ანალიტიკა

იუდას მორალი ანუ სომხური საქმე საქართველოში ნაწილი II
19.04.23 11:20

ტაციტუსი: «ეს ხალხი ოდითგანვე ორპირია…»

 

დავიწყოთ თავიდან: სტრაბონის თხზულებებში ვკითხულობთ რომ: „ქრისტეს შობამდე, მე-2 საუკუნის დამდეგს (ალაროდიელების ნაფუძარზე დაფუძნებულმა და არიელების (მიდი- ელების) ხარჯზე გამდიდრებულმა არმენებმა) სომხებმა საქართველოს წაართვეს ტაო, სპერი, ბასიანი, არზრუმი, კოლა-არტაანი, გოგარენეს ნაწილი (ქვემო ქართლი). სტრაბონი შავით თეთრზე მიუთითებს, რომ მანამდე არმენია პატ- არა ქვეყანას წარმოადგენდა და ქრისტეს შობამ- დე არტაშეს და ზარეჰ მეფეების დროს გაძ- ლიერდა, გაფართოვდა. ამიერიდან ჩნდება გამოთქმა „დიდი სომხეთი“. ერთი საუკუნის შემდეგ იბერიამ დაიბრუნა თავისი კუთვნილი მიწა-წყალი. შემდგომი საუკუნეების მანძილზე ისევ დაკარგა... იყო პერიოდები, როცა სომხეთი ისევ ახერ- ხებდა ქართული მიწა-წყლის დასაკუთრებას. რაც შეეხება სპარსეთს, მისი დასაყრდენი საქართველოს ერთიანობის წინააღმდეგ ყოველთვის იყო სომხეთი. სომეხი ისტორიკოსი ლაზარ-ფარპეცი (V-VI სს.) გვაწვდის ცნობას, რომ: სპარსეთის შაჰინშაჰს წერილი გაუგზავნია სომეხთა არისტოკრატიისთვის: „რადგანაც თქვენ სასარგებლო და ჩვენთვის საყვარელი ქვეყანა ხართ, ჩვენ გვნებავს, რომ ჩვენი მართალი და ჭეშმარიტი რჯული ისწავლოთ და მიიღოთ... როდესაც თქვენც ჩვენსავით სცნობთ ჩვენს ჭეშმარიტ რჯულს, იბერია და ალბანეთი (ქართველური ტომებით დასახლებული ქვეყანა დღევანდელი ყარაბაღი და აზერბაიჯანის ნაწილი) ჩვენი და თქვენი ნების იქით გადასვლას ვერ გაბედავენ“. როგორც ისტორიული წყაროებიდან ვიცით IV ს-დან დიდი სომხეთი ეთნიკურად აღარ არსებობს. ახ. წ. 428 წელს სპარსეთმა საერთოდ გააუქმა მეფობა სომხეთში. სამაგიეროდ გაიზარდა ეკლესიის როლი სომეხთა ფიზიკურ ცხოვრებასა და აზრობრივ ცნობიერებაში. სპარსეთმა ვერ შეძლო სომეხთა გამაზდიანება, მაგრამ სომხური ეკლესია დაჰყვა სპარსელთა ნებას და მიიღო მონოფიზიტობა. სპარსეთისთვის მიუღებელი იყო მართლმადიდებლობა (დიოფიზიტობა) და სამკვდრო-სასიცოცხლო ომი გამოუცხადა საკმაოდ ძლიერ ბიზანტიის იმპერიას. სპარსეთმა გამოიყენა სომხური გენის ნათესაური კავშირი სათავისოდ და ბრწყინვალედ შეძლო მისი მართვა იბერიის, კოლხეთისა და ბიზანტიის წინააღმდეგ.

 

ორიოდ სიტყვა სომხური ქრისტიანობის შესახებ: სომხების, იგივე ჰაიკების, არმენების რწმენა თავდაპირველად ეფუძნებოდა გრიგოლ განმანათლებლის მოძღვრებას, რომელიც წარმოშობით კაბადოკიის კესარიაში განსწავლული იყო და ქრისტიანობის მოძღვრების სწავლება სომხეთში შემოიტანა თრდატის მეფობის დროს 232 წ. აღნიშნული ღვაწლისთვის მას სომხეთის განმანათლებელი ეწოდა. მაგრამ გრიგოლის სწავლება შემდგომ პერიოდში მხოლოდ ნიღაბი იყო სომხური ეკლესიის მამამთავრებისთვის, რომლებიც ფაქტიურად მარ- ა თავდნენ სომხეთის სამეფოს.

 

პირველ მსოფლიო საეკლესიო კრებაზე 325 წელს. რომელიც ნიკეას კრების სახელითაა ის- ტორიაში შესული, დასმული იყო უმნიშვნე- ლოვანესი დოგმატური საკითხი: მივიჩნიოთ თუ არა ძე ღმრთისა ღმერთად, რომელიც თანასწორი იქნება მამა ღმერთისა, თუ ვაღიაროთ იგი ქმნილებათა შორის სრულყოფილად, ან კიდევ, მივიჩნიოთ ღმერთად, მაგრამ ღირსებით მამის არათანასწორად?

 

კრების მუშაობაში მონაწილეობდნენ მართ- 1 ლმადიდებლები და არიოზელები. სოზემენე წერს: „ისინი (მართლმადიდებელნი) ოდითგან გადმოცემულ სარწმუნოებრივ საკითხებში სიახლეების შემოტანას კრძალავენ; ესენი სწორედ ის აღმსარებელნი იყვნენ, რომელთაც ჩვეულებების უბრალოება შთააგონებდა ცბიერების გარეშე მიეღოთ ღმრთის სარწმუნოება“. ამ საზრისზე მდგომთა (მართლმადიდებელთა) გონება სრულიად ექვემდებარებოდა ქრისტეს მოღვრებას, ახალ აღთქმას. „წმიდა სამების საიდუმლო აღემატება ყოველგვარ გონსა და სიტყვას და სრულიად მიუწვდომელია. იგი მხოლოდ რწმენით შეიმეცნება. ნიკეას კრებაზე წარმოდგენილი წმიდა მამები (მონაწილეობდა ბიჭვინთის ეპისკოპოსი) მსჯელობდნენ ძე ღმრთის ჰიპოსტასზეც, რომლის არსის განუსაზღვრელობა წმინდა წერილით მტკიცდება: „არავინ იცის ძე, გარნა მამამან; არცა მამაი ვინ იცის, გარნა ძემან“ (მათე, II, 27). რომ ძე ღმერთი ისეთივე სრულყოფილი ღმერთია, როგორც მამა: „მე და მამაი ჩემი ერთ ვართ“ (ი. 10,30). აღნიშნული სიტყვები ისე არ უნდა გავიგოთ, რომ ორი ბუნება ერთ ჰიპოსტასს წარმოადგენს, არამედ სრულყოფილად, რომ: „ძე ღმრთისა და ზუსტად და სრულად, მთლიანად იმარხავს და იცავს მისი და მამის ბუნების იდენტურობას, იგივეობას, მასთან საკუთრივ ბუნებით აღბე- ჭდილი მსგავსება და მისგან არაფრით განსხვავებული ხატი აქვს“. ე. ი. ერთარსია მამის! მართლმადიდებელთა მოწინააღმდეგე არიოზელთა ბანაკი მტკიცედ იცავდა ცდომილ აზრს რომ: „ძე ღმრთისა ქმნილებაა“, „იყო დრო, როცა ძე არ იყო“, „ძე ცვალებადია არსით“. კრებაზე ევსევი კესარიელმა წარმოადგინა სარწმუნოების სიმბოლო, რომელიც თითქმის მთლიანად გადაკეთდა და გამარტივდა წმიდა მამების წყალობით. „რაც სამ ასეულ ეპისკოპოსს სურდა, ეს არის არა სხვა რამ, არამედ თვით ღმრთის აზრი, მით უმეტეს მაშინ, როცა ამდენი და ამგვარი ღირსების მქონე მამის გონებაში მკვიდრობდა სულიწმიდა, რომელიც მათ ღმრთეებრივ ნებას უჩვენებდა“ – კონსტანტინე დიდი.

 

II საეკლესიო კრების შესახებ, რომელიც კონსტანტინოპოლის მსოფლიო კრებითაა ცნობილი 381 წელს, ვისარგებლებ გრიგოლ ღვთისმეტყველის თხზულებებით, რომელიც ამ კრებას პირადად ესწრებოდა და აქტიურ მონაწილეობას იღებდა. ერთადერთი დოკუმენტი, რომელზეც კრებამ იმსჯელა და შემდეგ მიიღო, იყო ნიკეას სიმბოლოს დახვეწა და სრულყოფა. სიმბოლოში შეიცვალა რამდემიმე უმნიშვნელოვანესი მომენტი და საბოლოო სახე მიიღო კონსტანტინოპოლის სიმბოლოს სახით, რომელიც მართლმადიდებელთა მრწამსია! კონსტანტინოპოლის კრება მოწვეულ იქნა ნიკეის სწავლების განსამტკიცებლად და ერეტიკოსთა წინააღმდეგ.

 

431—449 წწ. ეფესოში მოიწვიეს მესამე მსოფლიო საეკლესიო კრება. კრებაზე ისევ აქტიურად გამოდიოდა მართლმადიდებელთა მოწინააღმდეგე ბანაკი და ცდილობდა დაემტკიცებინა, რომ ძე ღმრთისა მამა ღმერთზე დაბლა იდგა და რომ მასში იყო ერთადერთი, ღვთაებრივი ბუნება (კვლავ უარყოფდნენ ადამიანურს). ეფესოს კრებას ავაზაკთა კრება ეწოდა, მისი შედეგი იყო არა სიკეთე, არამედ ბოროტება. ჭეშმარიტი მართლმადიდებლები დაამცირეს და შეურაცხყვეს. გავიდა ორი წელიწადი და... 451 წელს ქალკედონში გაიმართა მეოთხე მსოფლიო საეკლესიო კრება. კონსტანტინოპოლის კრების სიმბოლომ ერეტიკოსთა წინააღმდეგობის მიუხედავად ჭეშმარიტი აღიარება მოიპოვა.

 

კრებაზე ძირითადი დრო დაეთმო წმიდა მამათა იმ წერილებისა და წერილებიდან ნაწყვეტების კითხვას, რომლებშიც იესო ქრისტეს ღმრთეებრივ და ადამიანურ ბუნებათა შეერთების საკითხია განსაზღვრული. გრიგოლ ღმრთისმეტყველის, იოანე ოქროპირის, კირილე ალექსანდრიელის, ბასილი დიდის, ამბროსი მედიოლანელის და ეკლესიის სხვა მნათობთა ნააზრევის საფუძველზე კრებამ წარმოადგინა და დაამტკიცა ჭეშმარიტი „დოგმატი ჩვენი უფლის იესო ქრისტეს ერთი პირისა და ორი ბუნების შესახებ:

 

ვართ რა მიმდევარნი წმიდა მამათა მოძღვრებისა ყველანი ერთხმად ვასწავლით ერთი და იმავე ძის, ჩვენი უფლის, იესო ქრისტეს აღიარებას, როგორც სრულს ღმრთეებით და სრულს ადამიანურობით, ჭეშმარიტ ღმერთსა და ჭეშმარიტ კაცს, მისივე გონიერი სულისა და სხეულისაგან. ერთარსს მამისა ღმრთეებით და ჩვენივე ერთარსს ადამიანურობით, სრულიად ჩვენს მსგავსს გარდა ცოდვისა, ღმრთეებით მამისაგან შობილს ჩვენთვის და ჩვენი ხსნისათვის ღმრთისმშობელ ქალწულ მარიამისაგან. ერთსა და იმავე ქრისტეს, ძე ღმერთს, მხოლოდშობილს, ორი ბუნებით შეურწყმელად, უცვლელად, განუყოფლად და განუყრელად შემეცნებულს, ისე, რომ შეერთების შედეგად არა თუ არანაირად არ ისპობა განსხვავება ორ ბუნებას შორის, უფრო მეტიც, თითოეული მათგანის ბუნების თვისება შენარჩუნებული და შეერთეულია ერთ პირსა და ერთ ჰიპოსტასში, არა ორ პირად განკვეთილსა და გაყოფილს, არამედ ერთსა და იმავე ძე ღმერთს, მხოლოდშობილს, სიტყვა ღმერთს, უფალ იესო ქრისტეს, როგორც მის შესახებ ძველთაგანვე ასწავლიდნენ წინასწარმეტყველები და როგორც თვით უფალმა იესო ქრისტემ გვასწავლა და როგორც ამას მამების სიმბოლო გადმოგვცემს“. – ქალკედონის კრების მონაწილე ექვსასმა წმიდა მამამ სამარადისოდ აკურთხა იესო ქრისტეს მართლმადიდებლური საღვთისმეტყველო მეცნიერება!

 

აი, სწორედ ეს – ქალკედონის კრების საბოლოო სარწმუნოებრივი განსაზღვრება იქცა მართლმადიდებელთა სარწმუნოებად.

 

ქალკედონიის კრებამ კონსტანტინოპოლის პატრიარქი ღირსებით პაპის თანასწორად გამოაცხადა. ეს გახლდათ ისეთი მნიშვნელოვანი ფაქტი, რამაც პაპების ძალაუფლება გაუთანაბრა ბიზანტიის პატრიარქებს. აღნიშნული დადგენილების საფუძველზე მართლმადიდებლურმა ეკლესიამ XIII-XV საუკუნეებშიც კი შესძლო რომაული პაპიზმისაგან თავის დაცვა. ქალკედონის კრებამ მოახდინა პაპის პატივმოყვარეობის პარალიზება.

 

ჩვენ მოკლედ მიმოვიხილეთ საეკლესიო კრებები, რომლებზედაც გამოიკვეთა ჭეშმარიტი მართლმადიდებლური ქრისტიანობის ძირითადი არსი. ახლა განვიხილოთ ჰაიკების, იგივე სომხების, არმენების რწმენის საკითხი. როგორც უკვე ვთქვით, ჰაიკებს ახლო ნათესაური ურთიერთობა აკავშირებდათ სპარსეთთან. სომეხი ისტორიკოსის სებეოსის ხელნაწერებში დაცულია ცნობა, რომ VII ს-ის 10-იან წლებში სპარსეთის იმპერიაში შემავალი და ასევე დამორჩილებული ქვეყნების ეკლესიათა წარმომადგენლების „სპარსულ კრებაზე“ სპარსეთის შაჰმა ხოსრო II-მ გამოსცა ბრძანება, რომ მის ხელისუფლებას დაქვემდებარებულ ტერიტორიებზე მცხოვრებ ყველა ქრისტიანს უნდა მიეღო სომხური რწმენა, რჯული! რას ნიშნავს ყოველივე ეს? რატომ იყო სპარსეთისთვის სომხური ქრისტიანობა მისაღები? ასევე განმეორდა მე-7 ს-ის 30-იანი წლებიდან საქართველოში სპარსთა ბატონობა შეცვალა არაბთა ბატონობამ. არაბებმა დაიპყრეს როგორც საქართველო, ისე სომხეთიც. საინტერესოა ერთი სომხური თქმულება: ისლამის ფუძემდებელ, წინასწარმეტყველ მუჰამედს ხელშეკრულება დაუდია სომხებთან, რომლის ძალითაც მათ რწმენას თავისუფლებას ანიჭებდა. ამ ხელშეკრულების საფუძველზე სომეხი მღვდლები, აზნაურები და მეომრებიც კი გადასახადისგან თავისუფლდებოდნენ. აღნიშნული ხელშეკრულების საფუძველზე სომეხთა კათალიკოსს საჰაკ III-ს (რომელსაც დიდს უწოდებენ) 1 არაბებთან ზავი დაუდია! ე. ი. სომხეთს ტიგრანების ეპოქის დამთავრების შემდეგ ფაქტობრივად მართავდა ეკლესია, ეჩმიაძინი. ეჩმიაძინს არ აწყობდა გართულებული სიტუაციები ძლიერ იმპერიებთან და ამიტომ საქართველოსგან განსხვავებით, სომხური ხასიათიდან გამომდინარე,იგი ხმლით ვერ დაიცავდა ქრისტეს ჭეშმარიტ რჯულს. ეჩმიაძინმა ქრისტეს სარწმუნოება, რაოდენ ძნელი სათქმელიც არ უნდა იყოს, მოირგო სათავისოდ, გამოსჭრა თავის ტანზე, როგორც ტანსაცმელი ან ფეხსაცმელი და ამდენად თავი აარიდა დიდ იმპერიებთან განხეთქილებებს, რაც არ შეეძლო საქართველოს, რადგან, მიუხედავად სისხლის წვიმებისა, იგი ჭეშმარიტი მართლმა- დიდებელი ქრისტიანობის ჭეშმარიტი დამცველი იყო, არის და იქნება ბოლომდე!

 

როგორც უკვე ვთქვით, 428 წელს სპარსეთმა გააუქმა სომხეთის სამეფო და შეიერთა. მსოფლიო საეკლესიო კრებებზე ნიკეას I კრება, კონსტანტინოპოლის II კრება, ეფესოს III კრება და ბოლოს ქალკედონის IV მსოფლიო საეკლესიო კრებამ და შემდეგ კიდევ V, VI და VII კრებებმა მნიშვნელოვანი ზღვარი გაავლო ჭეშმარიტ მორწმუნეთა და მწვალებელ მონოფიზიტთა შორის. მონოფიზიტები კატეგორიულად უარყოფენ ქალკედონის კრების მიერ მიღებულ დოგმატს ქრისტეს ორი ბუნების შესახებ. მიუხედავად ამისა სომხები, ჰაიკები საკუთარ თავს (რუსეთის დიდი იმპერიის საამებლად) „მართლმადიდებლურს“ უწოდებენ, რაც საღვთისმეტყველო-სამეცნიერო განმარტებით იგივე მწვალებლობაა! რადგან თვითონ მონოფიზიტობა ე. ი. ქრისტეს ერთბუნებიანობა საღვთისმეტყველო მეცნიერების საფუძველზე ეწინააღმდეგება მართლმადიდებლობას, წმინდა წერილს, წმიდა მსოფლიო კრებებს და წმიდა მამათა სწავლებას! ასევე თვალთმაქცობა და ბილწი ტყუილია, როცა წმიდა მოციქულთა სწავლების შემგინებელი მწვალებლური ეკლესია თავის თავს „სამოციქულოს“ უწოდებს, ეს ყოვლად დაუშვებელი და მიუღებელია!!!

 

რამდენიმე სიტყვით შევეხოთ მათი რწმენის დასახელებას, „გრიგორის“ წარმომავლობას:

 

როგორც ზემოთ აღვნიშნეთ, სომხურმა ეკლესიამ ეს სახელწოდება XIX ს-ის 30-იან წლებში მიიღო რუსული იმპერიის სამეფო კარისაგან, ძაღლური ერთგულების ნიშნად, ისინი ყოველ დროს და ყველა იმპერიას ამგვარად ემსახურებოდნენ საკუთარი პოლიტიკისა და ტყავის გადასარჩენად. გრიგოლი (რუსულად „გრიგორი“) კაბადოკიის კესარიაში განსწავლული პართიელი ქრისტიანი იყო, სომხების აზრით მართლმადიდებელი(?). მან სომხეთის სამეფოში 232 წელს იქადაგა ქრისტიანობა (თრდატის მეფობის დროს), მოაქცია ქრისტეს რჯულზე მეფის ოჯახი, დიდგვაროვნების და ასევე გლეხთა ნაწილი. მაგრამ ჰაიკებში იმდენად მძლავრობდა საკუთარი წარმართული გადმოცემები, ანაჰიტისა, ზბანტარადისა და ვაჰაკას შესახებ, რომ მამა გრიგოლი დიდ წინააღმდეგობას წააწყდა. რამდენიმე საუკუნის შემდეგ კი, კერძოდ ქალკედონის კრების შემდგომ პერიოდში, იმპერატორ ლეონ პირველის სიცოცხლის უკანასკნელ წლებში (457-474 წწ.) მონოფიზიტური მიმდინარეობის აბსოლუტური ღია აფეთქება მოხდა სირიაში, ავაზაკ-მწვალებელთა მეთაურად გამოდიოდა ვინმე ვარსუმა. სავარაუდოა რომ ვარსუმა ეროვნებით ჰაიკი იყო, რადგან კაბადოკიაში ქართულ მოსახლეობას უკვე შეერია სომხური მოსახლეობა, ხოლო 2-3 საუკუნის შემდეგ ე. ი. VI საუკუნეში სომხურმა მოსახ- ლეობამ ნაწილობრივ უკვე გამოდევნა კაბადოკიიდან ქართული ეროვნების მოსახლეობა, როგორც დღევანდელ ჯავახეთში! კილიკიაში კი გ მომდევნო საუკუნეებში სამეფოც შექმნეს. ლეონ I-ის დროს სირიის მმართველად დაინიშნა ზენონი (იმპერატორის ახლო ნათესავი). ვარსუმამ დიდი ზეგავლენა მოახდინა ისედაც მონოფიზიტური მიმდინარეობის მომხრე ს ზენონზე და იგი თავის გავლენის ქვეშ მოაქცია. ზენონის ამალას სირიაში ჩამოჰყვა მონოფიზიტი მღვდელი, ვარსუმას ახლო ნათესავი, ჰაიკი პეტრე ფულონი, მომავალში პეტროს მკაწვრელი, რომელიც ვარსუმასა და ზენონის დახმარებით ანტიოქიის არქიეპისკოპოსი გახდა. პეტროს ფულონის (მკაწვრელის) სწავლებით, როგორც მონოფიზიტური იდეოლოგია ქადაგებდა, ძე ღმერთი, იტანჯა ღმრთეებრივი და არა კაცობრივი ბუნებით! რაც ყოვლად დაუშვებელია ჭეშმარიტ მორწმუნეთათვის ისევე, როგორც ნებისმიერი ცნობიერი ადამიანისათვის დაუშვებელია ღვთის ტანჯვა. პეტროს მკაწვრელმა მართლმადიდებლები შეაჩვენა და ბრძანა, რომ სამწმიდაობით საღმრთისმსახურო გალობაში („წმიდაო ღმერთო, წმიდაო ძლიერო, წმიდაო უკვდავო, შეგვიწყალენ ჩვენ“) დაემატებინათ სიტყვები: „რომელი ჯვარს ეცვი ჩვენთვის“.

 

მონოფიზიტური შეხედულებით ასეთი დამატება შესაძლებელია, რადგან მათი გაგებით, თუ ძე ღმერთი ღმრთეებრივი ბუნებით ევნო, როგორც ისინი ასწავლიან, წმიდა სამების სამივე პირი (გვამი) არსით ერთია, ე. ი. ძე ღმერთთან ერთად მამა ღმერთიც ევნო, ეწამა და სული წმიდაც აღნიშნული მონოფიზიტური დამატება სწორედ ამ აზრის გამომხატველია, რაც, როგორც უკვე აღვნიშნეთ ჭეშმარიტი მართლმადიდებელი ქრისტიანისთვის მიუღებელია. მიუღებელია, რადგან ღვთის ვნება არ შეიძლება, ძე ღმერთი ევნო ადამიანური ბუნებით, როგორც უკვე ვთქვით ზემოთ, და ვნების შემდეგ მასში არსებული მეორე ბუნების, სულიწმიდის თესლი აღივსო ღვთაებრივი ბუნებით და ამაღლდა ზეცად! დაახლოებით 490–518 წლების შემდეგ სწორედ ზემოთ ნახსენები პეტროს ფულონი (მკაწვრელი) გაასახლეს სირია-კონსტანტინოპოლიდან და ამის შემდეგ იგი დაუბრუნდა თავის კერას-სომხეთს.

 

სომხეთში პირველივე კრების (ნიკეა) შემდეგ, როგორც უკვე ვთქვით, მომძლავრდნენ არიოზელთა მიმდევრები, ასე რომ, პეტროსის დროს სომეხი ხალხის სულიერი ნიადა- გი უკვე განოყიერებული იყო მწვალებლური, მონოფიზიტური ქადაგებებით, ამიტომ მათ არ უნდა ეწოდოთ გრიგორიანნი, მათი ეროვნების ზედწოდება თუ ის აუცილებლად რჯულს უნდა განსაზღვრავდეს, უნდა მოდიოდეს პეტროს მკაწვრელის სახელისაგან, რადგან პეტროსმა ჩაუყარა საფუძველი დღევანდელი ეჩმიაძინის სომხური პოლიტიკის იდეოლოგიას.

 

ქართულ სახელმწიფოს მძიმე პერიოდი ედგა. საერთოდ საქართველოს როდის არ ჰქონდა მძიმე პერიოდი! როგორც ზემოთ უკვე ვთქვით, სპარსეთი სომხური ეკლესიის დახმარებით შეეცადა ზემოქმედება მოეხდინა ქართულ ეკლესიაზე.

 

591–615 წლებში ქართლის კათოლიკოსი იყო კირიონ I, ტომით და წარმომავლობით სუფთა ქართული სისხლის, ჯავახეთის სოფელ  სკუტრიდან (დღეს ეს სოფელი და მისი მიმდე- ე ბარე ტერიტორია სომხებითაა დასახლებული), ერისკაცობაში სვიმონი. მან დაწყებითი განათლება ჯავახეთში მიიღო, შემდეგ კი სხვა მრავალ ნიჭიერ ბავშვთან ერთად ერისმთავარმა ბიზანტიაში გააგზავნა განათლების სრულყოფისათვის. ბიზანტიიდან დაბრუნებული მამა კირიონი ხუთი წელი ქორეპისკოპოსად იჯდა, შემდეგ კი ქართლის საკათალიკოსო ტახტზე აღსაყდრდა. მიუხედავად სპარსეთის ძლიერი ზეწოლისა მამა კირიონმა და ქართულმა სამღვდელოებამ არ უღალატა იესოს მოძღვრებას, მტკიცედ დაიცვა მოციქულთა სწავლება და ქალკედონის კრების დადგენილება. რამაც იმდენად განარისხა სომხეთის კათალიკოსი აბრაამი (აბრაამმა ვეღარ შეასრულა სპარსთათვის მიცემული პირობა ქართველთა მონოფიზიტობაზე მოქცევის შესახებ), რომ დასწყევლა ქართველი ერი, ქართული ეკლესია და ბოლოს ყველა სომეხი, ვინც ქართველთან იმეგობრებდა, ქართველთან იქორწინებდა, ქართველთან ინათესავებდა! ერთადერთი, აბრაამი სომხებს მხოლოდ ვაჭრობის ნებას რთავდა ქართველებთან: „...სრულიად არ ეზიაროთ მათ არც ლოცვაში, არც ჭამასა და ის სმაში, არც მეგობრობაში და არც დედამძუძობაში. არც სალოცავად წახვალთ ჯვარში, რამელიც განთქმულია მცხეთის მიდამოებში, არც მანგლისის ჯვარში და ნურც ეკლესიაში მიიღებთ ქართველებს. არამედ ქორწინებისაგანაც სრულიად განეშორეთ, მხოლოდ იყიდეთ და მიჰყიდეთ, ს ვითარცა ურიებს“. აბრაამის წყევლაში მოხსენიებული მცხეთის ჯვარი და მანგლისის ჯვარი იმ 650 ეკლესიათა ნუსხაში შედის, რომელთაც სომხები ითხოვენ!

 

რამდენიმე სიტყვით გავიხსენოთ ვახტანგ გორგასლის ეპოქა. ფარნავაზის შემდეგ საქართველოს სამეფო-სამთავროების გამაერთიანებელი ყველაზე დიდი მეფე და აღმოსავლეთში ძლიერი პოლიტიკური ფიგურა იყო საქართველოს მეფე საქართველოს მეფე ვახტანგ I, სახელად გორგასალი. ვახტანგი მეფობდა 446-499 წლებში. ქალკედონის კრება შედგა 451 წელს. ქალკედონის კრებამ საბოლოოდ ჩამოხსნა ნიღაბი ერეტიკოს მონოფიზიტებს. ვახტანგის დროს ჰერეთში ცხოვრობდნენ მმართველი ვარსქენი და მისი ცოლი შუშანიკი. მათი ისტორიული წყაროებიდან გამომდინარე, შუშანიკი უნდა ყოფილიყო მართლმადიდებელი ქრისტიანი, რადგან მას ჰყავდა თავისი სულიერი მოძღვარი - ქართველი იაკობ ხუცესი (ცურტაველი), რომელმაც დატოვა შესანიშნავი ნაშრომები და, რა თქმა უნდა, სომეხი ფსევდომეცნიერები, როგორიცაა აივაზიანი და მისი მსგავსნი, უფლებას განაცხადებენ შუშანიკზე, იაკობ ხუცესისა და მაშინდელი ჰერეთზე!.. მეფობის ბოლო წლებში ვახტანგ გორგასალმა პატიახში ვარსქენი სიკვდილით დასაჯა მართლმადიდებლობისგან განდგომისთვის, არაუგვიანეს 490 წლისა!.. წმიდა შუშანიკი არ იზიარებდა სომეხთა რწმენას, იგი იყო მართლმადიდებელი წმინდანი! სხვაგვარად ქართველი მართლმადიდებელი მოძღვარი არ ეყოლებოდა სულის საოხად და მისი ცხოვრების აღმწერლად.

 

ისტორიკოსი და გეოგრაფი სტრაბონი ვრცლად გვაწვდის ცნობებს იბერიისა და კოლხეთის სამეფოების შესახებ. ხაზგასმით აღწერს აღნიშნული სამეფოების სოციალურ, ეკონომიკურ და პოლიტიკურ წყობილებას, გეოგრაფიულ მდებარეობას. რაოდენ სასაცილოც არ უნდა იყოს სომეხ ვაი მეცნიერთა მტკიცება, რომ საქართველო სამეფოდ არ ჩამოყალიბებულა, ქართველი ხალხი ველურები და ბარბაროსები იყვნენო, ეს დეფინიცია მათ გაუნათლებლობაზე მეტყველებს! და არ იციან ის უბრალო ჭეშმარიტებაც კი, რომ კერძოდ, ქრისტიანობა თვით ქრისტეს მოციქულმა წმიდა ანდრიამ და სვიმონ კანანელმა იქადაგა იბერიაში. წმიდა ეპიფანე, რომელიც 310 წელს დაიბადა და 403 წლის 12 მაისს გარდაიცვალა, კონსტანციის (ყოფილი სალამინის) ეპისკოპოსი და კვიპროსის კუნძულის არქიეპისკოპოსი გახლდათ, თავის თხზულებებში დაგვიტოვა საინტერესო მასალა წმიდა ანდრია  მოციქულის მოღვაწეობაზე: „...წმიდა ეპიფანე, კვიპროსის ეპისკოპოსი, გადმოცემის მიხედვით ადასტურებს, რომ წმიდა ანდრიამ იქადაგა სკვითებში, სოგდიენელებში, გორსინიელებში, დიდ სებასტოპოლისში, სადაც მდებარეობს აფსართა ციხე-სიმაგრე (ეს უნდა იყოს დიდი აბაზგია ანუ დასავლეთ საქართველო მიხ. თამარ.) ისოს ნავსადგური და მდინარე ფაზისი და სადაც ცხოვრობენ იბერები, სუსები, ფუსტები და ალანები. ამის საბუთები ხელთა გვაქვს“ (ეპიფანე მონაზონი, „წმიდა ანდრიას ცხოვრება“. მიხ. თამარაშვილი „ქართული ეკლესია დასა- ბამიდან დღემდე“. გვ. 167).

 

მიხეილ თამარაშვილს მრავალი მაგალითი მოჰყავს ეკლესიის წმიდა მამების წერილებიდან ანდრია პირველწოდებულის ცხოვრების შესახებ, სადაც დადასტურებულია წმინდა ანდრიას და სვიმონ კანანელის მოღვაწეობა და ქადაგება კოლხეთში. მართალია, სომეხი ვაიმეცნიერები ისტორიასთან და დოკუმენტურ წყაროებთან ან საერთოდ მწყრალად არიან, ან შეგნებულად უვლიან გვერდს სიმართლეს, მაგრამ ჩვენ უფლება არა გვაქვს მათ არ მივუთითოთ, რომ თავიანთი ავანტიურისტული ზრახვებით აზარალებენ ქართველი და სომეხი ხალხების ნათესაურ, მეგობრულ, მეზობლურ ურთიერთობებს.

 

ეჩმიაძინის არაქრისტიანული პოლიტიკის წყალობით საუკუნეების მანძილზე სამკვდრო-სასიცოცხლოდ იყო გადაკიდებლი სომეხი და ქართველი ხალხი აბრაამის ანათემას მოჰყვა უამრავი წყევლა ქართველების მიმართ, მაგრამ ამასთანავე ეჩმიაძინის პოლიტიკა მოუწოდებდა სომხებს იბერების და კოლხების მიწა-წყლის დაპყრობას ხალხის გასასომხებლად, ამის შესახებ უამრავი ფაქტის მოტანა შეიძლება ისტორიული დოკუმენტებიდან. უძველესი დროიდან მოყოლებული სომხები ყველაზე მძლავრ, დაუძინებელ მტრებად ექცნენ ქართველ ხალხს. მათი სიძულვილი და ბილწი მაქინაციები სიმართლის გასაყალბებლად ნებისმიერ ისტორიულ და სოციალურ სფეროს და საკითხს მოიცავდა და ასევე მოიცავს დღესაც. რაოდენ შემზარავიც არ უნდა იყოს, ქართველმა ხალხმა თვალი უნდა გაუსწოროს სინამდვილეს და ამხილოს თვითმარქვიები. სომეხმა ისტორიკოსებმა და მწერლებმა დაამახინჯეს და შეთითხნილი აზრები მიაწოდეს შთამომავლობას ყალბი ცნობები მოვსეს ხორენაცის შესახებ ისტორიის სახით ან კიდევ ამ ისტორიაში ჩამატებული თავიანთი ყალბი მოსაზრებებით.

 

ვინმე სარუხანიანი „მშაკში“ გამოქვეყნებულ სტატიაში იუწყებოდა, რომ „ძველი დროიდანვე საქართველოს ქალაქების და საკუთრივ ტფილისის ქალაქის ერთა-მცხოვრებთა მეტი ნაწილი სომხები ყოფილიყვნენ“. ამ აზრისა იყვნენ და დღესაც არიან სომეხ მეცნიერთა ჯგუფი, მაგრამ რის საფუძველზე?

 

მეფე ალექსანდრე პირველი თავის ერთ გუჯარში იხსენიებს თრიალეთის მხარეში ჩასახლებულ 10 კომლ სომხურ ოჯახს. მათ შესახებ ვახუშტი ბორჩალოს გეოგრაფიულ, ისტორიულ და პოლიტიკურ აღწერილობაში მოგვითხრობს: „ამ ადგილთა შინა მოსახლენი არიან სარწმუნოებით სომეხნი და მცირედად ქართლის სარწმუნოებისა, არამედ ქცევა-ზნით ქართულითა“. ესენი უეჭველად ქართველნი არიან, ვინაიდან სომხები, - ძირითადად, არსად ზნეს არ იცვლიან... სხვათა შორის, მოგზაური გამბაც მოწმობს, რომ  საქართველოში სომხები არაფრით ემსგავსებიან ქართველებს და მათში ირჩევიან თავიანთი ზნე- ჩვეულებითო. ამ და მრავალ სხვა საბუთზე დაყრდნობით შეგვიძლია ცალსახად ვთქვათ, რომ ქართველთა ტომებად შეირაცხება ყოველი, რომლებსაც სომხებისა მარტო სარწმუნოება აქვთ და არა ზნე-ჩვეულება („ივერია“ 1902 წ. ბ. კლდია; „კავკაზი“, რუს. გაზ. პროფ. ა. ხახანაშვილი);

 

სომეხთა მტაცებლური ბუნება მრავალგზის არის გამოვლენილი ქართველთა მიმართ. საუკუნეების განმავლობაში მიზანმიმართული და დაფარული საქმიანობა დროდადრო იჩენდა თავს, როგორც კი ამის შემთხვევა მიეცემოდათ ქართველების დასამცირებლად, დასათრგუნად და სახელის გასატეხად, ყოველ დროში, ყოველ ღონეს ხმარობდა მათი გარკვეული ჯგუფი. ეჩმიაძინის პოლიტიკურმა იდეოლოგიამ შემაზადა ნიადაგი ქართველი ერის არასრულფასოვნების შესახებ, რომ თუ არა სომხები, კავკასიას პატრონი აღარ ჰყავდა ხელოვნურად შეიქმნა უამრავი თქმულება და ლეგენდაც კი, როგორ გაავრცელეს სომხებმა საქართველოში ქრისტიანობა და უბირ, საბრალო ქართველებს შეუქმნეს დამწერლობა. ამტკიცებენ ბაგრატიონების სომხურ წარმომავლობას და როგორც ამ სტატიის შესავალში აღინიშნა, მათი აზრით რუსთაველიც კი სომეხი ყოფილა, რომ აღარაფერი ვთქვათ ბარათაშვილზე, ილიასა და აკაკიზე, წმინდა ნინოზე, ასირიელ მამებზე, წმიდა გიორგიზე...

 

გეყოფათ! იმდენად სამარცხვინოა ეს ბოდვა, რომ გამეორებაც გაუჭირდება ნებისმიერი ეროვნე- ბის ნორმალური განათლების მქონე პიროვნებას!

 

უკანასკნელი წლების მანძილზე გააქტიურდა გაზეთი „მეწამორი“ და, ბატონი აკადემიკოსი აივაზიანი. მას უამრავი მაგალითი მოჰყავს თავისი გაზეთის ფურცლებზე ამგვარი სომხური ლეგენდებიდან. არსებობენ სომეხი მწერლები, რომლებიც აქტიურად მუშაობენ აღნიშნულ საკითხზე ჯერ კიდევ ადრიდან. მეფე არშაკის (ჰაიკთა მეფე) შესახებ მიხეილ სირიელი თავის „ქრონიკებში“ მოგვითხრობს: როგორ დაეპატრონა იგი სირიას, პალესტინას, იერუსალიმს, ასირიას, ბაბილონს, იტალიას და თვით რომს! გადასწვა იბერიის კუძული (ესპანეთი), იქაური მოსახლეობის ნაწილი დახოცა, ნაწილი კი გადმოასახლა კავკასიის მთის ძირებში (ე. ი. ქართველები დღევანდელი გურიის ტერიტორიაზე), რათა სომეხთა მონა-მოსამსახურეები ყოფილიყვნენ. ეს გადმოსახლებული იბერები, თურმე, სომეხთა წყალობით ეზიარნენ „ცივილიზაციას“ და შემ- დეგ აუჯანყდნენ თავიანთ ბატონებს და ცალკე გამოყოფა მოინდომეს! – აი, სად მარხია ძაღლის თავი! თავიანთ შექმნილ სისულელეში სურთ დაარწმუნონ მსოფლიოს მოაზროვნე საზოგადოება.

 

მაგრამ ჩნდება მეათასე კითხვა, რატომ სისულელე? ეს ყველაფერი ხომ გააზრებული აქვთ! ამ შემთხვევაში აუცილებლად უნდა გავიხსენოთ ცნობილი ფრანგი მოგზაურის გრაფ დე შოლეს სიტყვები: „მიუხედავად დიდი თანაგრძნობისა, რომელსაც ბადებს სომხების სიღარიბე და ტანჯვა-ვაება, მე ვერასოდეს მოვახერხე მათთან დაახლოება, რადგან ვერ შევეგუე მათ ზიზღის მომგვრელ ცბიერებას. სულმდაბლობას და გულისამრევ სიმუხთლეს!“ – რა სამარცხვინო დახასიათებაა! ნუთუ ღირს ეს ცბიერება და სიმუხთლე მთელ დედამიწაზე თავის მოჭრად? რატომ?

 

თავი დავანებოთ შოლეს და გადავშალოთ ტაციტუსის (რომელსაც ვერცერ- თი ისტორიკოსი მიკერძოებას ვერ დასწამებს) „Ad axcessu augisti“ – ის 53 პარაგრაფი, სადაც სომხების შესახებ წერს: „ეს არის დასაბამიდან ორსახოვანი ხალხი, როგორც ხასიათით, ასევე გეოგრაფიული მდებარეობით!“.

 

მრავალი მაგალითის მოყვანა შეიძლება სომეხთა მზაკვრულ-ცბიერ ხასიათზე, იგივე ტაციტუსი მე-12 წიგნის 46-ე პარაგრაფში გარკვევით, ხაზგასმით ახასიათებს მათ ბილწ ბუნებას!..

 

 

 

(გაგრძელება იქნება)

დავით მაისურაძე

პოლიტიკის მეცნიერებათა მაგისტრი

წაკითხულია : 514