ანალიტიკა

44-დღიანი ომის ათასობით მსხვერპლის თავიდან აცილება შეიძლებოდა... სომხეთს რომ ეღიარებინა "რეალობის ჰარმონიასთან შერწყმა" - აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობა
28.06.23 16:20

სომხეთის პარლამენტში 2020 წლის შემოდგომაზე 44-დღიან ომში სომხეთის დამარცხების მიზეზების შემსწავლელი კომისიის სხდომა გაიმართა, რომელზეც ასევე ისაუბრა სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა. სიტყვით გამოსვლისას მან, როგორც იქნა, განაცხადა, რომ ზოგადად, 2020 წლის ომის თავიდან აცილება შეიძლებოდა! სომხეთს რომ ყარაბაღი აზერბაიჯანის შემადგენლობაში ეღიარებინა... რასაც, პრინციპში, ფაშინიანის თქმით, სომხეთი აკეთებს ახლა, ოღონდ ათასობით მსხვერპლისა და ინვალიდის და სამხედრო მარცხისგან დამცირების შემდეგ.

 

ამასთან, შეგახსენებთ, რომ ომამდე აზერბაიჯანი მზად იყო ყარაბაღის დეოკუპაციის შემთხვევაში მშვიდობის დასადებად. ბაქო მზად იყო სომხეთთან განეხილა სომეხი ეროვნების მოქალაქეების - საკუთარ სახელმწიფოში ცხოვრების განსაკუთრებული პირობებიც კი.

 

ყარაბაღელი სომხები ადვილად მიიღებდნენ აზერბაიჯანის მოქალაქეების უფლებებს და იცხოვრებდნენ ისე, როგორც ქვეყანაში სხვა ეროვნების წარმომადგენლები ცხოვრობენ. სომხეთში ლაჩინის გზის გასწვრივ აზერბაიჯანის საგუშაგოზე გადასვლა ადვილი იქნებოდა, როგორც ახლა აკეთებენ. და არა მარტო. ყარაბაღელი სომხები ბაქოს აეროპორტით მშვიდად დაფრინავდნენ მსოფლიოს ყველა ქვეყანაში, აზერბაიჯან-რუსეთის საზღვრით რუსეთში გაემგზავრებოდნენ.

 

ერთადერთი, რაც უნდა გაკეთდეს, არის დღევანდელი სამყაროს რეალობის აღიარება. აღიარება იმისა, რასაც მსოფლიოში არავინ აღიარებს, როგორც საზღვრების უნებართვო გადაკეთება და ეთნიკურ წმენდაა. უპირველეს ყოვლისა, ამით დაზარალებული ქვეყანა, რომელსაც აქვს სრული უფლება, დაიცვას თავისი ტერიტორიული მთლიანობა იარაღის ძალით. ეს არის ის, რაც აზერბაიჯანმა გააკეთა 2020 წლის შემოდგომაზე.

 

აზერბაიჯანი ასევე ვალდებულია დაიცვას თავისი მოქალაქეების უფლებები, განურჩევლად ეროვნებისა. მაგრამ სომეხმა ოკუპანტებმა მარტო ყარაბაღში მშობლიური მიწიდან 1 მილიონზე მეტი აზერბაიჯანელი გააძევეს. აზერბაიჯანმა ვერ დაუშვებდა მათი უფლებების შელახვას.

 

ყარაბაღის დეოკუპაციის შესახებ მოლაპარაკებები ნიკოლ ფაშინიანის ხელისუფლებაში მოსვლის შემდეგაც გაგრძელდა. და ამ მოლაპარაკებების პრინციპები კარგად არის ცნობილი. უპირველეს ყოვლისა, ეს არის სომხეთის მიერ აზერბაიჯანის ტერიტორიული მთლიანობის რეალობად აღიარება და მისი მიწების დეოკუპაცია. უფრო მეტიც, შუამავლებმა, ამ შემთხვევაში რუსეთმა, განიხილეს გეგმები დეოკუპაციის ეტაპობრივად გასაგრძელებლად. ჯერ შემოთავაზებული იყო აზერბაიჯანისთვის 5 ოკუპირებული რეგიონის დაბრუნება, შემდეგ კიდევ ორის და მხოლოდ ამის შემდეგ უნდა მომხდარიყო აზერბაიჯანის სსრ ყოფილი მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური ოლქის მთელი ტერიტორიის დეოკუპაცია.

 

მაგრამ მხოლოდ გიჟური ნაციონალიზმით დაინფიცირებულ სომეხთა უმრავლესობის ცნობიერებას არ სურდა ამ რეალობასთან ჰარმონიაში ყოფნა და იმის აღიარება, რომ ადრე თუ გვიან უცხო მიწა უნდა დაეთმო. ამის შესახებ ნიკოლ ფაშინიანმა რბილად უთხრა სომხურ საზოგადოებას პარლამენტში გამოსვლისას: „იმისთვის, რომ გავიგოთ, რატომ არ ვაცნობე საზოგადოებას დეტალურად 2019 წელს მოლაპარაკებების პროცესში არსებული ვითარების შესახებ, პასუხი უნდა გაეცეს ორ კითხვას:

 

პირველ რიგში, 2018-19 წლებში ჩემი პირველი პრიორიტეტი იყო მოლაპარაკების პროცესის გააზრება ყველა დეტალით, პრობლემებით და შესაძლებლობებით. კითხვა, რა თქმა უნდა, ლეგიტიმურია, რატომ არ განიხილეს ეს ყველაფერი 2019 წელს საჯაროდ, ამ ფორმატში, რადგან 2019 წლის 12 მარტს, სომხეთისა და „არცახის“ უშიშროების საბჭოების ერთობლივ სხდომაზე მე, ფაქტობრივად, გამოქვეყნე ნაწილი, რაზეც ახლა ვსაუბრობ? 

 

მეორეს მხრივ, რა შედეგები მოჰყვება ამ განცხადებებს და რა უნდა იყოს მეორე ნაბიჯი ამ განცხადების გამოქვეყნების შემდეგ და რამდენად ჰარმონიაში ვიყავი მე ამ რეალობასთან? ერთია ამ რეალობის დანახვა, მეორეა ამ რეალობასთან ჰარმონიაში ყოფნა, ამ რეალობის მიღება ან გატარებული პოლიტიკის საფუძვლად ეს რეალობის დადება.

 

მე თვითონ ვუსვამ საკუთარ თავს ძალიან ხშირად ამ კითხვას და ყოველთვის ვეკითხები ჩემს თავს: რა შედეგები მოჰყვება, იქნება მშვიდობა თუ ომი? იმიტომ, რომ ეს ნიშნავს საჯაროდ გამოავლინოს მიმდინარე მოლაპარაკებების პროცესის მთელი არსი, მთელი თავისი  შიდა, რეგიონული და საერთაშორისო ზეგავლენით“. - განაცხადა ნიკოლ ფაშინიანმა.

 

თურმე მხოლოდ ომი და უზარმაზარი მსხვერპლი აბრუნებს სომხურ საზოგადოებას „რეალობაში“. თანაც, ეს არ ხდება პირველად ისტორიაში.

 

მართლაც, 1915 წელს არავის შეუშლია ხელი ოსმალეთის იმპერიის სომხებს ეცხოვრათ „რეალობის ჰარმონიაში“, რაც მდგომარეობდა იმაში, რომ ისინი არიან თურქეთის სახელმწიფოს ისეთივე მოქალაქეები, როგორც სხვა ეროვნების წარმომადგენლები, აქვთ თანაბარი უფლებები და ვალდებულებები.

 

მაგრამ დაშნაკებს არ მოეწონათ ეს რეალობა. მათ სურდათ საკუთარი „დიადი სომხეთი“ და აღმოსავლეთ თურქეთში მცხოვრები სხვა ხალხების ეთნიკური წმენდა. შედეგად, სხვა რეალობა გაჩნდა - დღეს სომხების შთამომავლების უმეტესობა, რომლებსაც არ სურდათ თურქეთის მოქალაქეობა, სხვა ქვეყნებში ცხოვრობენ. საკუთარ მიწებზე დარჩნენ ისინი, ვინც აღიარა რეალობა, რომ თურქეთში მცხოვრები ხალხი მისი მოქალაქეები არიან - თურქები, ქურთები, იეზიდები, ბერძნები, მუსლიმი ქართველები... და, სხვათა შორის, სტამბოლის სომხები, რომლებიც არ მონაწილეობდნენ სეპარატისტულ აჯანყებებსა და მშვიდობიანი მუსლიმი მოსახლეობის მკვლელობებში.

 

ახლა, ყარაბაღელ სომხებთან მიმართებაში, რეალობა ისაა, რომ მათ უნდა უკუაგდონ სეპარატისტული ილუზიები და იფიქრონ იმაზე, თუ როგორ სწრაფად მიიღონ აზერბაიჯანის მოქალაქეობა. ამაში არაფერია „არარეალური“, რადგან ლეზგინები, თალიშები, ავარები და ინგილო ქართველები მშვიდად ცხოვრობენ აზერბაიჯანში და აქვთ აზერბაიჯანელი მოქალაქეების ყველა უფლება. მაგრამ ამისთვის აზერბაიჯანის ტერიტორიაზე მცხოვრებმა უნდა შეწყვიტოს „ბლოკადის“ შესახებ ისტერია და დაიწყოს კონსტრუქციული მოლაპარაკებები ყარაბაღელი სომხების აზერბაიჯანულ საზოგადოებაში ინტეგრაციის შესახებ.

 

თუმცა, სომხური მხარე, უპირველეს ყოვლისა კი მოსკოვიდან ყარაბაღში გაგზავნილი „არცახელი“ სეპარატისტები და რუბენ ვარდანიანი, მუდმივად ცრუ ბრალდებებს უყენებენ ყარაბაღში მცხოვრები სომხების სავარაუდო „ჰუმანიტარულ კრიზისთან“ დაკავშირებით და გაჰყვირიან „გენოციდზე“. ყველაზე საინტერესო ის არის, რომ იმ პოლიტიკოსებსაც კი ერევანში, რომლებიც ბოლო დრომდე აქტიურად უჭერდნენ მხარს სომხების სეპარატიზმს სხვა სახელმწიფოების ტერიტორიაზე, უკვე ესმით ამ პოლიტიკური ცირკის ამაოება.

 

მათ შორის განსაკუთრებით უნდა აღინიშნოს შირაქ ტოროსიანი, რომელიც მრავალი წლის განმავლობაში მხარს უჭერდა სომხების სეპარატიზმს საქართველოს რეგიონში სამცხე-ჯავახეთში. შირაკ ტოროსიანს არ დაუმალავს თავისი განზრახვა მიეღწია საქართველოს ტერიტორიაზე „ჯავახკის“ სეპარატისტული პროექტის „არცახის“ მოდელით განხორციელებისთვის.

 

დღესდღეობით, "ყარაბაღის" კლანის რევანშისტების, "არცახის" სეპარატისტებისა და რუბენ ვარდანიანის ძახილზე, რომ, მათი თქმით, ყარაბაღის სომხები ბლოკადის გამო "გენოციდს" განიცდიან, მმართველი პარტიიდან სომხების  პარლამენტის წევრმა შირაკ ტოროსიანმა განაცხადა, რომ ყარაბაღში არ არის შიმშილი და არ არის ბლოკადა. მან ჟურნალისტებს მოუწოდა, თავი შეიკავონ გადაჭარბებული შეფასებისგან.

 

იმედს ვიტოვებთ, რომ "ჯავახკმა" სეპარატისტმა შირაკ ტოროსიანმა საბოლოოდ მოუხმო რეალობას - სჯობს სომხები მშვიდად იცხოვრონ, იყვნენ იმ სახელმწიფოს სრულუფლებიანი მოქალაქეები, რომლის ტერიტორიაზეც დასახლდნენ. სხვაგვარად, რომ ვთქვათ, იგივე ქართული სამცხე-ჯავახეთის სომხებისთვის დღეს სულაც არ არის ცუდი იყვნენ საქართველოს სრულუფლებიანი მოქალაქეები. ეს ჯობია ომში ცხოვრებას და ილუზიებით თავის დაიმედებას მომავალ „მიაცუმთან“ დაკავშირებით. იგივე ეხება ყარაბაღელ სომხებსაც. თუ აზერბაიჯანის მიწაზე და მისი კანონების მიხედვით ცხოვრების რეალობა არ აწყობთ,  მათ არავინ უშლის აირჩიონ სხვა რეალობა და მშვიდად წავიდნენ იმ ქვეყანაში, რომლის მოქალაქეობასა და კანონებს ანიჭებენ უპირატესობას. მაგალითად, საფრანგეთში მარსელში.

 

 

გრიგოლ გიორგაძე

წაკითხულია : 595