ადგილებში“. (უკრაინელები ძირითადად სოფლებში ცხოვრობდნენ).

 

ცარისტულმა მთავრობამ უკრაინის, პოლონეთის, ბელორუსის და ლიტვის ებრაელებს აუკრძალა სახელმწიფოს უფრო აღმოსავლეთის მიწებზე დასახლება, ე.წ. "დასახლების საზღვრების" დაწესებით. სწორედ ამ ხალხის შთამომავლები ამ დასახლებული პუნქტიდან წარმოადგენენ დღეს ისრაელის მოქალაქეების უმრავლესობას. ამავდროულად, რუსეთის იმპერიის წლებშიც კი, ზოგიერთი ებრაელი ლიდერი მიდრეკილი იყო ეფიქრა, რომ მათი ხალხისთვის უფრო მიზანშეწონილი იქნებოდა უკრაინის (მათ შორის ყირიმის) მიწებზე „ჩაბღაუჭება“ და აქ საკუთარი მომავლის აშენება.

 

მაგრამ შემდეგ სიონისტური მოძრაობა, რომელიც მიზნად ისახავდა პალესტინაში განსახლებას და აქ ებრაული სახელმწიფოს აღორძინებას, უფრო მოთხოვნადი აღმოჩნდა.

 

განსახლება დაიწყო მაშინ, როდესაც პალესტინა ოსმალეთის იმპერიის ნაწილი იყო, მაგრამ მკვეთრად გაძლიერდა მისი დაშლის შემდეგ პირველი მსოფლიო ომის შედეგად და დიდი ბრიტანეთის კონტროლქვეშ გადასვლის მერე (რომელიც დიდი ხნის განმავლობაში ეყრდნობოდა არაბულ ნაციონალიზმს და ანელებდა ებრაელთა განსახლებას. პალესტინა). მართალია, „საბჭოთა“ ებრაელები არ იყვნენ გათვალისწინებულნი პალესტინაში „რეპატრიაციის“ ამ პროცესში.

 

მეორე მსოფლიო ომის დროს ჰოლოკოსტის ტრაგედიამ ორმაგი როლი ითამაშა. ერთის მხრივ, მისმა ტრაგედიამ დაჩრდილა ებრაელთა შორის ხმელნიცშინას შესახებ ნეგატიური მოგონებები (და სწორედ ამ მოგონებამ იმოქმედა იმაზე, რომ ბევრმა ებრაელმა არ განიხილავდა თავისი ხალხის მომავალს უკრაინის მიწებზე). მაგრამ ჰოლოკოსტის ბოლო საშინელებათა ხსოვნამ, მეორე მხრივ, გადარჩენილი ევროპელი ებრაელები აიძულა გადასულიყვნენ ახლო აღმოსავლეთში, "საშინელი ევროპისგან" შორს. უფრო მეტიც, 1947-48 წლებში ისრაელის სახელმწიფოს შექმნას მხარს უჭერდა არა მხოლოდ შეერთებული შტატები, არამედ თავდაპირველად სტალინური სსრკ.

 

საინტერესოა, რომ ამავე დროს იგივე სსრკ ახორციელებდა ე.წ. სომხების „რეპატრიაციას“ სომხეთის სსრ-ში, რის გამოც იქიდან ძირძველი აზერბაიჯანული მოსახლეობის 150 ათასზე მეტი უკანონოდ იქნა დეპორტირებული. ასევე „გეოპოლიტიკური ამბიციების“ ქვეშ აღმოსავლეთ თურქეთის გაყოფისა და სომხეთის სსრ-სთვის ტერიტორიების გადაცემის გეგმების სახით.

 

შემდგომში, ვერ მოიპოვა რა სასურველი კონტროლი ისრაელსა და მის პოლიტიკაზე, სსრკ-მ დაიწყო არაბების მხარდაჭერა და „არ დაუშვა“ თავისი ებრაელი მოქალაქეები გადასულიყვნენ თავიანთ „ისტორიულ სამშობლოში“. მაგრამ სსრკ-ს დასუსტებასა და დაშლასთან ერთად, სწორედ "საბჭოთა" ებრაელები, ძირითადად უკრაინის ტერიტორიაზე "ფესვებგადგმულმა" ებრაელებმა დადუდეს რეპატრიაციას საფუძველი.

 

ახლო აღმოსავლეთში მიმდინარე მოვლენებმა შესაძლოა კვლავ აიძულოს ისრაელიანნი დაიმახსოვრონ უკრაინა. მით უმეტეს, უკრაინის წინააღმდეგ რუსეთის აგრესიის ერთ-ერთი შედეგი ამ ქვეყნის ტერიტორიების, განსაკუთრებით სამხრეთ რეგიონების მკვეთრი „დეპოპულაცია“ გახლავთ, ასევე ყირიმის „პრორუსული“ მაცხოვრებლების „გაურკვეველი სტატუსი“, რომლებიც მხარს უჭერდნენ ოკუპაციას. დიდი ალბათობით, მათ მოუწევთ ამ ტერიტორიის დატოვება ისევე, როგორც ყარაბაღის ჰაიები ამ ტერიტორიაზე უკრაინის იურისდიქციის აღდგენის შემდეგ..

 

არის კიდევ ერთი ძალიან მნიშვნელოვანი ასპექტი - თვით ისრაელში მიწისა და წყლის რესურსები მეტად მწირია. უკრაინისგან განსხვავებით, რომელსაც მსოფლიოს შავი ნიადაგების 25%-ი და უზარმაზარი სასოფლო-სამეურნეო პოტენციალი გააჩნია. იმის გათვალისწინებით, რომ მომავალში სასურსათო უსაფრთხოების როლი მსოფლიოში მხოლოდ გაიზრდება, ასეთ ნაყოფიერ მიწებზე „გადასახლება“ შესაძლოა გამართლებული იყოს ხალხის მომავალი გადარჩენის თვალსაზრისით.

 

ისრაელების „ახალი ალიას“ შესაძლო პერსპექტივამ უნდა გააჩინოს კითხვები მათი მომავლის შესახებ უცხო ტერიტორიებზე სხვა „მოსახლე“ სახელმწიფოს - სომხეთის რესპუბლიკის მოქალაქეებისთვის. უფრო მეტიც, იმ ტერიტორიის მეზობლებთან და ძირძველ მოსახლეობასთან მიმართებაში, სადაც მათი სახელმწიფო იყო ორგანიზებული, ჰაი ნაციონალისტები ბევრად უფრო სასტიკ და შეურიგებელ პოლიტიკას ატარებდნენ.

 

ამრიგად, თავად ისრაელის სახელმწიფოში არაბები შეადგენენ მისი მოქალაქეების მეოთხედს; მილიონობით არაბი ცხოვრობს ღაზას სექტორში და მდინარე იორდანეს დასავლეთ სანაპიროზე. ღაზაზე ამჟამინდელი თავდასხმების წინ არავის დაუნგრევია მათი მეჩეთები და ეკლესიები (ქრისტიანი პალესტინელები). ჯერ კიდევ არ გამქრალა ორი ხალხის - ებრაელებისა და არაბების - შემდგომი მშვიდობიანი თანაარსებობის იმედი. მაგრამ ამავდროულად, ისრაელის საღად მოაზროვნე მოქალაქეები უკვე ეძებენ „ახალ სამშობლოს“ საკუთარი თავისთვის და აცნობიერებენ, რომ არსებობს შესაძლებლობა, რომ "ვიღაცას" მოუწიოს მათთვის მიწის დათმობა.

 

არის თუ არა ბევრი აზერბაიჯანის მოქალაქე და მაცხოვრებელი სომხეთის რესპუბლიკაში? არა მილიონები, როგორც არაბები ისრაელში, არამედ უბრალოდ ადამიანი? ბევრი აქტიური მეჩეთია ისტორიულ აზერბაიჯანულ ირავანში? რას აკეთებს სომხეთის ხელისუფლება უკანონოდ განდევნილი აზერბაიჯანელი ლტოლვილების დასაბრუნებლად და ორი ხალხის შესარიგებლად? არაფერი არ კეთდება! ასევე არაფერი კეთდება კომუნიკაციების განბლოკვისა და აზერბაიჯანთან მშვიდობის დასამყარებლად.

 

თუ ჰაი ნაციონალისტები გააგრძელებენ თავიანთ აგრესიულობას მეზობლების მიმართ, მაშინ ჰაის შესაძლო „გადასახლების“ საკითხი შეიძლება ნებისმიერ მომენტში დადგეს. ამავდროულად, ოკუპირებულ ქართულ აფხაზეთში გადასვლის გეგმები შეიძლება დაუყოვნებლივ გაუქმდეს, რადგან მსოფლიოში არავინ აღიარებს ამ ოკუპაციას და სეპარატისტთა „დამოუკიდებლობას“, ისევე როგორც ამ ქართული მიწის უკანონო დასახლებას. რუსეთის ფედერაციაში, ერევნის მიერ მოსკოვის ღალატის შემდეგ, ჰაის გულითადად არსად ელიან. რჩება მხოლოდ საფრანგეთი. დროა ჰაის ხალმა მოძებნოს ადგილები დასასახლებლად...

 

 

ვარდენ წულუკიძე

წაკითხულია : 658