ანალიტიკა

აზერბაიჯანის მართლმადიდებლობა ‘სამ რომს’ შორის. მცხეთა უახლოესი ალტერნატივაა...
15.03.24 18:50

როგორც ჩანს, აზერბაიჯანი, უფრო სწორად, მისი მართლმადიდებლური საზოგადოება გლობალური სულიერი დაპირისპირების ეპიცენტრი ხდება. თავად აზერბაიჯანი შედარებით პატარა ქვეყანაა და მსოფლიო სტანდარტებით მართლმადიდებელთა საზოგადოებაც მცირეა, დაახლოებით 200-300 ათასი ადამიანი, მაგრამ ამან არ უნდა შეამციროს მის მიმართ  ყურადღება.

 

მსოფლიოში მიმდინარეობს ბრძოლა უძველესი წმინდა სიმბოლოებისთვის. აზერბაიჯანი არის მიწა, სადაც რეალურად არსებობდა დედამიწაზე ერთ-ერთი პირველი ქრისტიანული სახელმწიფო - კავკასიური ალბანეთი ანუ არანი. მეტიც, ის მაშინდელი რომის იმპერიის საზღვრებს გარეთ მდებარეობდა და მისგან დამოუკიდებელი იყო.

 

ეს იმას ნიშნავს, რომ თავად კავკასიური ალბანეთი ვერ ეთავსება  „რომაულ-ცენტრულ“ სამყაროს, მისი მემკვიდრეა ევრაზიული თურქული სამყაროს სახელმწიფო - აზერბაიჯანი. სულაც არ არის შემთხვევითი, რომ სამი სულიერი ცენტრი გაერთიანდა ალბანურ მემკვიდრეობაზე კონტროლისთვის, რომელთაგან თითოეული ამტკიცებს, რომ არის „ნამდვილი რომი“ (ე.ი. ვერ იშორებს „ევროცენტრულ“ და „რომანცენტრულ“ შეხედულებას სამყაროზე).

 

ამჟამად მოსკოვი, რომელიც საკუთარ თავს სულიერად „მესამე რომს“ და კონსერვატიული მართლმადიდებლობის დასაყრდენს უწოდებს, ეწინააღმდეგება კონსტანტინოპოლს ანუ „მეორე რომს“, რომელიც ასევე აცხადებს, რომ არის მსოფლიო მართლმადიდებლობის ცენტრი.

 

კონსტანტინოპოლის საპატრიარქო კი სულ უფრო ლიბერალური ხდება და ბერძნულ ნაციონალიზმს „ემორჩილება“. ბერძნული ამპარტავნება (დათარიღებული წარმართობის დროიდან, როდესაც ძველი ბერძნები ელინთა გარდა ყველა ხალხს „ბარბაროსებად“ თვლიდნენ), ბალკანეთში საეკლესიო განხეთქილების მიზეზი გახდა. ეს დიდი ხანია აღიზიანებს არაბულ, ძირითადად ანტიოქიის საპატრიარქოს და არაჯანსაღ გარემოს ქმნის იერუსალიმის საპატრიარქოში, სადაც მორწმუნეებისა და მღვდლების უმრავლესობა არაბები არიან, ეპისკოპოსები კი - ძირითადად ბერძენნი. საკითხავია, სჭირდებათ თუ არა აზერბაიჯანის მართლმადიდებლებს ასეთი ამპარტავანი „ბერძნული დიქტატი“?

 

ვატიკანი, როგორც „პირველი რომი“, რომელიც ზოგადად აცხადებს, რომ არის გლობალური რელიგიური ცენტრი, აშკარად კონსტანტინოპოლის მხარესაა. თითოეული "რომი" ცდილობს ეჩმიაძინი შურისძიებისთვის და აზერბაიჯანის მიწებსა და სალოცავებზე კონტროლის დასამყარებლად გამოიყენოს.

 

აქამდე აზერბაიჯანის მართლმადიდებლებმა არსებულ ვითარებაში მაქსიმალური „სულიერი სუვერენიტეტი“ დაცვა შეძლეს, თანაც მსოფლიო მართლმადიდებლობასთან კავშირის გაწყვეტის გარეშე. კერძოდ, რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის სინოდის 2024 წლის 12 მარტის დადგენილებით, ცნობილი გახდა, რომ საფრანგეთის მოქალაქისა და ეროვნებით სომეხი სავვა ტუტუნოვის პროტეჟე ფილარეტი (ტიხონოვი) ბაქოს ეპისკოპოსი აღარ იქნება. მას სხვა საყდარი გამოუყვეს - კოლპაშევსკაია და სტრიჟევსკაია ტომსკის სამიტროპოლოში.

 

გამოდის - ამ დრომდე სომხურმა ლობმა ვერ შეძლო რუსეთის მართლმადიდებლური ეკლესიის ბაქოსა და აზერბაიჯანის ეპარქიაზე კონტროლის მოპოვება. ასევე გავრცელდა ინფორმაცია, რომ გადაწყვიტეს რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ბაქოს ეპარქიის მდივანი, არქიმანდრიტი ალექსი (ნიკონოროვი) აზერბაიჯანიდან შორს გაეგზავნათ. ფაქტობრივად, აზერბაიჯანში ყველაზე პოპულარული მღვდლის, არქიმანდრიტ ალექსის (ნიკონოროვი) მომხრეებმა ჯერ ვერ მიაღწიეს მის დანიშვნას ბაქოს ეპისკოპოსად. თუ გავითვალისწინებთ მის მიმართ სომხური ლობის სიძულვილს, რომელიც მას არ აპატიებს ისტორიულ სიმართლეს ალბანური ეკლესიის სულიერი მემკვიდრეობის შესახებ, ეს გასაკვირი არც არის. "საკუთარი მცდელობა არ დააკლეს" მოსკოვის საპატრიარქოში სომხური ინტერესების ლობისტებმაც.

 

ჯერაც არსებობს საშიშროება იმისა, რომ პროსომხური ძალები ყველაფერს გააკეთებენ იმისთვის, რომ ბაქოში უნებისყოფო ეპისკოპოსი მოიყვანონ, რომელიც მამა ალექსისგან განსხვავებით, ყარაბაღის ეკლესიების ალბანური კუთვნილების მტკიცებას არ დაიწყებს. პირიქით, მათ მხარეს დაიჭერს და დაშნაკი კურატორების მორჩილი იქნება. მიაღწევენ თუ არა წადილს, ამას დრო გვიჩვენებს.

 

ბაქოს ეპარქიას ჩამოშორებული არქიმანდრიტი ალექსი მალე აზერბაიჯანს დატოვებს და იტალიაში გაემგზავრება კორსუნისა და დასავლეთ ევროპის მიტროპოლიტ ნესტორის, დასავლეთ ევროპის საპატრიარქო ეგზარქოსის დაქვემდებარებაში.

 

აზერბაიჯანის მართლმადიდებლურ საზოგადოებაში გავლენისთვის ბრძოლა გლობალური სულიერი დაპირისპირების კონტექსტში მიმდინარეობს. ამის შესახებ ტელეგრამის არხი "შავ-თეთრი" წერს: „მოსკოვმა არ იცის, რომ კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს პირველი დაგეგმილი გადაწყვეტილება, თურქეთში მოსკოვის საპატრიარქოს სამრევლოების გახსნის საპასუხოდ, არის მისი საკუთარი წაწევა აზერბაიჯანში. პატრიარქ ბართლომეს ერთი ნაბიჯი აშორებს აქ თავისი ეპარქიის შექმნისაგან. მთავარეპისკოპოსი სავვა ტუტუნოვი არქიმანდრიტ ალექსისთან ერთად რუსეთის საპატრიარქოს სამრევლოს სიღრმიდან მთელი ამიერკავკასიის ამოგდებას რისკავს “.

 

აზერბაიჯანის პატრიოტებს ასეთი პერსპექტივა ნამდვილად არ უნდა ახარებდეს, რადგან კონსტანტინოპოლის პატრიარქის ცენტრი მხოლოდ ფორმალურად მდებარეობს სტამბოლის ფანარის კვარტალში. სინამდვილეში, კონსტანტინოპოლის პატრიარქის სამწყსოს და „სპონსორების“ უმეტესობა (მდიდარი ბერძნული დიასპორა აშშ-ში) არის აგრესიულად თურქოფობი და ტანდემშია სომხურ დიასპორასთან  ყველა ძირითად საკითხზე.

 

გარდა ამისა, კონსტანტინოპოლის პრეტენზიებს აზერბაიჯანელ ქრისტიანებზე „სულიერი ძალაუფლების“ შესახებ ფარულად მხარს უჭერს ვატიკანი. ხოლო სადაც ვატიკანია, იქვეა, მოგეხსენებათ, მისი თანამგზავრი ეჩმიაძინი. ცნობილი რუსი „ვაი პატრიოტი“ რუსი ეკლესიის ბლოგერი კირილ ფლოტოვი ვატიკანის ინტერესზე აზერბაიჯანის მიმართ პირდაპირ წერს. პარალელურად „ამხელს“ ვატიკანის დიდი ხნის მხარდამჭერს მოსკოვში ლეონიდ სევასტიანოვს და მას „ვატიკანელ ეშმაკს“ უწოდებს. ასევე ცნობილია, რომ ლეონიდ სევასტიანოვის მეუღლე, სვეტლანა კასიანი, იეზიდური წარმოშობის საკმაოდ ნიჭიერი საოპერო მომღერალია და სარგებლობს რომის პაპის ფრანცისკეს მფარველობით. ხოლო იეზიდები სომხური ლობის უშუალო „მზრუნველობის ქვეშ არიან“, რომ აღარაფერი ვთქვათ ამ ლობის ვატიკანთან კავშირებზე.

 

გთავაზობთ ამონარიდებს კირილ ფლოროვის ნაშრომებიდან, რომელიც ინფორმაციას ხშირად "პირველწყაროდან" იღებს, თუმცა ჩვეული ექსტრემისტული მანერით „სიტუაციას ამწვავებს“:

 

„ვატიკანის აგენტი სევასტიანოვი რუსეთის ეკლესიასა და რუსეთს კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოს აზერბაიჯანული ალბანურ-უდიურ ეპარქიის შექმნით აშანტაჟებს, იმ შემთხვევაში თუ რუსული ეკლესიია თურქული საეგზარქოსობა.

სინამდვილეში, სიტუაცია სწორედ რომ საპირისპიროა.

ფანარი აზერბაიჯანში შეაღწევს, თუ რუსეთის ეკლესია შეშინდება და თურქეთის საეგზარქოსოს არ შექმნის.

ის მიიღებს ომსაც და სირცხვილსაც.

რუსეთის ეკლესიის ულტიმატუმი „ვატიკანელი ეშმაკისგან“ დაერთო იმ ფაქტს, რომ სინოდმა გააუქმა არჩეული ეპისკოპოსის ფილარეტის (ტიხონოვის) გაგზავნა აზერბაიჯანში და გაგზავნა ტომსკის ოლქში.

გეშინიათ ვატიკან-ფანარის ულტიმატუმის?

არ მინდა ასე ვიფიქრო, მაგრამ ვატიკანელმა ეშმაკმა ლენკამ (სევასტიანოვი - რედ.) დეზინფორმაცია გაავრცელა მიტროპოლიტ ლეონიდის წინააღმდეგ მისი „პრიგოჟინსკისეული  ეპისკოპოსობის“ შესახებ  და ამ სისულელეებს იერარქიასა და მთავრობის ხელმძღვანელობაში ვიღაც ლობირებდა.

ეს ამბავი ჯერ არ დასრულებულა.

ვატიკანთან და ფანართან ომი მიმდინარეობს.

ამიტომ თურქეთის ეგზარქოსია საჭირო, ცალმხრივი დათმობების პოლიტიკა განწირულია მარცხისთვის. ეგზარქოსი მებრძოლი უნდა იყოს, მიტროპოლიტი ლეონიდი იდეალურია“.

 

შეგახსენებთ, რომ აქ მოხსენიებული მიტროპოლიტი ლეონიდი (გორბაჩოვი) არის სომხური ლობის და ეჩმიაძინის დიდი ხნის მეგობარი, რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის ერევნისა და სომხური ეპარქიის ყოფილი ადმინისტრატორი.

 

ამრიგად, მიუხედავად იმისა, რომ მესამე რომი - ერთის მხრივ, ხოლო მეორე და პირველი-მეორეს მხრივ, აზერბაიჯანელ ქრისტიანებზე სულიერი ძალაუფლების მოპოვებისთის იბრძვიან, ეჩმიაძინი და სომხური ლობი ყველა მხრიდან და ყველა ნაპრალიდან „აღწევს“ ამ  ბრძოლაში. ეჩმიაძინი წინააღმდეგი არ იქნებოდა ზიანი მიეყენებინა ასევე თურქეთისთვისაც ე.წ. „რუსეთის მართლმადიდებელი ეკლესიის თურქული ეგზარქატით“, რაც, არსებითად, სომხური ლობის ანტითურქული დივერსია იქნებოდა.

 

გამოდის, აზერბაიჯანში მართლმადიდებლები მძიმე მდგომარეობაში არიან. მათ მათივე აზრის დაუკითხავად "ერთმანეთში იყოფენ".

 

უნდა გვახსოვდეს, რომ გარდა პირველი ორი „რომისა“ და „მესამე რომისა“ - მოსკოვისა, არსებობდა ბევრად უფრო ახლომდებარე სულიერი ცენტრი კავკასიის ალბანეთთან და მის ქრისტიანებთან. ეს არის მცხეთა - ქართველი ხალხისა და ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიის სულიერი ცენტრი.

 

ფაქტობრივად, მცხეთა ალბანელი ქრისტიანებისთვის ისეთივე წმინდა ქალაქი იყო, როგორც მათი სულიერი ცენტრები - გაბალა, დერბენტი და ბარდა. დღეს კი ქართული მართლმადიდებლური ეკლესია არის „ქრისტიანული კონსერვატიზმის კუნძული“ მართლმადიდებლურ სამყაროში, არანაკლებ „ტრადიციული“, ვიდრე მოსკოვი. საქართველოს არც კონსტანტინოპოლის საპატრიარქოსთან აქვს საქმე - ფანარი „იჭრება“ ოკუპირებულ აფხაზეთში და იქ ქმნის ეგრეთ წოდებულ „აფხაზეთის წმინდა სამიტროპოლოს“, რომელსაც ადგილობრივი სომხების ნაწილი მხარს უჭერს. 

 

არსებითად, საქართველოსთან სულიერი კავშირი აზერბაიჯანის ქრისტიანებისთვის ყველაზე ბუნებრივია. ისევე, როგორც საქართველოსთვის - აზერბაიჯანელი ქრისტიანების მხარდაჭერას, რაც მოხსნის დავით გარეჯის ირგვლივ ყველა იმ საკითხს, რაზეც სომეხი პროვოკატორები ფსონს დებენ.

 

რაც მთავარია, ეჩმიაძინი დღეს საქართველოს მართლმადიდებელი ეკლესიის ყველაზე თანმიმდევრული და მზაკვარი მტერია, რომელიც ასობით ქართულ ეკლესიაზე პრეტენზიას აცხადებს. აქ საქართველო და აზერბაიჯანი უბრალოდ ვალდებულნი არიან კოორდინირებულად იმოქმედონ, რათა „უძველესი“ ფალსიფიკატორების პრეტენზიები თავიდან აიცილონ.

 

ადრე თუ გვიან დადგება საკითხი კავკასიის ალბანეთის ავტოკეფალური მართლმადიდებლური ეკლესიის აღორძინებისა. ისტორიულად, ეს თითქმის გარდაუვალია. მართლმადიდებლური კანონების მიხედვით, აღორძინებულ ადგილობრივ ეკლესიასაც კი უნდა ჰყავდეს „დედა ეკლესია“ ამჟამად მოქმედთაგან, რაც აღადგენს აღორძინებული ადგილობრივი ეკლესიის საეპისკოპოსო სამოციქულო მემკვიდრეობას.

 

ახლა საკითხავია, თუ ვინ გახდება აღორძინებული ალბანეთის საკათალიკოსოს „დედა ეკლესია“- კონსერვატიული მოსკოვი თუ ლიბერალური კონსტანტინოპოლი, ვის მხარესაც იჭერს ვატიკანი. ეჩმიაძინს  ყველგან აქვს „წვდომა“, რომელიც კავკასიის ალბანეთის ავტოკეფალური ეკლესიისა და აზერბაიჯანის მართლმადიდებელი ქრისტიანების აღორძინების აშკარა მტერია.

 

აზერბაიჯანის მართლმადიდებლები, ისევე როგორც ქვეყნის მოქალაქეების უმეტესობა, კონსერვატიულ ღირებულებებს იცავენ, რის გამოც მოსკოვი, რომელმაც ბოლო დროს თურქებისკენ იბრუნა პირი, სულიერად უფრო ახლოსაა ინფიცირებულ ბერძნულ ნაციონალიზმთან და კონსტანტინოპოლის ელინურ ქედმაღლობასთან. მართლმადიდებლობის კონსერვატიული და უძველესი სულიერი ცენტრიც ქართული მართლმადიდებლური ეკლესიაა, ე.ი. თურქულ სამყაროსთან ისტორიულად დაკავშირებული მცხეთა, რაც დასტურდება იმავე მატიანეში „ქართლის ცხოვრება“.

 

სამწუხაროდ, დღეს საქართველოშიც ცოტამ თუ იცის, რომ სულიერ კავშირს აზერბაიჯანისა და საქართველოს ქრისტიანებსა და ზოგადად თურქულ სამყაროს შორის დიდი ისტორია აქვს. იმავდროულად, თურქული სამყარო ისტორიაში უკვე 3-ჯერ ასრულებდა საქართველოს მართლმადიდებლური ეკლესიის „ბუნებრივი მოკავშირის“ როლს, მეტიც, 3-დან 2 შემთხვევაში სწორედ თურქულმა დახმარებამ გადაარჩინა მართლმადიდებლობა საქართველოში.

 

პირველად, როდესაც სომხებმა სპარსეთის სასანიანთა იმპერიის დახმარებით VII საუკუნის დასაწყისში საქართველოში სულიერი მონოფიზიტური ჩაგვრა გაავრცელეს. სხვათა შორის, სომეხთა კათალიკოსმა აბრამმა დაწყევლა მართლმადიდებლური საქართველო, მაგრამ შემდეგ ხაზარებმა აიღეს თბილისი და გაწმინდეს იგი მონოფიზიტებისგან.

 

მეორედ თურქები საქართველოში მართლმადიდებლობას დაეხმარნენ  VIII საუკუნის ბოლოს, როცა რომის (ბიზანტიის) იმპერიაში ხატმებრძოლობა დამყარდა. შედეგად, მცხეთის საკათალიკოსო საქართველოში დარჩა მართლმადიდებლობის უკანასკნელ ფორპოსტად აღმოსავლეთში. ვითარებას ისიც ამძიმებდა, რომ დასავლეთ საქართველო პოლიტიკურად რომის იმპერიას ექვემდებარებოდა, რაც იმას ნიშნავს, რომ აქ ხატმებრძოლობის ჩანერგვა გარდაუვალი იქნებოდა. თუმცა, ხაზართა კაგანატის მხრიდან აფხაზეთის (დასავლეთ საქართველოს) პირველი მეფის ლეონ II-ის (758-798), ხაზართა კაგანის შვილიშვილის დედის მხრიდან მხარდაჭერა, დასავლეთ საქართველოს რომაული (ბიზანტიური) მმართველობისგან დამოუკიდებლობის შენარჩუნებაში დაეხმარა. აფხაზეთიდან, ხაზართა კაგანატის წყალობით, ქართული მიწების „შეკრება“ დაიწყო და სამეფოს დედაქალაქი ქუთაისი გახდა. ხაზართა დახმარების წყალობით დასავლეთ საქართველოში მართლმადიდებლობის სიწმინდე შენარჩუნდა და რაც მთავარია, საფუძველი ჩაუყარა ღვთისმსახურების თარგმნას მანამდე გაბატონებული ბერძნულიდან ქართულ ენაზე. შედეგად, დასავლეთ საქართველოს მცხოვრებთათვის სულიერ ცენტრად იქცა არა ხატმებრძოლობაში ჩავარდნილი კონსტანტინოპოლი, არამედ მართლმადიდებლური მცხეთა და დაიწყო საქართველოსა და ქართველი ხალხის სულიერი და შემდეგ პოლიტიკური გაერთიანება. 

 

ხოლო ისტორიაში მესამედ თურქი ყივჩაღები საქართველოსა და საქართველოს მართლმადიდებელ ეკლესიას XII საუკუნის დასაწყისში დავით აღმაშენებლის დროს დაეხმარნენ. აქ მნიშვნელოვანია არა მარტო თბილისის დაბრუნება საქართველოში, არამედ სულიერი თვალსაზრისით ერთდროული განთავისუფლება ქვემო ქართლისა და ლორის სომხური მონოფიზიტური სულიერი უღლისაგან (სადაც სომხებმა ერთ დროს შექმნეს ე.წ. „ძორაგეტის სამეფო“).

 

თურქების მხრიდან ქართული მართლმადიდებელი ეკლესიისათვის გაწეული დახმარების საკითხი საჭიროებს დამატებით შესწავლასა და გაწმენდას გარედან დაწესებული თურქოფობიური მითებისგან. დღეს დადგა დრო, რომ მართლმადიდებელი საქართველო აზერბაიჯანისა და თურქული სამყაროს ქრისტიანებს ეჩმიაძინის სულიერი აგრესიისათვის წინააღმდეგობის გაწევაში დაეხმაროს.

 

გიორგი კვინიტაძე

წაკითხულია : 820