ისტორიულად მატყუარები: რატომ არ იძლევა სომხეთი წვდომას თავის არქივებზე?
26.07.23 12:40

მოგეხსენებათ, ნებისმიერი ისტორიული სიყალბე მარტივად აშკარავდება არქივებისა და ისტორიული დოკუმენტების შესწავლის შემდეგ. "ისტორიკოსებმა" რაც არ უნდა იფანტაზიორონ - მათი ფანტაზიებიდან და მითებიდან შეიძლება ქვა ქვაზე არ დარჩეს რეალური ისტორიული დოკუმენტების გამოქვეყნების შემდეგ.

 

ღია საარქივო დოკუმენტები არ იძლევა ფანტაზირების და სპეკულირების საშუალებას სომეხი ხალხის „გენოციდზე“ და „მილიონობით მსხვერპლზე და განსაკუთრებულ სულგრძელობაზე“, რაც უკვე სომხური ოფიციალური იდეოლოგიის ნაწილად იქცა. ეს განსაკუთრებით ეხება მე-20 საუკუნის მოვლენებს, როდესაც ადამიანის მდგომარეობის ნებისმიერი ცვლილება: მისი გამოსახლება-განსახლება, მობილიზაცია-დემობილიზაცია, ავადმყოფობა და სიკვდილი, როგორც წესი საგულდაგულოდაა  დოკუმენტირებული.

 

არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ პირველ მსოფლიო ომში ოსმალეთის იმპერია გერმანიის მოკავშირე იყო და ორ სახელმწიფოს შორის იყო სრული კოორდინაცია. გერმანელები ცდილობდნენ ყველაფერი ჩაეწერათ „გერმანული ზედმიწევნითა და პუნქტუალურობით“. ასეთ მოკავშირესთან ურთიერთობისთვის თურქეთსაც დაახლოებით იგივე დონის ზედმიწევნითა და პუნქტუალურობის დანერგვა მოუწია. ბოლოს და ბოლოს, სხვაგვარად რთული იქნებოდა ჯარსა და ორივე ზესახელმწიფო აპარატებს შორის სრული თანამშრომლობის მიღწევა.

 

შედეგად, ყველაფერი რაც დაკავშირებული იყო სომეხი მოსახლეობის იმავე დეპორტაციასთან ფრონტის ხაზის რეგიონების ნაწილიდან, საგულდაგულოდ იყო აღწერილი დოკუმენტებში და დაფიქსირებული. ასევე დაშნაკთა ბანდების მოქმედებით მიყენებული მსხვერპლი და ზიანი (რაც გახდა დეპორტაციის მიზეზი). სხვაგვარად არც შეიძლებოდა ყოფილიყო - ომის პირობებში სახელმწიფო ორგანოები ქვედა სტრუქტურებს ანგარიშს სთხოვდნენ, თუ სად და როგორ იხარჯებოდა გამოყოფილი თანხები და რესურსები.

 

თითქოს, ეს მხოლოდ "ფაქტების საწყობია" იმ  ცნობილი "გენოციდის" შესახებ. ეს არქივები ღიაა! თურქეთის პრეზიდენტმა რეჯეფ თაიფ ერდოღანმა რამდენიმე წლის წინ გამოაცხადა სომეხი მეცნიერებისთვის პირველი მსოფლიო ომის შესახებ ოსმალეთის არქივის გახსნის შესახებ და ოფიციალურ ერევანს შესთავაზა იგივე გაეკეთებინა იმ პერიოდის არქივებთან დაკავშირებით.

 

მაგრამ სერჟ სარგსიანის დროს სომეხ მეცნიერებს ოსმალეთის არქივში მუშაობა აეკრძალათ. „რაში გვჭირდება არქივები, ჩვენ უკვე ყველაფერი ვიცით“, - თქვა მაშინ პრეზიდენტმა სარგსიანმა.

 

ეს იყო კიდევ ერთი დადასტურება იმისა, რომ სომეხ „ისტორიკოსთა“ „1915 წლის გენოციდის“ შესახებ ყველა ამბავი შეთხზული და გაყალბებულია. მათ „ყველაფერი იციან“ მხოლოდ საკუთარი ფანტაზიების საფუძველზე. ბოლოს და ბოლოს, „გენოციდის“ შესახებ  რაიმე განკარგულების დამადასტურებელი დოკუმენტები ხომ არ არსებობს. ისევე, როგორც დოკუმენტებში დაფიქსირებული ფაქტები ამ „გენოციდის“ შესახებ.

 

დიახ, რა თქმა უნდა არსებობს დოკუმენტები, რომლებიც აფიქსირებს სომხური ეროვნების ოსმალეთის მოქალაქეების გადასახლებას და სიკვდილსაც კი ამ გადასახლების დროს. ეს აუცილებელი იყო, თუნდაც მხოლოდ იმიტომ, რომ მომხდარიყო საყოფაცხოვრებო მდგომარეობის, სატრანსპორტო საშუალებების საჭიროების, გადასახლებულთათვის საცხოვრებელი და შენობების მოწყობის და ა.შ. შეფასება. თურქეთში ოსმალეთის იმპერიის ყველა ეს არქივი ღიაა. ნებისმიერ ადამიანს, მათ შორის სომეხსაც შეუძლია მოითხოვოს და შეისწავლოს ისინი. ამ დოკუმენტების მეშვეობით მას ასევე შეუძლია თვალყური ადევნოს თავისი ბებია-ბაბუის ისტორიას. ერთადერთი, რასაც მათში ვერ აღმოაჩენს, არის „გენოციდის“ აქტები. იყო სიკვდილიანობა, ყოველივე დაფიქსირდა, მაგრამ ძირითადად ბუნებრივი მიზეზებით და არავითარ შემთხვევაში „ასობით ათასი და მილიონი“, როგორც ამას ისტორიის გამყალბებლები ამტკიცებენ.

 

მე-20 საუკუნის დასაწყისთან დაკავშირებული არქივები არა მხოლოდ თურქეთშია. არის სომხეთის რესპუბლიკაშიც. უფრო მეტიც, არქივები ძალიან მნიშვნელოვანია და ეხება არა მხოლოდ პირველ მსოფლიო ომთან დაკავშირებულ მოვლენებს.

 

არ უნდა დაგვავიწყდეს, რომ გარკვეულ ისტორიულ მომენტებში ოსმალეთის იმპერიის დედაქალაქის 80%-მდე სომხები აკონტროლებდნენ. აშკარად არის შემონახული დოკუმენტები, რომლებიც ადასტურებენ გარკვეული აქტივების და მიწის საკუთრებას. და არა მარტო თურქეთში. საქართველოში ჩამოსახლების და მეფის რუსეთის მიერ საქართველოში სომხების მხარდაჭერის შემდეგ, მიწები და უძრავი ქონება სომხებს გადაეცათ, განსაკუთრებით დიდ ქალაქებსა და მათ შემოგარენში, იმავე თბილისში. შესაბამისი დოკუმენტები დაცული იქნებოდა არქივში.

 

უზარმაზარი არქივები ასევე ინახება ცნობები სომხური ეკლესიისა და ეჩმიაძინის შესახებ. სომეხი ერი ხომ ძირითადად ეკლესიის ირგვლივ ყალიბდებოდა.  ეს დოკუმენტები არა მარტო სომხებს, არამედ ქართველებსაც აინტერესებთ. სწორედ ასეთი დოკუმენტების ან მათი „დუმილის“ საფუძველზე დღეს სომხური მხარე აცხადებს პრეტენზიას ასობით ქართულ ეკლესიაზე საქართველოს მასშტაბით.

 

სწორედ ამ დოკუმენტების საფუძველზეა შესაძლებელი ამგვარი პრეტენზიების უარყოფა, თუ ისინი ყურადღებით იქნება შესწავლილი. მით უმეტეს თუ აღმოჩნდება, რომ ესა თუ ის ეკლესია ან მიწა, რომელზეც ეკლესია მდებარეობდა, სომხური მხარის საეჭვო გარიგებებითა თუ მაქინაციებით იყო მითვისებული. აქედან გამომდინარე, გასაკვირი არ არის, რომ სომხური მხარე, უცხოეთის სიწმინდეებზე უსაფუძვლო პრეტენზიების გამო, ამავე დროს უარს ამბობს თავის არქივებზე წვდომაზე, არა მხოლოდ საკუთარი მეცნიერებისთვის, არამედ მეზობელი ქვეყნების, მათ შორის საქართველოს მეცნიერებისთვისაც. მაშინ როცა, თავად საქართველოს არქივებში სომეხ მეცნიერებს დაუბრკოლებლად  შეუძლიათ საქმიანობა.

 

ამიტომ, შემთხვევითი არ არის, რომ ქართველმა ისტორიკოსებმა არქივის გახსნის თხოვნით სომხეთის პრემიერ-მინისტრს ნიკოლ ფაშინიანს მისწერეს:

 

„სომხეთის პრემიერ-მინისტრს

ბ-ნ ნ.ვ.ფაშინიანს

 

პატივცემულო ნიკოლ ვოვას ძე!

 

პატივისცემას გამოვხატავთ თქვენ მიმართ თქვენი ძალისხმევისთვის სომხეთის ურთიერთობების ნორმალიზებისთვის ჩვენს ორ მეზობელთან - თურქეთის რესპუბლიკასთან და აზერბაიჯანის რესპუბლიკასთან.

 

ჩვენმა საერთო კავკასიურმა სახლმა უნდა ჩამოაყალიბოს ახალი და მშვიდობიანი მიდგომა იმის გასაგებად, თუ როგორ გავაგრძელებთ ცხოვრებას.

 

ვიცხოვროთ მშვიდობიანად და ჰარმონიაში, ან განვაგრძოთ ჩვენ სახელმწიფოებსა და სამოქალაქო საზოგადოებაში სიძულვილისა და მტრობის გაღვივება.

 

ამის შესაჩერებლად და ახალი პერსპექტივების შესაქმნელად, ხელახლა უნდა გავაანალიზოთ რა ახდენს გავლენას ჩვენს დღევანდელობასა და მომავალზე.

 

მოგეხსენებათ, სახელმწიფოების პოზიციებსა და პოლიტიკაზე გავლენის ერთ-ერთი ფაქტორი ისტორიული წარსულია.

 

მისი ყოველმხრივი და ობიექტური შესწავლისთვის აუცილებელია საქართველოს, აზერბაიჯანის, სომხეთისა და თურქეთის სახელმწიფო ისტორიულ არქივებში დაცული საარქივო წყაროებისა და დოკუმენტების უფრო საფუძვლიანი შესწავლა.

 

ამ პროცესის დასაწყებად ძალიან მნიშვნელოვანია სამხრეთ კავკასიისა და მთელი რეგიონის ქვეყნების ხელმძღვანელობამ პოლიტიკური ნება გამოავლინოს.

 

მოგეხსენებათ, საქართველოს, თურქეთის რესპუბლიკისა და აზერბაიჯანის რესპუბლიკის არქივებმა გასცეს მე-18, მე-19 და მე-20 საუკუნეების ისტორიული მასალების სრული შესწავლის ნებართვა შეუზღუდავად.

 

იმისათვის, რომ გადაილახოს დაბრკოლებები რეგიონში სამშვიდობო ინიციატივებისა და პროცესებისთვის და კიდევ უფრო ღრმად გაანალიზდეს მე-20 საუკუნის დასაწყისში აქ მიმდინარე პროცესები, დღეს დადგა დრო, როდესაც სომეხ ისტორიკოსებს სჭირდებათ მჭიდრო კავშირი დაამყარონ მეცნიერებთან და არქივებთან თურქეთის რესპუბლიკაში, სადაც სომეხი ხალხის აბსოლუტური უმრავლესობა ცხოვრობდა პირველი მსოფლიო ომის დაწყებამდე.

 

შეგახსენებთ, რომ ამ მიზნით, თურქეთის პრეზიდენტმა თ. რ. ერდოღანმა რამდენიმე წლის წინ გამოაცხადა სომეხი მეცნიერებისთვის თურქული არქივების გახსნის შესახებ და შესთავაზა ოფიციალურ ერევანს იგივე გაეკეთებინა, ანუ სომხურ ისტორიულ არქივებზე წვდომა დაეშვა ყველასთვის, მათ შორის სომეხი მეცნიერებისთვისაც. სომხეთის მაშინდელმა ხელმძღვანელობამ უარი განაცხადა და თქვა, რომ ამის საჭიროება არ იდგა, რადგან მათ, სავარაუდოდ, უკვე ყველაფერი იცოდნენ.

 

პატივცემულო ნიკოლ ვოვას ძე!

 

გთხოვთ, ნუ გაიმეორებთ სომხეთის წარსული ლიდერების შეცდომებს და ხელი შეუწყვეთ სომხეთის საარქივო დეპარტამენტის სახელმწიფო სტრუქტურებსა და თურქეთისა და აზერბაიჯანის შესაბამის საარქივო განყოფილებებს შორის თანამშრომლობის პროცესების დაწყებას.

 

გთხოვთ, საფუძველი ჩაუყაროთ მნიშვნელოვან ეტაპს ყოვლისმომცველი მშვიდობის გზაზე - დაუშვათ შეუფერხებელი წვდომა სომეხ მკვლევართა და მეცნიერთათვის  თვით სომხეთის ისტორიულ არქივებზე, ასევე შესაძლებლობა მიეცით საქართველოს, აზერბაიჯანისა და  თურქეთის რესპუბლიკის ისტორიკოსებს თავისუფლად გამოიყენონ სომხური არქივების საარქივო მასალები.

 

გულწრფელი პატივისცემით, საქართველოს ისტორიკოსები: პროფესორებისა და მეცნიერებათა დოქტორების 8 ხელმოწერა“.

 

არქივის გახსნის და მეცნიერებისთვის ისტორიული დოკუმენტების თავისუფლად გამოყენების შესაძლებლობის თხოვნით მიმართეს არა მხოლოდ ქართველმა მეცნიერებმა. სომხური წარმოშობის რუსმა მეცნიერმა, RAE-ს პროფესორმა, რუსეთის მწერალთა კავშირის წევრმა, მხარი დაუჭირა აზერბაიჯანელი პოლიტოლოგის ფუად ახუნდოვის ინიციატივას, რომელმაც მიმართა სომხეთის პრემიერ-მინისტრს ნიკოლ ფაშინიანს თხოვნით, რომ სომეხ მეცნიერებს ისტორიულ არქივებზე წვდომის უფლება მიეცეს თურქეთში, რათა ბოლო მოეღოს ისტორიული ფაქტების დამახინჯებას. ეს ისევ ოსმალეთის არქივს ეხება, რომელიც ოდესღაც თურქეთის პრეზიდენტის რეჯეფ თაიფ ერდოღანის ისტორიული გადაწყვეტილებით გაიხსნა.

 

როგორც ფუად ახუნდოვმა აღნიშნა, „ნებისმიერი პატიოსანი მეცნიერი და სომხეთშიც არიან ასეთები, როცა ამის შესახებ გაიგეს, „ითხოვს ნებართვა, რომ ამ არქივში გასაშლელი საწოლით მოსულიყო“.  ბევრმა მეცნიერ-მკვლევარმა ნამდვილად სიამოვნებით ისარგებლა ამ შესაძლებლობით. მაგრამ არა სომხებმა, რადგან სომხეთის მაშინდელმა პრეზიდენტმა სერჟ სარგსიანმა, ფაქტობრივად, აუკრძალა მათ ოსმალეთის არქივში მუშაობა.

 

პროფესორ გაგიკ ოჰანჯანიანის წერილი ნიკოლ ფაშინიანს:

 

«პატივცემულო ნიკოლ ვოვას ძე!

 

უპირველეს ყოვლისა, ნება მომეცით გამოვხატო ჩემი მოწონება და მივესალმო თქვენს ძალისხმევას კეთილმეზობლური ურთიერთობების დამყარების მიზნით ჩვენი ხალხის მრავალსაუკუნოვან მეზობლებთან, დღევანდელ თურქეთთან და აზერბაიჯანთან.

 

ასეთი ურთიერთობების დამყარება აუცილებლად უნდა მოიცავდეს ხელსაყრელი პირობების შექმნას ჩვენი ხალხების ინტელექტუალური, კულტურული და სამეცნიერო თანამშრომლობისთვის, მათ შორის ჩვენი საერთო მრავალსაუკუნოვანი ისტორიის შესწავლის საკითხში.

 

მრავალი მიზეზის გამო, რომლის ჩამოთვლის აზრსაც ვერ ვხედავთ და რომელიც ყველასთვის ცნობილია, ჩვენს სომეხ მკვლევარებს, სომეხ ინტელიგენციას არ ჰქონდა შესაძლებლობა ემუშავა თურქეთის შესაბამის დაწესებულებებში შენახულ საარქივო მასალებთან.

 

ზემოაღნიშნულთან დაკავშირებით, ფრიად მადლობელი ვიქნებით თქვენი დახმარებისთვის თურქეთის მეცნიერებთან და არქივებთან საჭირო კავშირების დამყარებაში, რათა შევისწავლოთ ოსმალეთის იმპერიასა და მისი მემკვიდრე, თურქეთის რესპუბლიკაში მცხოვრები ჩვენი ხალხის მრავალსაუკუნოვანი ისტორია".

 

აღსანიშნავია, რომ გაგიკ ოჰანჯანიანმა მიიღო საპასუხო წერილი სომხეთის პრემიერ-მინისტრ ნიკოლ ფაშინიანის ადმინისტრაციისგან, რომლის თანახმადაც პირობა დადეს, რომ  შეატყობინებდნენ მას, როგორც კი შესაძლებელი გახდება თურქული და სომხური არქივების შესწავლის დაწყება. ამის შესახებ ოჰანჯანიანმა ცნობილ ისტორიკოსს ფილიპ ეკოზიანცს აცნობა თავის YouTube არხზე გადაცემისას.

 

არსებობს იმედი, რომ საბოლოოდ შეიცვლება სომხეთის რესპუბლიკის ხელმძღვანელობის ისტორიული სპეკულაციისა და გაყალბების პოლიტიკა მათი არქივების დამალვისა და სომეხი მეცნიერებისთვის თურქეთის არქივებში მუშაობის აკრძალვის საფუძველზე. არქივების გახსნით დაიწყება ისტორიული სიმართლის ძიების პროცესი მეზობელ ქვეყნებთან სომხეთის ურთიერთობების ნორმალიზებისა და მეზობელ ხალხებთან შერიგების მიზნით.

 

 

 

გიორგი კვინიტაძე

წაკითხულია : 226