ანალიტიკა

'მიაცუმადან სომხეთის სსრ ტერიტორიამდე' - მიბაძვა 36 წლის შემდეგ
13.02.24 14:35

თებერვალი არის ძალიან მნიშვნელოვანი თვე ჰაი ნაციონალიზმის ისტორიაში. 1988 წლის თებერვალში დაიწყო ჰაი ნაციონალისტების მასობრივი მიტინგები სტეფანაკერტში (როგორც საბჭოთა პერიოდში ეძახდნენ ხანკენდი) მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური ოლქის აზერბაიჯანის სსრ-დან სომხეთის სსრ-სთვის გადაცემის მოთხოვნით. მსგავსი მოთხოვნით აქციები ერევანშიც დაიწყო.

 

შედეგად, 1988 წლის 20 თებერვალს, მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური ოლქის სახალხო დეპუტატთა საბჭოს რიგგარეშე სესიამ მიიღო გადაწყვეტილება „აზერბაიჯანის სსრ-ისა და სომხეთის უმაღლეს საბჭოებთან შუამდგომლობაზედ მთიანი ყარაბაღის აზერბაიჯანის სსრ-დან სომხეთის სსრ-სთვის გადასაცემად“. ამის შემდეგ სომხეთის სსრ-ის ხელისუფლებამ მიმართა სსრკ-ს ხელისუფლებას მთიანი ყარაბაღის ავტონომიური ოლქის (NKAO) შემადგენლობაში შეყვანის თხოვნით. საზღვრების გადაკეთებაზე საკავშირო „ცენტრის“ თანხმობის მიღების გარეშეც კი , 1989 წლის 1 დეკემბერს სომხეთის სსრ უმაღლესმა საბჭომ მიიღო დადგენილება „სომხეთის სსრ-ისა და მთიანი ყარაბაღის გაერთიანების შესახებ“.

 

ამგვარად, აზერბაიჯანული ყარაბაღი ჰაი ნაციონალისტების გონებაში „ინკორპორირებული იყო“ სომხეთის სსრ-ში, რომელიც თითქოს „ოდითგანვე სომხური იყო“, მაგრამ „ცუდი“ სტალინის გადაწყვეტილებით იგი სომხეთის სსრ-დან აზერბაიჯანის სსრ-ში გადავიდა. სწორედ ასე ითქვა 1988 წლის თებერვალში ხანკენდისა (სტეფანაკერტი) და ერევნის ნაციონალისტურ მიტინგებზე.

 

ამის ცოდნა ძალზედ მნიშვნელოვანია, რათა გავიაზროთ სიტყვები, რომლებიც ამ მოვლენების დაწყებიდან 36 წლის შემდეგ თქვა სომხეთის პრემიერ-მინისტრმა ნიკოლ ფაშინიანმა პარტია „სამოქალაქო კონტრაქტის“ საინიციატივო ჯგუფის შეხვედრაზე, რომელიც  2024 წლის 10 თებერვალს შედგა აშტარაკში. ჩვენ ვპასუხობთ საკუთარ რიტორიკულ კითხვას: „როგორ ვაპირებთ ჩვენი საქმეების ორგანიზებას ისე, რომ ჩვენი სახელმწიფო ყოველთვის იყოს სომხეთის რესპუბლიკა?“ ნიკოლ ფაშინიანმა განაცხადა:

 

„ისტორიულად ჩვენი სახელმწიფოებრიობა შეწყვეტილი იყო, დროის სხვადასხვა მონაკვეთში, მაგრამ-მაინც შეწყვეტილი. ჩვენი რესპუბლიკების არსებობაც შეწყდა. ჩვენმა პირველმა რესპუბლიკამ მხოლოდ 2 წელი იარსება. ჩვენი ისტორიული გამოცდილების გაანალიზებით, უნდა მივიდეთ დასკვნამდე, რა იდეოლოგიაზე, რა კონცეფციაზე უნდა ავაგოთ ჩვენი სახელმწიფო, რომ უზრუნველვყოთ მისი მუდმივობა და უსაფრთხოება. სომხეთის სტაბილურობის, უსაფრთხოებისა და ურთიერთობების საფუძველი უნდა იყოს გატარებული პოლიტიკის ლეგიტიმაცია, როგორც ქვეყნის შიგნით, ისე მის ფარგლებს გარეთ. რა იგულისხმება პოლიტიკის ლეგიტიმურობაში - მეტად მრავალმხრივი საკითხია. ამ შემთხვევაში, მე ვგულისხმობ შემდეგს: როგორია ჩვენი გაგება სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიის შესახებ? ვფიქრობ, ძალიან მკაფიოდ და ცალსახად უნდა განვაცხადოთ, რომ სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიის ჩვენეული გაგება ზუსტად ემთხვევა სომხეთის სსრ ტერიტორიის ჩვენეულ აღქმას და ამის საფუძველზე ვაწარმოებთ ჩვენს პოლიტიკას“, - განაცხადა ნიკოლ ფაშინიანმა.

 

ნიკოლ ფაშინიანის სიტყვები, რომ „სომხეთის რესპუბლიკის ტერიტორიის ჩვენეული გაგება ზუსტად ემთხვევა სომხეთის სსრ ტერიტორიის ჩვენეულ აღქმას“, და მისი სიტყვების კონტექსტში, რომ ჰაის სახელმწიფოებრიობა შეწყდა და ფაქტის კონტექსტში, რომ ჰაი ნაციონალისტებს ესმოდათ და ესმით სომხური სსრ-ის საზღვრები სხვადასხვაგვარად, ფაქტობრივად, ვერ გვარწმუნებს იმაში, რომ სომხეთის ხელისუფლებას არ აქვს ტერიტორიული პრეტენზია მეზობლების მიმართ. და იმაშიც, რომ სომხეთის მხრიდან აგრესია აღარ დაიწყება.

 

როგორც გვახსოვს, ჰაის ნაციონალისტებს სჯეროდათ და ახლაც სჯერათ, რომ სომხეთის სსრ ტერიტორია უნდა მოიცავდეს ყარაბაღს, რომელიც თითქოს „არასწორად იქნა ჩამორთმეული“. სხვაგვარად რომ ვთქვათ, ჰაი ნაციონალიზმის საბოლოო და უპირობო დაგმობის და ე.წ. „დიდი სომხეთის“ შესახებ იდეების გარეშე არავითარი „მშვიდობისმოყვარე“ "მიმიკრია" არ იმსახურებს „სომხეთის სსრ საზღვრების“ ფარგლებში  ნდობას.

 

ხაი ნაციონალისტებისთვის იოსებ სტალინი "ცუდი" იყო მხოლოდ მაშინ, როდესაც მან თითქოს "გადასცა", მაგრამ ფაქტობრივად აზერბაიჯანის სსრ-ს შემადგენლობაში დატოვა ყარაბაღი. ხოლო, როცა იგივე სტალინმა წაუყენა პრეტენზია თურქეთს მის აღმოსავლეთ ტერიტორიებზე და აპირებდა მათ მიერთებას იმავე სომხეთის სსრ-სთვის, ჰაი ნაციონალისტებს არ გაუპროტესტებიათ ამ სსრ საზღვრების ამგვარი ცვლილება. სტალინი მათთვის მოულოდნელად "კარგი" გახდა ამ საკითხში. ჰაი ნაციონალისტებს სურდათ სომხეთის სსრ საზღვრების დასავლეთის მიმართულებით გაფართოება, უკვე წინასწარ ელოდნენ და ემზადებოდნენ კიდეც.

 

სომხეთის სსრ ხელისუფლებას 1947-1948 წლებში ჩამოჰყავდა ჰაიები მთელი მსოფლიოდან დიასპორებიდან თურქულ მიწებზე შემდგომ დასასახლებლად. ვიდრე სსრკ შეძლებდა უცხო ტერიტორიების ხელში ჩაგდებას, ამ ჩამოსახლებულთა დასაბინავებლად მათ მოაწყეს ძირძველი აზერბაიჯანელების მასობრივი დეპორტაცია სომხეთის სსრ-დან აზერბაიჯანის სსრ მტკვარ-არაქსის დაბლობზე.

 

შემდგომ, შეგახსენებთ, რომ მოხდა გენოციდი და ჰაი ნაციონალისტების მიერ აზერბაიჯანული მოსახლეობის საბოლოო დეპორტაცია ასევე მოხდა სომხეთის სსრ-ის ფარგლებში, სადაც სსრკ-ს დაშლის დროისთვის არც ერთი აზერბაიჯანელი არ დარჩენილა. ეს იმას ნიშნავს, რომ სომხეთის სსრ საბოლოოდ მონოეთნიკურ ერთეულად იქცა. დღეს კი ჰაი ნაციონალისტებს უნდა ესმოდეთ და გაითავისონ, რომ აზერბაიჯანთან მშვიდობიანი თანაცხოვრება გულისხმობს ამ ხალხის და მათი შთამომავლების უპირობო უფლებას დაბრუნდნენ მშობლიურ ადგილებში, ისევე როგორც აზერბაიჯანი, სხვათა შორის, ცნობს ყარაბაღელი ჰაიების დაბრუნების უფლებას.

 

მაგალითისთვის, თუ იგივე ზანგეზურის აზერბაიჯანელები წინაპართა სამშობლოში დაბრუნდებიან, რას იხილავენ? ნაცისტი ჯალათის, გარეგინ ნჟდეს ძეგლებს, რომელიც ცნობილი გახდა ზანგეზურის აზერბაიჯანელების წინააღმდეგ განხორციელებული სისასტიკით. მონტე მელკონიანისა და სხვა ტერორისტების ძეგლებს. და იგივე ნაცისტური იდეოლოგიას "მიაცუმისა" და "დიადი სომხეთის" შესახებ...

 

სომხეთის სრული დენაციფიკაციის გარეშე ეს პრობლემა პრინციპულად ვერ მოგვარდება. დღევანდელი სომხეთის ხელისუფლების ყველა სიტყვა "სომხეთის სსრ ტერიტორიის" შესახებ სხვა არაფერია, თუ არა მზაკვრული პოლიტიკური ხრიკი, რომელიც შექმნილია იმ სახელმწიფოების კეთილგონიერების მოსადუნებლად, რომლებიც შეიძლება კვლავ გახდნენ ჰაის აგრესიის მსხვერპლი.

 

ასეთი აგრესიის ალბათობა სულ უფრო და უფრო იზრდება. სომხეთი აქტიურად აიარაღებს თავის არმიას საფრანგეთისა და ინდოეთის დახმარებით. აზერბაიჯანული ყარაბაღის მიმართ რევანშიზმი არც კი ინიღბება. ახლა ნიკოლ ფაშინიანის მთავრობას შესვენება სჭირდება ჯარის შეიარაღებისთვის და შურისძიების მოსამზადებლად. სწორედ ამ მიზნით ცდილობს ფარისევლური სიტყვებით აზერბაიჯანის ყირადღების მოდუნებას, რომ, თითქოს, მზადაა თავისი პრეტენზიები შემოფარგლოს „სომხეთის სსრ ტერიტორიებით“, ამ ტერიტორიის საზღვრების ძირეულად დაზუსტების გარეშე.

 

 

გიორგი კვინიტაძე

წაკითხულია : 1315